Katalog

Prof. Dr. Gürsel Aytaç tan bir ilk Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi Gursel Aytaç'ın "Karşılaştırmalı Edebiyat Bılımı" kitabı, geleceğın edebiyat araştırmacıhğı olacağına ınandığım 'komparatistık'ı Turk edebiyat çevrelerıne tanıtan ılk vc tck kıtap, yazarının, yılları içıne alan bırikımınden su7Üİüp gelmış, dalı ner alanıyla tanıtıyor; bır başvuru kitabı, aydınlatıcı, yol gosterıci YILDIZ ECEVİT debıyat tarılıı hır etkıleşımkr zıncıııdıı Bın yıllaıdır ya/arlar, geıek motıf/anlam, gerekse bı çem du/İemlerınde bır oncckı 'usta'dan etkılenmış, 'usta'nın o/ellıklerı yenı ku ^A&A esın kaynağı olmuş, venı 'o/gun' yapıtların ıtıcı gucunu oluşturmuştur O/ellıkle, ıçındı yaşadığımız ıktışım çağında bu art /amanlı ılışkı, clektronık medyanın zaman vc uzam sınırlarını or tadan kaklırmasıyla, ycrını cşzamanlı bn ılışkıye bırakmıştır Iumgerçekle rın, ycrkurcnın her parçasında aynı an da yaşandığı bu çağda, etkıleşımın baş dondurucu gucunden edebiyat da payı nı alır "Karşılaştırmalı Edebıyat Bılı mı" başlıklı son kıtabında, "etkılcşım artık o denlı olağan kı, kımın kımdcn nc aklığı oncmını yıtırmış, 'metınlerara sılık' postnıodcrnızmın tanıtıcı o/ellık lerınden bırı dıırumuna gelmıştır" (KEB, s 39) dıyor edebiyat bılımcı Gursel Aytaç Yalnızta ulusal edcbıyatın sınırları ıçınde yapılan bır araştırma, artık çağın gerçcklerıyle ortuşmemektedır Nabo kov'u ya da Joycc'u bılmeden Oğu/ Atay'ın "TuUınamayanlar"ını bıçcm duzlemınde ço/umlemeye çalışan bır araştırmacının tam bır başarıya ulaştı ğından soz edılebılır mi') Ya da Orhan Pamuk'un son yapıtlarını, Eco'yu C al vıno'yu bılmeden butuncul çozumlc mek nc denlı olasıdır'' Kafka ve Bec kett'ı yok sayaısak, Ferıt Edgu'yu nere ye kadar anlayabılırız'' Çağımızda baş ka edebıyatları bılmek, 20 yu/yılm avangarcl yapıtlarını ıncelemck ıçın on koşul nıtelığı taşıyor "ÇağdaşTurk ede bıyatından kalburustu yazarların Avru pa edcbıyatını orıjınalınden ya da çcvı rılerınden lyı tanıyan ve ya/arlıkları gıbı kultur hazınclerını de onlarla besleyen kımseler olduğunu hatırlayalım," (KEB, s 10) dıyor Gursel Aytaç bu bağlamda 'Karşılaştırma' ıletışım çağı edebiyat araştırmacılığının ana çıkış noktası dıırumuna gelmıştır 'Karşılaş tırmalı edebiyat bılımı', geleeeğın ede bıyat bıhmıdıı 'Komparastık'ın çıkış noktası 'kultur ler arası' okışudur, bu araştırma dalı en az 'ıkı dıllıdır' "Karşılaştırmalı edebı yat bılımının temelınde Goethe'nın Weltlıteratur' dedığı dunya edebıyatı duşuntesı yatar kı, bu cla her şeyden once farklı mılletlerın bırıncı kalıte, ya nı klasık eserlcrının ınsanlığın ortak edebiyat ha/ınesını yaratması (demek tır) ( ) Onun hocası, Alman edebiyat tanhının onemlı ya/arlarından bır baş kası Herder, edebıyatın bu anlamda bır eğıtım /ıneırı oluşturduğundan soz edeı " (KEB, s 8) Karşılaştırmalı edebiyat bılımının or taya çıkışı, 18 ve 19 yuzyıllaıda Hırıs tıyan/Antık kulturel ortak paydasına sahıp ulusların edebıyatları arasında ve daha çok da Alman Pransı/ tngılı/ uç genı çerçcvesınde goıulur Dunya ede nıyatlarında kullanılan ortak motıflcrı derledığı karşılaştırmalı baş\uru kıta bıyla unlu, Alman edebıvat bılımcı 1 lı sabeth I renzel bellıbaşlı Avrupa ede bıyatları arasında genel bır kaışılaştır ma yapar "îtalyanlarda her orıak ko nunun ortasına bır aşk tutkusu yerleşir ( ) Iıpık I ransız tanıamlayıcı unsuru kıskançlık entnkasıdır ( ) Ispanyollar en cıddı hıkâyelere bılc, karıştırma vc kıyafet değıştırme (ogesı katarlaı) tngı lı/ler hıkâyeye sık sık sıyası bır ajan so karlaıdı, urkunç ve kanlı sonlar burada başka edebıyatlaıdan fa/ladır Bıına kar şılık derın bır anlam ya da ders çıkaıma eğılımı, Alman ya/arlarını ba/ı parlak orneklen bozmaya ve fa/laca yukleme ye goturmuştur " (KEB, s 75) Gorul duğu gıbı edebiyat araştırmacılığı ulus larustu bır yapıya sahıp olmasına kar şın, daha çok da başlangıç yıllarında 'ulusal' o/ellıklerın altını çızmcye çalı şır Gursel Aytaç, "Karşılaştırmalı ede bıyat ctkınlıklerının asıl çıkış nokta sı(nın), çelışkılı gorunmcsıne rağmen, ulusal edebıyatı guçlcndırmek kaygısı olduğunu)" (KEB, s 24) vurgular Ortak, bır Avrupa edebıyatı kurma duşuncesı 20 yuzyıl başı sembolıst/ro mantık ya/arlarının da ana tutkuların dan bırıydı Stefan Zweıg, Hofmannst hal Romaın Rolland, Andıe Gıde ] ler bırı bırer 'homo curopeus olan bu ya/arlar ortak değerlere ve eşıt ekono mık olanaklara sahıp ulkelerden gelı yorlardı Ancak, boyle bır eşıtlığe sahıp E prof Dr Gursel Aytaç Ldebıyat Bılımının Bugunu", "Edebı yatta Karşılaştırma Orneklen" "Tarıh çe" bolumunde, bu bılım dalının Turk ve dunya edcbıyatlarındakı ha/ırlayıcı ları vc onculerı yer alıvor bunlaı, ulusal edebıyatların sınırlaıı ılışına çıkarak, faıklı kulturkrdekı oluşumları ve bun ların aıasından çıkan vabancı' tadı ya kalayan vc ondan ıvmc alan edebıyatçı lardır çogu kcv Namık Kemal'den Ha lıt Zıya'ya, Halıdc Ldıp'e, (.emıl Me rıç'c u/anan bır cdcbıvatçılaı /ıncırıdır bu ulkcmı/de I urk edebiyat tarıhı ıçınde ılolaşaıak sınırları aşmava çalı şan sıradışı cdcbıvatçıları bır ara\a getı ıcn bu bolumkr "Kaışılaştırmalı Ede bıvat bılımı kıtabının cn o/gun kesıt lcrı O/cllıkk ( cmıl Mcıiç uzcrınde duıu\or Gııısel Aytaç buracla "C emıl Mcııc karşılaştırmalı edebiyat bılımı nın I urkıyc dekı hazırlavıcıları arasın da onemlı bır yer alır Otc yandan onun Dogu'yu ve Batı'vı evrensel kultur ka tında bırbırının tamamlayıcısı olarak gormek gıbı ulusal ustıı edebiyat anla vışını vurgulamak ısterım ' (KEB, s 34) (3cvırı ctkınlıgının edebıyatlar arası etkılejımdekı ıolu ve tarıhsel çı/gısı yı ne "Tarıhçe" bolumunde vurgulanıyor 'Komparastık'te ctkı ı/ı surmc uzerınde yoöunlaşan 1 ransız' ve Wellek'ın başı çektığı Amerıkan' ekolleıının tarıhsel gelışımlerı, egılımlerı vc ayrıldıkları noktalar Turk cdebıvat araştırmacılıgı na dunya edebıyatından çarpıcı bır ke sıt sunuyor Kıtabın "Yontem" başlıklı bolumu, edebiyat ınceleme yontcmlerıne o/et bır bakış gorunumunde Karşılaştırmalı bır çalışmada, edebiyat bılımı yontem lerının tumunun kullanılabılecegını soyluyor Gursel Aytaç, edebiyat araştır macilıgını, kendısının de aıt olduğu Germanıstık gcleneğındekı konumuyla ele alıyor onun bır bılım dalı' olduğu nu vurguluyor "Ldebıyat bır sanat da lı Yaratıcıkk ve guzellık peşınde Ede bıyat bılımı ıse, adından da anlaşılabıleccğı gıbı bır bılım dalı, yanı doğruluk peşınde Durum boyle olunca 'ıncele me , bılımsel olmak ıçın ıkı koşul ge rektırıyor Kanıt ve yontem " (KEB, s 83) Kıtabının son bolumune ıs>e ıkı karşı laştırma orneğı koymuş Aytaç Bırıncı sınde Oğuz Atay'ın "Bır Bılım Adamı nın Romanı" ıle Stefan Zweıg'ın "Dun ya Hkır Mımarları"nı karşılaştırıyor Bunu yaparken de, karşılaştırmalı ede bıyat bılımınde çıkış noktasının, karşı laştırılan metınlerın 'kulturler arası' olması gerektığının altı nı çızıyor Ikıncı karşılaştırma orneğı ıse "Pcrıde Celal'ın Kadın Yazarlan" başlığını ta şıyor Yazar burada, karşılaş tırmanın bır yontem olaralc ulusal edebiyat sınırları ıçın de de yapılabıleceğını ornek lıyor, ancak bunun bır kom parastık çalışması olmadığını o/cllıkle belırtıyor So/ konu su karşılaştırma oınelderı, kı tap boyunca belırgın olan dı daktık eğılımın, metındckı doruk noktasını oluşturuyor "Karşılaştırmalı Edebiyat bılımı", 17 yıldır Turk edebı yatı alanında da araştırma/ın celeme/eleştırı yazıları yayım layan Alman edebıyatı profc soru Gursel Aytaç'ın en onemlı yapıtlarından bırı, Turk edebiyat araştırmacılı ğında bır 'ılk' Aytaç, karşılaştırmalı edebiyat bılımının kuşkusu/ 1 urk edebıyatında kı cn onemlı ısmı, yol açıcısı Onu, Ankara UnıverSıtesı, Dıl ve Tarıh Coğrafya Fakul tesı'ndekı kursusunde şımdı ye dek yonettığı otuzun us tunde karşılaştırmalı doktora olmayan ulkelerın edebıyatlarından ciluşan vc 'ulusal' sınırları ıkıncı plana ıten bır dunya edebıyatı duşuncesı bır postemperyalı/m surccı ıçınde yaşavan dunyamızda 'kultuı empcrvalı/mı du şuncesını de bırlıktc gctmyoı Gursel Aytaç kttaoının Karşılaştır malı Ldebıyat Bılımının Bugunu baş lıklı bolumunde kaışılaştıımalı edebı yat efiılımıne sakınımla yaklaşan goruş Icıe de yer verır Dunva edebıyatı oıtak paydasından yola çikan anıa ana olcut olarak Avıupa/ku/c\ Ameııka cdcbı vatlarını alan bır 'konıpaıastık m >cnı tuı bu sornuıgecılık anlavışmın kultu ıcl du/lemdekı u/antısı olduğu duşun cesındedu bu edebnat bıhmciler, ama cın, Avrupa odaklı bıı bakış açısıyla gelışmckte olan dunya cdebıvatlarını A\rupalılaştırmak olmamasi konıısun da goruş bırlığı ıçmdcılıılcı Haıtmut Bohnic Uçuncu Dunya Ulkelcrının kcndı gclışmeleııne ck ya ravacak bır karşılaştırmalı eclebıyat bılı mındcn soz eder' (KI B s 93) Kaışı laştırmalı cdebıvat aıaştıımacisı, ctkılc şımın kaçınılmaz olduğu çagımı/da baskın kulturun kcndı olçutlerını da yattığl bır anlayışa bılınçk dırcncn çı kış noktası, 'faıklılıklaıın ortak paydası olan evrensellıgı aıamak u/erıne yo öunlaşmış bır edebiyat anlayışıvla yak laşmalıdır metınlere ' Karşılaştırmalı edebiyat bılımının ulusal edebiyat bılımıne lakıp goıulme sı, dunyanın çeşıtlı ulkelerındc algıla nan bır sorun Karşılaştırmalı edebiyat bılımını esas alıp ulusal edebıyatları ona malzeme gorenler var Bıınun kar şıtı da soz konusu Yanı başka edebı yatları bı^ımkıyle karşılaştırmada kendı edebıyatımıza başka açıdan bakabıl mek, dolayısıyla başka edebıyatları ta nıyıp onlardan bızım cdcbıyatımıza hı/ met beklemek," (KEB, s 9) dıyor Gur sel Aytaç bu konuda Ote yandan, karşılaştırmalı edebiyat bılımının çağımı/dakı onemlı temsılcı lerınden Rene Wellek, "edebıyatın >restıj kanıt belgesı ya da ulusal psıko ojının bır endeksı olarak" (KEB, s 70) eorulmemesı gerektığını soyler ve ede nıyatın bır sanat dalı olarak 'ulusal us tu' konumunun altını çızer Ulusalcılığa karşı olmak değıldır amacı, ama "sana tın ve edebıyatın nıtelığını, onun olum luluğe ve hıçlığe karşı zaferını, hayalgucunden yenı bır dunya yaratışını bır ke re kavradık mı, o zaman butun ulusal boburlenmeler sılınır Insan ortaya çı kar, her yerdekı ve her devırdckı ınsan, evrensel (ınsan)," (agy) der Wellek "Kamuovu tarıhıyle, scyahatnamclerle, ulusal karakter tahlılkrıyle kısacası ge nel kultur tarıhıyle' (KLB, s 68) va da sosyal psıkolojıyle o/deş gorulen bır edebiyat araştırmacılıgının dışında bır yol ı/Ier Wellek Onemlı olan, ulusal ozellıkkr uzerınc kaı /aıat lusaplı (bır) deftcr tutmak" (KI B, s 70) dcgıl dır edebiyat bır bııtundur Ve heı şcy dcn oncc de bu sanat dalıdıt cdebıvat ulusal o/ellıkleı ıse sanat oluşunıunun yalnı/ca organık bır ogesıdır N.ısıl unıversıtelcrde Alman 1 ıansı/, 1 lınt v ) < da fngılız felsefesı bolumlerı yoksa vc yalnızca genel bır felsere bolumu varsa, edebiyat alanında da, tum edebıyatları ıçıne alan bır 'edebiyat bılımı' kursusu olmalıdır Gursel Aytaç, Wellek'ın bu goruşlerını uzun alıntılarla ışler kitabı na, onaylayıcı bır yaklaşımla vurgular onları, Wellek e gore, "ancak ulusal ustu (supranatıonal) çalışan bıı edebiyat bılımı, genel sıstematık teorık sorular ortaya atmayı ('Edebıyatın Nıtelığı Ne dır'', 'Edebiyat ve Toplum llışkısı' gı bı) başarabılır ve yınc ancak boyle bır edebiyat bılımı çeşıtlı metodlan sıstem lı ve tarıhsel butunluk ıçınde kavrayıp anahz edcbılır" (KEB,.s 41) Î "Karşılaştırmalı Ldebıyat Bılımı" kı tabı, dort ana bolumden oluşuyor "Ta rıhçe", "Yontem", "Karşılaştırmalı K İ T A P S A YI 381 SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T