Katalog

lu bır /ındanda gıbı mahpııs kalmtştır (s 150)" Yaban Turk ya/ınında ılk kez Anado lu yu tuın çıplaklığıyla buyuteç altına alan bır yapıttır Kapalı koy toplumıınun vc onun doğurduğu basıt ckonomısının uy gar yapı dışındakı sanuları ve bu sancda rın ncsnd saptamaları Bır dost yureğıyle o donemın sırıtan gerceklerı Yaban, ger çeklerı haykırıştır Bazıları bıleşımdı sıırcn an gerçeklerı Ronıancı bır hekım gıbı anamızın tanısını koymuş, Sağaltım yolla nnı sezdırıyor bıze Yakup Kadrı bu 10 man ıçın "Bıı luh sıtnıasinın, bırdcnbırc acı vc korkuç bır hakıkatle karşi karşıva gelmış bır şuurun, bır vıedanın çıkardığı yurck parçalayıcı sayhaJarıdı: çığlıklarıdır (s 1 8)" dcnıemış mıydir Bır IMCVI, bır ıletısı vardır Yaban'ın Karanlıkta aydınlığın pcncercsını açıyor bı/e Turk aydınını, poIıtıkaaMnı tıtretıp sarsıyor Genç Cuınnu nyct'ın bıçımlenmesınc katlalar getırıyor Yaban'ı ılk kez koy yıllarımda okuduğu mu anımsıyorum Bu ıkıncı okuyuşum Ben Yaban'ı ıkınu kez okurken de yıne bır ıç çevrrntısıne tutııldum, yıne tınsel bır es rddıgın hrtınasınagırdırn Bıumubıran latının estetığı san guz yapraklan arasın daıı yukbclcn ınee bır kcman sesı gıbı saı dı her yanımı Satırlarda çağlayan Lıı ızm ve bunun sarmalında yansıyan gerçcklcr hu /un yııklu dramatık bır şıırın burgatına ıt tıbcnı ()ylc kı, clımde olmadan gcvlenm de bınken damlalaı yuıeğımden tutuşan aalann bırer somut tanığı olarak yere du şıiyordu Gorev yaptıgım koylerden bılır dırn, Yaban yıne anımsattı bana bu gerçek len Kullerımı deştı, dennlenmdc bır yerlennı tutuşturdu yenıden Ilk doncm Cumhurıyet romanlartnın ana olayındakı bırıncıl kahramanlar he men hemen îstanbul merkezlıdır. Çunkıı o tarıhlerde modern eğıtımın onemlı ku rumlan tstanbul'daydı Bu nedenle aydın lanmaııuı onculerı de burada yeüşıyordu Anayurt Anadolu yenı keşfedılıyordu Re şatNun'nmÇalıkuşu (1922) romanınıbu na ornek verebılırız Romanın başkahra manı Ferıde gerçı tam bılınçlı Anadolu ve halkçddc ulkusu uyanmamışür onda aşk sorunlan nedenıyle tstanbul'u bırakıp Marmara ve Ege'nın keııt ve koylennde oğretmenlık yapar, sonunda tstanbııl'a ge rı donerek mudu sona ulasır Burada ro manın mekânı îstanbul ve îstanbul un ya kııı çevresıdır Halıdc Edıp'ın Vurun Kah peye'sındekı Alıye ibtanbul üğretmcn Okulu çıkışlıdır, olaylann gelıştığt mekân Lge dır I lalıde Ldıp'ın Ateş'ten Gomlek (1922) romanı Ulusal KurtuluşSavaşı ıçın de l/nut, îstanbul ve Ankara uçgcnınde geçer tlk ke/ Anadolu'ya açdım gerçekle şırBU romanla Gcrçı Nabı/ade Nâ/ım'm Karabıbık ıomanı koy koksa da dort başı sağlanı bır roman sayılmaz Karabıbık, ulusal sorunlardan u/ak yuzeysel bır uzun oykudur bcncc Turk ya/ınmda ılk ke/ bı lınçle Anadolu ya eğden, geıçekleıı ısıı gan yu/uyle gosttrcn roman Yaban'dır Getçı emeklı ınalul askcı Ahmet Cclâl ls tanbullu bır Osmanlı Paşası'nın çocuğıı dur, ama o, bu yonune bır peıde çekmış tır, duşunmc/ ve anımvimaz bu yanını pek Bu Bııınu Buyuk Savaş'ın ga/ısı tmeklı subay tephe gerçeklennın ıçınde olgunlaşmış bır halk adamıdır, bır vatan deiısı, bır Mustafa Kemal sevdalısıdır Tuık ulusunun savaşı ka/anmaM vc çağ daşlaşmasınm heyecanını taşır ıssız veba kımsı/ bır Anadolu koyımdc Yaban, Turk ya/ınında koytuluk çığırı nı acan bır yapıttır da Koylu ulus uyanı şının bır oncu ışığıdır Yaban ıçın, Koy Lnstıtulerının kuıulnıasına <]d ctken ol muştur dıyebılıri7 ( oşumcu nıtelığıne katsııı ckştırcl gcrçcklığı getırmıştır Ayrı ca dofiasal bır gı/em taşır Bu bakımdan onuıılıdıı vc tcmd bır yapıttır bu bıçem çı soy roman I fatta Sunullah Aıısov un Kaıapuıçck lomanında Yaban'ınetkılcrı nı açık açik gorebılıyoru/ Karapurçek te SAYFA 14 kı koy oğretmenıyle Ahmet Celâl'ı çok za man avnı kahraman olark duşledığımı soy leyebılırım Bu romanda, savaş bıtmış, An mct ( clâl koy ogrctmcnlıg'ı gorcvını ustlc nerek Karapurçeğe gelmış ve bu yenı cv rede çağdaşlaşma savaşımına başlamıştır s>ankı Bu değın etkdj Yaban Doğaldır kı, Karapurçck de kışdığı olan bır romandır Ltkıknme, yansılama dcöıldır kuşkusuz I fc r /aman bı/e esın kaynağı olacak ozellıkİL çagda^laijmada ve deıs alacağı mı/ bır onemlı yapıt da Turk un Ateşle Imtıhanı'dır Ulusun Mustafa Kemal on derlığındekı var olma savaşına katılan ve bu kanlı mucadeleye tanık olan Halıde Ldıp ın anılar toplaım Bağımsızlık savaşı anılan Turk Ulusunun en çokkun ve sa vaş, yorgunu durumunda bılc ne buyuk za ferlerka/anabileceğınıbelgeleyenbırbaş yapıttıı bu kıtap OzelLkle bugunlerde ıç ve dış duşmanfarımızın yurdumuza karşı du^ledıklcrı emcller karsısında bu yapıt ulıısa, genç kıışağa rmsel bır gııç ve daya nı^ma bılıncı vermesı açısından da onem taşıyor Bu kıtap aynı zamanda yakın geç mıs,ımı/ın deneyırnlerını bızc anımsatarA geleceğımı/ı aydınlatıyor, yengı yolundakı ba^arma çabamızı kamçılıvor, gudulenmı zı bılıyor Halıde Edıp 1 Bolum'de " Herkes gı bı ben de 1914'ten ıtıbaren geçen hadıse lenn tcsırıylc yorgun, şaşkın vc canımdan bıkkın bır vazıyetteyaım (Lut I, s 10)" dıyerek tınsel atmosfcnnı acıklar bi7e ve anılarına gırer Baslangiçta Mutareke ls tanbul'undan ışgalcılerleel eleveren a/ın lıkların taşkınlıkları, ozelblde Rumların Turklere karşı onur kırıcı tutum ve davra nısjarı vc oldurmcyc dck varan çılgmlıkla rıyla ılgıiı ıbret verıcı ve ders alınması ge reklı acı oykuler, olavlar anlatır ya/ar "Muttefİk Kuvvetlennın Istanbul'agırı şı tle bır kısım azınlıklar sokaklarda banş ıcınde yaijamaya alıs.mıs, olan Turk vatan cfaşlarına çok kotıı muamele etmeye baş ladılar (Cılt l,s 12) "Vebırçokacıgoru nıımler Bugunlerde mozaık saplantısına du^mujj demokratık geçınen aymazlar ne der buna, bılmetrP Bılındığı gıbı once manda yanlısı gıbı gorunen Halıde Edıp "15 Mayıs 1919'da Izmır'ın ı^galı racıası 'ndan sonra yenı bır evreyt ulasır " tstıklâl Mııcadtlesı hıssı beııde bır çeijit mukaddcs bır cınnet haü nı almıştı Artık şahıs olarak yaşamıyor dum Bu mıllı mukaddes cınnetın bır par çasından ıbarettım 1922'de Izmır'ı aldığı mız gune kadar bcnım ıçın hayatta baska hıçbır seyın ehemmıyetı kalmamı^tı (Cult I,s 29)" Yııreğmdc tutuşan bu bağımsızlık ate ijiylc üjgalı düjlama vc protcsto mıtınglcrı ne katılır konuijmacı olarak "Gcce cn ka ranlık vt ebedı gorundugu /aman gun ı^ı ğı en yakındır o/unde seslenır tum dun yaya Bu arada Fge'dc olu^an Kuvayı Mıl tıyc guçlcrı ışg.ılcı Yunan oıdusuna karsı ılk sıfahlı mucadeleyı başlatırlar Mustafa Kemal 16 Mayıs 1919'da Samsıın a doğıu tstanbul'dan yola çıkar Batunın ıgrenç ve yanlı tutumu apaçık belırgındır "1 urklc re Î7mır de yapılan ılk kanlı mııamelcye kar^ı tamamen kayıtsı/ kalan Batı umumı efkârı, tzmır ın ıçındekı Rumların karjji karijiya bulunduğu tchlıkedcn heyecana du^mustu (( ılt I s 64)" Batı'nın bu tıı tumıı cıcğı^mı^ mıdır'1 Şımdı yıne Furkı ye ve karşı davranışını Kıbrıs ve Yunanıs tan'a bakıştnı duşunun bır kcz1 Artık lstanbul yaşanmaz halc gclmıştır Ingılız ve I ransiz kuvvetlerı kendılerıne bağiı çctckr oluşturmuşlar, Lrmenı ve Rumlan sılahlandıımısjar, kuş uçurmuyor laı C) gunlcı de meıhamctc benzer hıçbır lııs Mıllı Mucadtk'ycgırı^cnlerc karşı yok tu (( ılt I s 96) Bu ışe soyunanlar yaka landığmda hcmcn olumc gondcrılıyordu Bunun uzciınc I I.ılıdc Ldıp veeşı Dr Ad nan, bırkaç onemlı kışıylc bırlıkte îstan bul u bııakıp kuşku dolu ve seıuvenlı bu yolculııktan sonra 'Mıllı Hareket'ın Kabc sı"nc ulaşırlar (2 Nısan 1920) Zamanla nret verici acı öykütar Ankara, ulusal savaşıma ınanarak Istan bul'u gr/hce terk eden unlu kışıleıle do lar Her bırı bıı gorev alır kurtuluş yolun da Mcclıs'ın açılmasıyla baskaldınlar gorulur Anadolu'da yer ver Ve bunlar kısa bır surede Kuvayı Mılfıye guçlennce bas tırılır Buyuk Mıllet Mcclısı'nde da turlu "mefkure" mucadele halındedır Bırı "Şark mefkuresı"dır Bunun bır kanadı sosyalızm ve komunızmı hedefler, ulema sınıfından oluşan dıger kanadı Islamı de mokrası fıkrını savunur Bırı de "Garp mefkuresı"dır Bu ulkuyebağlanmışolan lar Buyuk Mıllet Mecfısı'nı bıçımlcndır mekte daha çok başarüı oLnuşlardır (Cılt 2, 42 43 44 s) Zıya Gokalp de Batılılaş madan, aydınlanmadan yanadır I urkle nn Orta Asya'dan hep Batı'ya doğru yu ruduğunusoyleı (Cılt3,s 66)" Musta fa Kemal Paşa, fıkrını yurutmek ıçın her nevı sıstem kullanıyor, zarnan zaman, bır George Washıngton tavn alıyor, bazen de bır Napoleon havası yaratıyordu (Cılt 2, s 49)" Llbetteo, kurruluşçıı, tam bağım sızlıkçı, ulusçu, demokratık devrımcı bır çağdaşlaşmanın adamıydı Kalaba koyu gunlcrı, Ingılız basınından çevırıler çocukluk anılan u/erıne çalış malar, hayvanlarla dostluklar Sonra Yu nan saldırısı şıddetlenır, duzenlı Turk or dusu kurulmaya başlanır Ilk duzenh ordu 1 ve 11 Inonu Savaşları nı ka/anır, Yu nan'ı bo/guna uğratır Sakarya Savajji oncesı gunlennın bırın de bır kadın toplantısıncîa konuşur Halı de Edıp " Onlara bızım bır olum kalım savaşı gecırdığımızı anlattım Şayet Yu nanlılar Turkıye'yı ışg«ıl ederlerse, butun Anadolu I urklennın ortadan kalkacağı nı soyledım (Cılt 2, s 91)" Bunun uzenne basma entaıılı bır kadın gelır yazann yanına 'Benım Damlmuallımatta bır kızım var O da hızmet edecek, sullı yapa caktır Ben fukara bır çamaşırcı kadırum Ona bu tahsılı vercbılnıek ıçın her gun ça lışıyordum C) da bır gun hoca olacak Senın konuştuğun gıbı Konuşacak ' dedı "Işte I urkıye'nın geleceğını kuracak bır kadın vatandaş1 Nınayct dedı kı 'Benım oğlum Çanakkalc 'de oldu Işımı bırakmı yorum Çunku kızıma tahsıl veremem Fa kat hep yeru harplerden bahsedıyon>un Çanakkale'de olenlen hıç soylemedın ' Goğsunden bır lıra çılcararak 'Hılalı Ahmer'ınyaralılarına'dıyeuzattı (Cılt 2, s 91)" Halıde Fdıp cephededır artık Halıde onbaşıdır o Tuık Kuıtuluş oıdusunun bır neferıdır Mustafa Kemallc bırlıkte yuıdun vc ulusun kurtuluşuna adamıştır kendını Savaş kı/ışir Sakarya, Başkuman danlık Mcydan Savaşı Turkoğlu ve Yu nanoğlu karşı karşiyadıı Anadolu bozlcır larında Sakarya vc Kocatcpc tanıktır bu na ( alııt Kulebrnındeyışıyleıkıkılıçkar şı karşıya1 Turkoğlu'nun kılıcı halkın kı licidıı Yoıgun, yoksul halkın umudu Yurdu kurtarmak ocakları korumaktır amacı ikıncı kılıç, arkasına Batı yı almış emperyalızmın kılıcı Kan ıçmektedır bu kılıç, gebe kadınları sunguylc delık dcşık edecek defiın acımasızdır Megaloıdea pe şındedır Içuıdekı vahşı bır kınle koylen, kasabalan, kentlen yakmaktadır Ve nıhayct utkuya varılır kanlı bo^uş malaıdan sonra Turk ordusu 9 Eylul 1922'dc lzmır'e gırer 18 Eylul 1922'de duşman yurt topraklanndan tamamen te mı/lenır " Bu 7afen, halkın ıradesı yaratmıştı Erzurum'dan I/mır'e kadar kanlannı akı tarak yuruycn halk, koyluler kadınlar, er kekler ve çocuklar nıhayct mcmlckctı bu /afcie erıştırıyorlardı Turk'un hayatinın geleceğı hep onlara bagijydi Bu /afen gorunmcycn bu ısımsız halk nıhayet yaratabılmıştı (( ılt 3 s 71)" Anık Turk kuı tuluşunun ay yıldızlı zareı bayragı t/mıı goklerınde yukselıyor, dunyanın butun "ma/lum halklan"na Bağımsı/lıgı muştuluyordu I IaLde Edıp bıı andarının gırışmde bır duşuncesını uıJe getırır Bu çok onemlıdır Şoyle "Turk'un atesle ımtıhanı esnasmda o mucadelede yer almış olan Turklcrın vc duşmanlarınını genclı^ı gelccektc bunu okuduklan /aman, bırbırlerının kanına gırdıren duşmanldt perdesııu yırtacak, goz goze gelecek, o cskı kın ve nefret harane sinm ustunde bır ınsankk ve banş dunya sı kuracaklardır (Cılt I, s 7)" i lanı ncrde? Çevremızde yıne bızı yak maya yonehk bır ateş çemberı oluşturul mak ıstenmektedır Bu karanlık, sınsı ça banın başını, Ortodoks Rusya ve Batı nın cl altından destcğıyle yıne Yunanıstan çek mektedır Turk ulusu, yıne ateşle sınava so kulmaya zorlanmaktadır Ama bunu yap maya yeltenenler oncekı sınava bakıp so nuca katlanmayı go/e almalıdırlar Kısaca soylemek gerekırse, Zleytındagı Osmanlı'nın çokuşunu ve bır duşun tra }ik bıtışuıı, Yaban, yuzydlardır goremedı g'ımız anayurt Anadolu'nun savaş yılların dakı çıplak vc acı gerçeklerını, Turk'un Ateşle ımtıhanı, Mustafa Kemal'ın oncu lufiunde Anadolu'nun kurtuluşunu vc yc nıden kuruluşunun ılk adımlarını tanıkla yan temel yapıtlardır Aynca bu uç yapıt, çağdaş kultur tarıhımı/de bırbırını ta mamlayan ve butunleyen ana yapıttır Bu uç yapıt, okullanmızda deı skıtabı gı bı okutulmalıdır çagdaş yurt sorunlanyla bağlantdayarak, sonuçlar elde edderck dersler çıkanlarak I latta bu uç temel ya pıtı tum avdınlarımı/ ve polıtdiacılarımız da bugunku dunya koşullannı go7 onune alarak duşunc dusune yenıden cğer oku dularsa okumalıılırlar denm • Zeytindağı/1 alıh Rıfkt Atay/Mıllı Kla vkler/MhB Yaytnlart/ 1997 Yaban/ Yakup Kadrı Karaosmanoğlu/ Roman/llettştm Yayınlan/ 262 v Turk'un Ateşle Imtihanı tstiklâl Savaşı Hatıralan/ Halıde Ldıp Adıvar/ Lum nurıyet Gazeteu Yayınlan/ l'J'JS Ay'a ayak basmanın henuz hayal oldugu bır donemde yazılan ve yuzyılımızın en yaratıcı ftlmlerınden bırıne konu olan, olaganustu, çarpıcı bır kıtap 2001. Bır Uzay Efoanesı insanın evrendekl yeri sorusuna cevap arıyor Uzay Efsanesı suruyor 2010 2061 ve 3001 yakında bılımkurgu okurlarıyla buluşuyor