Katalog

Mahir Ünlü, Türkçede Yazınsal Elcştiri adlı kitabında, çok eski yıllardan başlayarak günümüzc kadar gelen dönemde elcştiri anlayışının gelişimini, dcğişik yazarların görüşlerinc de yer vercrek, çok nesnel bir anlayışla incelemiş, irdelemiş ve böylece herkesin yararlanabileceği saptamalarını ortaya koymuştur. Eleştiri konusunda bazı kitapların ülkemizde de yayımlandığını biliyoruz. Ünlü'nün kitabı, çok geniş bir yelpazede, sağlam kaynaklardan, dayanaklardan yararlanılarak okurumuza sunulan çok önemli kaynak kitap. MUZAFFER UYGUNER azınsal eleştiri konusu zaman zanıan tartışılmıştır ülkemizde. Konuya eğilen değişik görüşteki kişiler, görüşlerini ortaya koymuşlardır. Ama bu görüşleri bir araya getiren, değişik görüşleri inceleyip irdeleyen bir çalışma yoktur diycbilirim. Mahir Ünlü, bu konuya cğilmiş ve yazınsal eleştiri konusunu çeşitli yönleriyle önümüze serrniştir. Türkçede Yazınsal Eleştiri adını verdiği kitabında eleştirinin ne olduğunu değişik görüşleri ortaya koyarak belirtmiştir. Bu arada, eleştirmenler ve bunların eleştirilerinden örnekler de vererek çok yönlü bir kitap ortaya çıkmıştır. Mahir Ünlü, önsözde şu konuyu belirtmiştir: "Yazınsal düzlemde uğraş veren her eğitici ve araştırmacı gibi, ben de, şimdiye dek nerdeyse hiç üstünde durulmamış, hep gözardı edilmiş olan eleştiri bağlamında yeni bir girişimde bulunma gereksinmesini duydum. Izlediğim ya da karşılaştığım eleştirilcrin çoğunun yetersizliği ya da gerektiği ölçüde yapumadığı, beni bu konuda bir çaba içine yönlendirdi. Çalışmaya, böylece başladım." Ayrıca, kitabı hazırlarkcn dil ve anlatım konusunda olabildiğincc an Türkçeyle yola çıktığını da belirlmiştir. Ünlü, eleştirinin tarihsel bir gelişimi üzerinde durmuş, ilk yazınsal cleştirinin Homeros destanlarındaki asıl di~ zelerle katma dizclcri birbirinden ayıklamak amacıyla yapıldığını belirtmiştir. Eflatun ile Aristo'nun ilk eleştirmenler olduğuna da değinmiş Iskenderiye Okulu, 1 iski Yunan yazarları ile XVI. yüzyılda ltalya ve Fransa'daki göriinüşe de yer vermiştir. Fransa'daki XVII. vüzyılda ortaya çıkan eleştiri kııramları üzerinde durmuş, ılaha sonraki gelişmeleri belirtmiş, genel gelişmelere de değinmiştir. Mahir Ünluden eleştirinin tarihsel gelişimi Tüpkiye'de Yazınsal Eleştiri Dcğişik görüş ve veriler sonucu eleştirinin ne olması gerektiğini şövle açıklamıştır: "Eleştiri, bir yapıtla ilgili olarak yapılan inceleme, yorumlama ya da yargıya varmadır. Eleştirmeden amaç, yapıtları kendi alanlarında daha iyiye, daha doğruya, daha güzele yöneltmektir. Bu bakımdan eleştirmen, eleştirdiği yapıtın iyi, kötü; doğru, yanlış; güzel, çirkin; olumyu, olumsuz... yönlerini kişisel görüşlerine ya da kimi ölçütlere uygun olarak ortaya koyar" (s. 12). Ünlü, eleştirmen ve gerekliliği konusu üzerinde de durmuş, bazı kişilerin ba kışına yer vermiştir. Eleştirmen'in nitelikleri ile işlevi konusunu da ele almıştır. Ayrıca özeleştiri konusunda da durmuştur. Kitabın ikinci bölümünde, eleştiri türlerine eğilmiştir. Ünlü, bu bölümde kuram ve kurallara bağlı eleştiri, olgusal eleştiri, gerçekçibilimsel eleştiri, toplumbilimsel (sosyolojik) eleştiri, sosyalist eleştiri, tinbilimsel (psikolojik) eleştiri, içscl eleştiri, izlenimci eleştiri, varoluşçu eleştiri, vapısal eleştiri konularını ele almıs ve bunların ne olduğunu, kimlcrin DU görüşlere bağlı bulunduğunu göstermiştir. Ayrıca eleştiri türlerindeki belirli çizgileri de belirtmiştir. Batılı bazı yazarların yazılarından örnekler de vcrilmiştir bu bölümde. ceğini anlatmıştır. Ama gene de çeşitli yazarların bu TÜRKÇEDE konuya değinen yazılarından yola YAZINSAL çıkmış ve onlara ELEŞTİRİ da yer vermiştir. Sjiirde imge ve simge konusuna da değinmiş ve bazı örnekler vererek dayanağını göstermiştir. Roman, öykü, anı, oyun gibi konulardaki dıırumların da geniş ölçüde ele alındığını görüyoruz. Bu bölümde, eleştirinin bazı ölçütleri ayrıntılı olarak ıneelenmiştir; dilsel ölçütler, güzelduyu, yaratı bu arada anılabilir. Ayrıca, yapıtı ortaya koyan yazarın seçimiyle ilgili konu, zaman, biçim ele alınmış; okura dönük ölçütler üzerinde de durulmuştur. Ünlü, okura dönük ölçütler üzerinde dururken güdü, inandırıcılık, kalıcılık konularını irdelemiştir. Eleştirmen'in yöntemi ve yönelimi de ayrıntılı olarak üzerinde durulan bir konudur. Ona göre "Eleştirmenlerin genel anlamdaki kişiscl görüş ve değerlendirmeleri gözönüne alınırsa, yöntem ve yönelimler şu başlıldarda toplanabilir. lnakçı (doğmacı), önyargıcı; Saltçı, yargı'cı; Kuralcı, yargıcı; Nesnelbilimsel, yargıcı; Öznelizlenimci, yorumcu.". Bu yöntem ve yönelimler konusunun da incelenerek konuya ışık tutulduğunu görüyoruz. Bu yönelimlerle dcğişik yargıya, değişik yoruma gidildiği gerçeği üzerinde durulmuş, bilgiler verilmiştir. Ayrıca, bazı yazarların yazılan da bu bölüme eklenmiştir. MAHİRÜNLÜ Y Eleştirinin anaçizgileri Mahir Ünlü, kitabının üçüncü bölümünde eleştirinin anaçizgiferini ele almıştır. Ona göre, 'eleştirinin nesnesi, yapıtyazardır.' Aldığı örneklerden yola çıkıyor, "Eleştiri, bir yapıttaki düşünsel, güzel duygusal çizgilerin belirli ölçütlerden yararlanarak, dizgeli bir biçimde değerlendirilmesi demektir" yargısına varıyor. Eleştiride ölçüler, öğeler ve yöntemleri ayrıntılı olarak görüşümüze sunuyor. Söz gelimi, türscl ölçütleri ele almış ve şiir ölçütleri konusunu geniş bir duzen içinde ortaya koymuştur. Şiirde dil, içerik, ölçü, uyak, konu, söyleyiş sanatları temel alınarak çok değişik yargılara varılabile Tiipk edebiyatmda eleştiri Kitabın dördüncü bölümü bu konuya ayrılmıştır. Tarihsel bir yoldan başlayan bu bölümde gelişim üzerinde durulmuştur. Divan edeniyatı dönemindeki bazı örnekleri anan Ünlü, Tanzimat dönemine geniş yer ayırmıştır. Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat, Muallim Naci, Beşir Fuat ve daha başka adların bu yoldaki yazılan, görüşleri örneklenmiştir. Bu dönemde dil, sözcük ve sözlükler, dilbilgisi, abece (alfabc), yazım (imla) konularında ortaya çıkan görüşler bu bölümde ele alınmıştır. Bu arada, şiir konusundaki görüşler, divan şiirine karşı çıkış, hece ve aruz ölçüleri, uyak; düzyazı türleri ve (izellikle roman ve öykü, tiyatro oyunları konularındaki gelişen görüşleri de buluyoruz. Bu dönemdeki yazarlar ile eleştiri yazılan üzerinde de durulmuş; Şinasi, Namık Kemal, Beşir Fuat, Recaizadc Ekrem, Muallim Naci, Mizancı Murat'tan örnekler verilmiştir. ayrıca ele alınmıştır kitapta. Bu dönemdeki görüşler, eleştiriler ve tartışmalar da ayrıntılı olarak incelenmiş, çeşitli konularda görüşlerini ortaya koyan yazarlar anılmış, bazı yazarlann yazılarından örnekler konulmuştur. Ahmet Şuayb, Hüse yin Cahit Yalçın,Cenap Şahabettin, Mehmet Rauf, Halit Ziya, Tevfik Fikret ve Ali Kemal'in yazılan anılabilir. Mahir Ünlü, beşinci bölümde 20. üzyıl başlarında siyasalyazınsal akım ar üzerinde durmuş ve özellikle yazınsal eleştiriyi geniş bir yelpazcde değerlendirmiştir. Bu bölümde şu dönemleri ayrı ayrı irdelemiştir: 1. Cumhuriyet öncesi, Meşrutiyet dönemi (19001923) 2. Cumhuriyet, kuruluş dönemi (19231940) 3. Cumhuriyet, yeniler dönemi (19401960) 4. Son dönem (1960 sonrası).. üna göre, bu dönemler, "Türk yazınsal elcştiri tarihi için de belirleyici bölümler sayılmalıdır". Araştırmalarını yaparken bu dönemleri gözönünde bulundurmuştur. Meşrutiyet döneminde Türkçecilik, hece ölçüsü konularının işlendiğinc dikkat çekmiştir. Batıcılık konusundaki geliş,meler üzerinde de durmuş, Fecri Âti topluluğunun kuruluşu ve görüşleri de burada açıklanmıştır. Ulusal dil arayışları, îslamcılık konuları üzerinde durulmuştur. Ünlü, 19231940 dönemindeki gelişmeleri dc ayrıntılı olarak incelemiştir. Bu dönemde de görüşler ve yönelişleri ele almış; ülkeci uluscu içerik, nalk kültürüne eğiliş, Yedi Meşale hareketi konusunda bilgiler vermis, çeşitli yazarların yazılarından örnekler sunmuştur. 19401960 dönemindeki bazı toplumsal gelişmeleri açıkladıktan sonra basın yayın alanındaki duruma değinmiş ve yazarlardan örnekler vererek oluşumu ortaya koymuştur. Ozellikle, döncme damgasını vuran Nurullah Ataç'ın yazılan geniş bir örnek oluşturmaktadır. G a r i p Akımı ve bu akımın görüşleri ile etkileri nesnel bir görüşle ortaya konulmuştur. Birçok yazarın yazıları da bu bölümde örnek olarak alınmıştır. Andığı vc yazılarından örnekler verdiği eleştirmen saysı 22'dir. Kitabın sonunda yararlandığı kaynakları belirtmiş, alıntılarla ilgili notlar gösterilmiştir. i Sonuç gibi Mahir Ünlü, Türkçede Yazınsal Eleştiri adlı kitabında, çok eski yıllardan başlayarak günümüze kadar gclen dönemde eleştiri anlayışının gelişimini, değişik yazarların görüşlerine de yer vererek, çok nesnel bir anlayışla incelemiş, irdelemiş ve böylece ncrkesin yararlanabileceği saptamalannı ortaya Koymuştur. Eleştiri konusunda bazı kitapların ülkemizde de yayımlandığını biliyoruz. Ünlü'nün kitabı, çok geniş bir yelpazede, sağlam kaynaklardan, dayanaklardan yararlanılarak okurumuza sunulan çok önemli kaynak kitaptır. Böylece, eleştirinin ne olduğunu, boyutalrının nerelere uzandığını ve yazınsal eleştirimizin ne değer taşıdığını öğrenmiş oluruz. vazgeçilmez bir kaynak kitap olduğunu özellikle belirtmek isterim. Türkçede Yazınsal Eleştiri, incelemeirdelemedeğerlenclirme /Mahir Ünlü / Inktlap Kıtabcvi yayını, htanbul 1997, 144 \ayfa SAYFA 9 Genel anlamda eleştiri Mahir Ünlü'nün bu kitabı beş ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde genel anlamda eleştiri üzerinde durmuştur. Belirttiği gibi, yazınsal eleştiri, genel anlamda eleştirinin bir türüdür ve roman, öykü, denemc, anı, gezi yazısı, şiir, tiyatro yapıtı, eleştiri alanlarını kapsar. Oyunlarla ilgili olup sahnelerdeki uygulamaya dönük eleştirilerin tiyatro ve sinema eleştirisi olduğunu vurgulamıştır. Ünlü, eleştiri teriminin Osmanlıca karşılığının 'tenkid' ya da 'intikad' olduğunu, ikinci sözeüğün Batı'daki asıl 'critiuue' karşılığında kullanıldığına dikkatimizi çekmiştir. CUMHURİYET KİTAP SAYI 381 Edebiyatı Cedide dönemi Büyülc bir emek ürünii olan kitabın Mahir üniu