Katalog

Türkcenin ilk mesnevisl Beşaltı yüzyıl öncesinden günümüz aymazlarına scsleniyor Âşık Paşa, dilinize sahip çıkın, Tanrı'yı anadilinizle anlamaya, alımlamaya çalışın uyarısında bulunuyor. ALİ DUNDAR örneklere bakalım: Aşık Paşayı Veli'den 'Garipnâme' M her kim bana ağyâr ise csnevı, konuşma dilinden yazılı Her kanceru urur ise dilc geçiş sürecinde ortaya çıkan Acem diii kökcnli bir koşuk tüBana agu sunan kişi rii. Anlatıma, anlatı ve öyküelemeye (tahKolay gele müşkıl ışı kiyc) uygun gclen yazış yoldamı. Türkçedc mcsnevi yoldamının (larzımn) ilk Hak Tanrı yâr olsun ona kez Yusuf Has Hacıb tarafından, KutadBağu bahar olsun ona gu Bılıgm yazımında kullandığı söylenir. Birbirine uyaklı koşalardan (beyıtlerden) Şehdii şeker olsun işi oluşan mesnevi, dafıa çok lslam gizemciEli erer olsun ona" (s. 21) liği yazınında kullanılan ve aruz ölçüsünün kısa "failâtün failâtün jailün"ölçüsüyya da: le yazılan bir anlatı, öykülemc ve koçaKlama türüdür. Bu türdc genellikle insan"Idcyim bir hoş mesel senden sana sal içlemlere (tazammun) yönelik olarak: Yadıgâr olsun hu söz benden sana Doğruluk, sabır, kanaat, hakikat, marifet, Âkifisen birliğe ulaşır gör şeriat, irfan, aşk, iman ve ibadet gibi, erNerde devlet var ise birliktedtr dem sayılan konular işlenir. îkiliksiz birlik ile yâr ilc Garipnamc, ÂşıkPaşa'nun (12721333) Yarmığı başarmayasın âr ile başyapıtlarından biri. Bu özgün yapıttan Yarlıg ile Hak yoluna giresin hcp söz cdilirdi, sözedilegelinirdi, ama Birlik ile Hak dizarın gnresın elimizde doyurucu bir belge ya da yapıNitekim birlik kılanlar buldular tın tam bir mctni yoktu. Ankara'da Ardıç Bakmaya dizara layık oldular" (s. 49) Yayınevi, bu özli'ı yapıtı, Doç. Dr. Bedri Aşık Paşa, aruz ölçüsünü Türk diline ilk Noyan'ın güzel Türkçesiyle dilimize kauyarlayanlardan biri. Garipnâme'yi de zandırdı. Ârtık, elimize alıp eski vc günüaruzla yazmış. Ama tam dcğil, ölçeği tutmüz Türkçesinin tadına vara vara okuyaturamadığı yerlerde boş vermiş. Sözün bileceğimiz bir Garipnâme mız var. düzgün, aniamın doğrusunu yeğlemiş. Seriivan nvan Mrl Örneöin: "Işit imdi eydeyım tafsıl ilen/ Âşık Paşa, Kırşchirli. Ataları, Horasan Evvelıjna'dendürür olperdenin" olduğu dolaylarından göçüp oraya yerlesmişler. gibi, Aşık, gerektig'inde söylemek istedıAta dedesi, üruü Ebul Beka $eyh Baba tl ğinden ölçü ya da uyak için vazgeçmiyor. yas bin Alı. Aşık Paşa, ata dedesinin adı Bir baknna Kuran açıklaması, clinsel yaknı almış, asıl adı ali. Paşalığı ise, töresel bir laşrm söylemi olsa da, bunu, Türk dilinin takma. Orta Asya Türklerinde, ailede ilk ve Türk törcsinin olanakları ve gerekleriydoğan crkek çocuğun adının sonuna 'paşa sanı eklemek töre gereği olduğu için, Alı Paşa olarak adlandırılmış. Daha son "Cennet" 1. Dünya Savaşı'nın ra kendisi, yazmaya ve söylemeye yönelinhemen öncesinde geçmekte. ce Alı yı 'Aşık' takması (mahlası) ilc deÜlkenin içlerine doğru ğiştirmiş. lslam gizemciliğine bulaşmadan önce öztürkçe halk şiirleri, koşuklar yapılan karanlık "alışveriş" söyler, yazarmış. 'Aşık' takmasını, daha yolculuğu ycnilgileri, çok da bunun için seçmiş. Dönemin bilnastalıkları, ölümü kucaklar. gili vc bilgin kişılerinclen özcl eğitim görmüş; atılımcı, serüven scven biri. Baoası Conrad'ın "Karanlığın Muhlıs Paşa'mn KonyaKaraman cgcYüreği" romanındaki menliğine katılmış, elçi olarak Mısır da sömürgeciliğe karşı bulunmuş. îlhanlıların cgemenliği sırayaklaşımını izliyor gibi sında Anadolu vaiisi olan Ttmurtaşa vczirlik etmiş. Mısır'a kaçıp dama düşmüş, Abdulrazak Gurnan. oradan kurtulup sonradan yerleştikleri Amasya'ya döncrken Kırşehir'e uğramış, ATAY ERIS orada hastalanmış vc ölmüş. Garipname'yi kitaplığımıza kazandıran rahmctli Bedri Noyan, yazarın ekinsel kimliği hakizemli yolculuk serüveni, topkındaşunlarısöylüyor: "ÂşıkPaşa'nınyalumsal bir gözlem, politik bir Şadıgı diincm, Sclçuklulann sun ytllandır. suçlamayla örülmüş acılı bir aş'l'ürklcr larafından kurulan ve yanettlen km; büyümekte olan bir siyah çocuğun devletın reimi dtli Fançadtr. Aslen l'ürk ve onun köklcrini öğrenmesinin; geleolan Mevlana da Farsça yazmaktadır. Kon neksel Afrika dokusunun Beyaz sömürya'ya Fars (ÎranAcem) dilı ve kültürü ege gecilikle bozuluşunun; Afrika tslamiyemcndir. Buna karşılık Kırşehir'e, Siitey tinin ücra yerlerdeki zengin panteizmle man Türkmanı, Aht Hvren, Baha îlyas ve karşılaşmasının öyküsü. hhak'ın bu şarda oturan aile bireylerinin Cennet, babasının borçlarına karşılık savunduğu Türk dtli ve kültürü egemenAziz "Amca"ya verilen YusuPun öyküdır Aşık Paşa, Fan dilıne direnenlerin ba sünü anlatıyor. Yarı evlatlık, yarı köle duşında gelmektedir. Orhan Gazi dönemıne rumunda yaşayan Yusuf Ziya, "Amgelındığınde Aşık Paşa, çafcının ünlü bil ca"yla birlikte tehlikelcrlc dolu bir "alışginleriara.sındadır." (s. 18 19) veriş" yolculuĞuna çıkıyor. Çok güzel bir bahçesi olan büyük malikâneden ülkeKimi araştırmacılarca "Maarıfname" nin karanlık içlerine doğru gidiyorlar. olarak da tanüılan Garipnâme, li. 14 Ama bahçe cennetin yeryüzündeki bir yüzvıl Türkçesi vc afizıyla yazılmış. Eskil izdüşümüysc, onun ötesindeki toprak(arkaık) Türkçcdcn Tdasik çağ Türkçesi lar da yabanıl bir cennet: îkisi de kcndinc geçiş döneminin ürünü. Bu bakımdan ne özgü tehlikelcrlc dolu. o ciöncm Türk dilini, Türk töre vc insansal değcr yargılarını inceleyccck olanlar içAbdulrazak Gumah 1948 Zanzibar ni, gerçekten bulunmaz bir gömüdür. Şu doğumlu. Müslüman Doğu Afrika'da lc anlatmayı yeğliyor. Kişilerin eylem ve edinimlerindc olsun, dinsel, Kuran metinlerini alımlama vc yorumlamalarında ol sun, insanı yokumsayan bir Tanrısallıktan uzak duruyor. "Kıldı ma'lum her birinin yirini/ Düzdü yırlü yirine her bırtnı/ Gökte idi yıldıza virdi mekaam/ Yirde idiiklımı kırdı temam" (s. 182) dizelcrinde olduğu gibi, yer yer Şamanik söylcmlere başvurmaktan çekinmiyor. Aştk Paşa'mn bu güzel yapıtı, sanki bir dil anıtı, bir Türk dili gömüsü. Yazar kendisi Türkçeyi hem çok seviyor, hem ona egemen. Ostelik Arapça ve Farsçayı, Ermeniceyi de çok iyi büiyor. Sağlam bir din felsefesi kültürü olduğu için, insan ve doğa ilişkilcrini, dinlerini, dınlerin doğuşunu, yaşam ve ölümü, dönemine görc, olağanüstü bir anlayış ve alımlamayla yorumluyor, deöerlendiriyor. Kendisini Kuran çevirisinde gösterdiği ycdcinlikle tanıdıfiımız Doç. Dr. Bedri Noyan, bu düzenlemesinde de bizi düş kırıkhğına uğratmıyor. Ona gönülden bağ'lı ve her sözcüğünü bilinçle kavrayan insanın elinde ve dilinde Türkçenin şahlaruşurı bu yapıtta da görebiliyoruz. On bölüm (BAB) ve onikioin koşa (beyit), yirmidörtbin dize (mtsra) boyunca, Türk dilinin gücünü ve güzelliklerini açığa çıkarmak, kanıtlamak için adeta çırpınıyor Aşık Paşa. Sonunda dayanamayıp dillerin, özellikle de Türkçenin önemini ve güzelliklerini dile gctiriyor: "Gerçı ktm söylendi bunda Türk dili İU'malum oldu Ma'na menzili Î Çün bilesin cümle yol menzillerın Yirmeğıl sen Türk ve Tacık dillerin Kamu dilde vârtdı zabtu usul Bunlara düşmüş idi cümle ukul Türk diline kimesne bakmaz idi Türklere her giz gönül akmaz idi Türk dahi bilmez idi ol dilleri înceyolu ol ulu menztllert Bu Garipnâme inen geldi dile Kim bu dilehlidahi ma'ni hile Türk dılinde yengi mana bulalar Türk ve Tacik cümle yoldaş olalar Yol içınde hinhinnı yirmıye Dile bakup ma'niyi bor görmeye Tâ ki mahrum kalmayaıürkler dahi Türk dilinde anlayalar ol Hak'ı" (s. 421422) Beşaltı yüzyıl öncesinden günümüz aymazlarına sesleniyor Âştk Paşa, dilinize sahip çıkın, Tanrı'yı anadilinizle anlamaya, alımlamaya çalışın uyarısında bulunuyor. Astk Paşa'mn Garipname'sini, kitap lığımdaki başucu kitaplarımın sırasına 'erleştirdim. Yazannın da, onu arayıp buarak, günümüz Türkçesiyle dillendirin bize sunanın da durakları uçmag olsun!..." Garipnâme/ Âşık Paşayı Veli/ Günümüz Türkçesiyle Dillendiren. Doç. Dr Bedri Noyan/ Ardıç Yayınları/ 1. Baskı Agustos 1998/ 424 s. Abdulrazak Gurnatitan "Cennet" Gizemli bir yolculuk G serüveni ü okula hiç gitmemiş bir küçük işadamının altı çocuğundan biri; babası ancak Kuran kıırsunda öğrcndiği Arap alfabesiyle Swahili dilinde yazabiliyor. Gurnah on sekiz yaşına geldiğindc Zanzibar'da cğitim durumu çok kötü, okullar kapanıyor. Eğitim görmenin tek yolu orayı terk etmek. 1968'de erkek kardeşiyle birlikte Canterbury'ye gidiyorlar. Ingilizlerin ırkçılıklarını giderck açığa vurdukları bir dönem. Gurnah yer silmekten öğrermenl.iğe kadar her işi yapıyor. Şimdi Kent Üniversitesi'nde edebiyat dersleri veren yazar, bir Afrika edebiyatı uzmanı. Gurnah Cennet'i yazmak için Doğu Afrika'ya gcri döner. Roman 1. Dünya Savaş/nın hemen öncesinde geçmektcdir. Ûlkcnin içlerine doğru yapılan ka ranlık "alışveriş" yolculuğu yenilgileri, hastalıkları, ölümü kucaklar. Conrad'ın Karanlığın Yüreği romanındalci sömürgeciliğe karşı yaklaşımını izliyor gibi. Gurnah da Conrad gibi anadilinde dcğil tngilizce yazıyor. Cennet'teki Yu suf'un öyküsü yalnızca Kuran ve Tevrat'taki Joseph'i çağrıştırmıyor, aynı zamanda Gurnah'ın dersini verdiği Viktorya dönemi cdcbiyatı özelliklerini dc taşıyor. Cennet yukarıda değinildiği gibi bir yanıyla alışveriş ve takas öyküsü. Her şeyin bir bedeli var; özgürlük seçiminde hile eli kolu bağlıdır insanın. Borçlu biri tek oğlunu borçlarına karşılık vercbilir; bir esir gerçek özgürlüğü reddetmek pahastna sahip olduğu tek özgürlüğe sıkı sıkıya sanlabilir. "Bunların sıradan görünmesini iste dim" diyor Gurnah, "Katastrofik değil." Ama bu sıradanlık okura sunduğu bakış açısıyla çok sıradışı. YusuPun gözündcn Avrupalıların (Cennet'i altüst ettikleri bir tarih diliminde karanlığın özünü bir aşk öyküsüyle birlikte izliyoruz. • Cennet/Abdulrazak Gurnah/Çevıren Abbas Örmen/Adam Yayınları, 200 s. SAYFA 15 CUMHURİYET KİTAP SAYI 452