Katalog

mekten kurtulur, çunku o sırada Mezo potamya gezısınde bulunmaktadır Kaufbeurenlı ış arkadaşı, ağır hastalı öından dolayı ovınde go/etım altında kalabılecektır Ancak çok geçmeden olur 1 ransı/ ınemuı da hapse gırışın den ıkı yıl sonra olur Krafft tek başına kuıtulmak zorundadır Bır hapıshane den oburune nasıl nakledıldığı, yıllar suren hapıs yaşamının nasıl geçtığı, mahpus olarak sonunda kurtuluşunu nasıl ha/ırladığı azad edılmesinın nasıl gerçekleştığı konııları [Krafft'ın notla rında ayrıntılı olarak anlatılmaktadır] Ancak şunu soylcycbılmz Kent hapıs hanesındekı hıjıyenık (sağlık) koşulları korkunçtur KraHt her turden haşarata karşı sureklı bu mucadclc ıçınde olmuş tur Bır kcrcsınde clıne çok mıktarda ılaç geçınce, dıkkatlı ve başarılı bır şe kdde, mahpus arkadaşlan arasında dok tor olarak çalışmayı denemıştır Arapça okuyup ya/ma fırsatını derhal değerlen dırmıştır Fakat bunda buyuk aşamalar katettığını gorunce, onu Turk olmaya zorlayacağından korkmuş ve tekrar bıle bıle kalın kafalıymış gıbı davranmıştır "Bınbır Cece Masaflan" uslubunda hı kâyeler ıçin kent hapıshancsı, bır aktar ma merkezı rolunu ovnamış ve Suabyalı tacır bunlardan bazılarını, doğru yanlış bakmadan, notlarına katmıştır Hans Ulrıch Krafft, 24 Ağustos 1577'de borç vuzunden duştuğu hapıs ten tahlıye edılır 28 ağustosta oır Fran sız gemısıne bıner Avrupa yolunda zor lu bır fırtınayı atlatmak /orunluluğu ya şar Gırıt onlerıne geldıklerınde, yolcu lar buyuk bır şaşkınlıkla ıkı denız hor tumuna tanık olurlar 15 ekımde Marseılle'e varılır Yıllar suren hapıs yaşamından sonra, ozgurluğc alışmak, Hans Ul rıch Krafft ıçın sağlık sorunlarını bera berınde getırır Bu nedenle, Fransız ve Italyan kıyı kentlerınde duşunduğun den daha uzun sure kalmak durumun da kahr 9 Aralık 1578'de buyuk bır grupla ve başlangıçta topallayan bır atla Cenova'dan memleketıne doğru yola çı kar Como'dan ıtıbaren O'na ıkı St Gallen'lı eşlık eder Bunlardan bırı daha sonra Krafft'ın kı/kardeşıyle evlenecek tır Kcmptcn'den ıtıbaren evıne donen sevyahımız, akraba ve aıle tanıdıklarına rastlar Augsburg da hemen daha once Kasım 1575 tarıhınde, memlekette Hans Ulrıch ın kurtuluşu ıçın, başarısız sonuçlanacak gırışımlerde bulunmak amauyla, Surıye'den hareket etmış olan arkadaşı Leonhard Rauvvolf u /ıyaret eder Manlıch'lerın gerı kalan ışlcrını yonetcnler, Krafft ın çıkıp gelmesıne pek memnun olmamışlardı, fakat o, hi7 metının karşılığını ıstıyordu Ancak 1581 'de nıhaı bır uzlaşmaya varıldı, Su rıyezede Krafft'a kuçuk bır tazmınat odendı Kurtuluşu ıçın yaptığı masraflar da ucretınc mahsub edıldı " (s 10 18) Kpaftrn kişüğl Krafft'ın bundan sonrakı yaşamı yıne hareketlı geçmeklc bırlıkte, artık Os manlı topraklarına duyduğu eskı mera kı yıtırmışe ben/er, çunku Turk Macar sınırında zengın bır dulla evlcnme fırsatını gerı çevırır ve memleketıne doner (bk/ s 18 vd) Krafft'ın kışılığı ıle ılgılı bılgıler şoyle Sadık bır Protestan kımlığı ıle o, ıçıne duştuğu sıkıntı ve tehlıkelerde ozellıkle gosterdığı gıbı lanrı'ya yonelışlerde bulunur Yaşadığı donem ıçın ender bır tutumla, dığer dınlerden ve mezhepler den olan kışılcrc karşı hoşgorusunu ortaya koyar Doğruluğu ve durustluğu, onun arkasından hep ovguyle anılmıştır Kışılığını tamamlayan onemlı bır ozellı ğı dc nıç bo/ulmayan mızah anlayışı ve ısabctlı esprılerıdır Bunu okuyucular, Krafft ın notlaıında bızzat tadabılırler (s 20) Kıafft ın gunumu/e ıntıkal eden va şam anıları bugun Ulm şehır arşıvınde 1 / Handsthrıftın [Llyazmalan] Naıh CUMHURİYET KİTAP SAYI 373 lassc [Yazarlardan kalan], Krafft, Hans dıkkatlıce gozlemler Bu gozlemlerını Ulrıch katalog bılgısıyle bufunabılır de, karşılaştırmalı bır bıçımde anlatır Bundan bır kopya Ulm şchır kutupha Onun notlarını bır tur karşılaştırmalı et nesınde (Handschrıft 6 137), bır de aıle nolojı olarak nıtelemek mumkundur uyelerının mulkunde olmak uzere Es Dığer yandan, gorduğu ılgınçlıkler kar sen Bredeney'de vardır Hans Ulrıch şısında adeta ozlem duygusuyla kendı Krafft'ın anılaıı seçme yapılarak ılk de doğal yaşam şartlarını anımsadı& duşu fa, kısmen yanıltıcı biçımde, rahıp nulebılır Krafft'ın Musluman Turklcr Schmıd tarafından 1787'de, Aydınlan ve Araplar arasında yaptığı gozlemler ma akımını teşvık ıçın yayımlanmıştır şoyle (Schwabisches Maga7in, Bd II, s 649 "Hırıstıyanlar şarap ıçcbılırler onla ve devamı) Butun olarak ılk yayımı ıse rın evlerınde şarap Dulundurmalarına K D Haftler 1861'de gerçekleştırır (Re musaade edılır, hatta 1 ransız ve Vene ısen und Gefangenschaft Hans Ulrıch dıglıler e şarap yasak değıldır Fakat şa Kraffts aus der Orıgınalhandschrıft, rap, ıtıbarlı bır Turk'un ya da Arabın, Bıblıothek dcs Lıterarıschen Vereıns ın evın ya da dukkânın onunden geçerken Stuttgart, Bd 61) Ba/ı okuma vc baskı kokusunu hıssedemeyeceĞı bır şekılde hataları dışında bu baskı çok guvenılır dıkkatlı ve ıyı saklanmış olarak eve go bır durumdadır 1862'de de A turulmelıdır Aksı halde, bır Musluma Cohn'un hazırladığı bır yayım yapılır nın kapısının onune mahsus şarap ko (Eın deutscher Kaufmann des sechs kusu yaydığı gerekçesıyle hukukı şıka zehnten Jahrhunderts Hans Ulrıch yete maruz kalınabıur Ve şıkayet edılen Kratfts Denkuaırdıgkeıten) Bu baskı de bundan cezasız kurtulamaz Tutuk da, bır butun olarak bakılınca 19 yuz lanmadan once benım kendı evım var yıl ya/ı dılınde yapılmış du/enlı, tam bır dı, adamlarım bır defasmda boş bır şa çevırı soz konusudur, ekler dc ıhmal raf fıçısını temızlemış ve dıkkatsızlıkten, edılmemıştır bırkaç lıtrelık pıs suyu evın onune cad deye dokmuşlerdı Bır saat bıle geçme "H U Krafft'ın bızzat verdığı bılgıye den, kıbırden Muslumanların yoluna gore, anılarını, muhtemelen Saksonya şarap doktum dıye mahkemeye şıkayet dukune sunulmak uzerc bır meclıs uye edıldım Bu suçlama bana 6 altın duka sının teşvıkıyle 1581 sonbahannda yaz ya mal oldu maya karar verır ve 1582 ocağında da başlar Fakat hemen ara verır 64 yaşın Henuz tutuklu değıl ve ıtıbarım ye da, yanı 1614te, eserın baştan uçte bırı rındeyken, oturdufium yerın yanında, nı bıtırmıştır 24 Ağustos 1616'da ıse, takrıben 40 ıla 60 aüim otede, subaşının Şark anılarından parçalar ve bu arada veya hakımın cvı vardı Bu adam, yanın aldığı hedıyelerı ıçeren ekler dışında da Musluman bır dın adamı bulundu ana metın tamamlanmıştır Boylelıkle, rurdu Bu dın adamı gerçı bılgisız bır anıların yenıden ıstıkrarlı bır şekılde ya eşektı, ama cemaatı ona bır kutsal bırıy zılmaya başlanması 1613'ten fazla once mış gıbı hurmet ederdı Hakımın hatı ye gıtmez Krafft, gırış bolumunde yaz rına, bazen geceyarısı ya da guneş doğ dıklarını gozden geçırır ve 1562'den madan uç saat evınde vaaz ederdı Çır 1587'ye kadarkı yaşamını ozetler O, kın bır ılahıyle başlar, sonra yuksek bır anılarını yaşayan uç oğluna, başka kım sesle, Allah'ın, nasıl bu kotu dunyayı selerın hoşuna gıtsın ueğıl, ozellıkle on mahvetmeyecek k«dar merhametlı ola lara bır baba uyarısı bıleceğı hakkında va olarak yazıya geçır a/ verırdı Vaaz esna mek ıstemıştır Ana sında dort ıla altı kez bolum onun henuz ılahı soyler ve bunun 1573'te Manlıch'lerın uzerıne Ya Rab, Ya hızmetıne gırdığı yılla Rab, bunlara nasıl başlar Bu mctınde musaade edersın vs genel olarak ekserıya dıye baĞırırdı Sobır "okura", bır defanunda, ner şeye ka sında da Hırıstıyan dır Allah a, /avallı lar'a yonelır Anılan Turkler'ın ve Arap TT'rafft'ın gunumuze ıntıkal ekler ve du/eltmeler, A eden yaşam anıları bugun lar'ın ımanını koru ba/ı kısaltmalar ve sun ve kuvvetlendır Ulm şehır arşıvınde, H eksık cıımleleı ıle son sın dıye yalvarırdı Handscnnften [Elyazmaları], bolumun halı, eserın Nachlasse (Yazarlardan kalan], Not Camılerınde henuz bıtmemış bır Krafft, H U katalog bılgısıyle ıbadet ederken, kı bu durumda olduğunu çok onemlı, vaa/ ve bulunabılır gostermektedıı Her rılme/, aksıne huşu ne kadar oğullarına ıthaf edılmış olsa ıle Kur'an'dan bırkaç bolum okunur da, cser ışın başında, belkı de başka bır Camıye gırerken ayakkabılarını çıkarır okur kıtlesıne duşunulerek kaleme alın lar ve başlarını [takkeyle] kapalı tutar mıştı Nıhayct yazar, anılarını, yaşlılık ve lar Bız de ıse bunun tersı yapılıı Ibadet sağlık sebeplerınden oturu, sadece aıle ederken oturup yere bakarak sağa sola nın elınde bulunacak notlar olarak ka sallanırlar [?] Bız Hırıstıyanlar ıse dız lıp gıdeceğını duşunmuş olabılır çokup ya da ayakta sabıt durup gokyıı zune bakarı/ Camıye gıtmek ıstedıkle Olaylardan genel olarak otuz kırk yıl rınde, once bır çeşme ya da su testısı sonra yazılmış olduğu duşunulurse, bu bulurlar Sonra ellerı, ayakları ve avret notların canlılığı ve açıklığı ozellıkle yerlerını, yıne aynı suyla yuzlennı de yıdıkkate değer Fakat Krafft, net yer, gun karlar Bır cenazeyı mezara gotururken, ve saat bıldınmlerı ıçın kesınlıkle sanıp kapıdan, once başı dışarı çılcanrlar, haolduğu dosyayı kulfanmıştır Duruma bukı, bız Hırıstıyanlar kendı olulenmı gorc bılgısıne başvuracağı notları elınde zın ayaklarını once çıkarırız Ve onlar bulunduruyordu Anıların dılı erken cena7enın arkasından kadın, çocuk ve Yenıçağ'dakı Ulm ağzıdır Buna sayısı/ akrabalar, bazen ağlaşarak yururken, Italyanca so/cukler eklemek gerek, o bızde sessızlık esastır Şayet ıbadet ıçın, zamanlarda tacırlcrın kullandığ ozel te ozellıkle cuma gunu, kı bugun onlann rımler, kı bunlar esas ıtıbarıyle Italya pa/arıdır, camıye gıtmek ısterlerse, bukaynaklıdır, Hans Ulrıch Krafft'ın dılı nu oğleyın, yıyıp ıçtıkten sonra yaparlar ne yansımış olabılır Son olarak, yazann Bızde ıse en buyuk ıbadet oğlenden on dış gezılerınde tanıdığı bazı munferıt ce aç karnına yerıne getırılır Haftanın sozcukler sık sık karşımıza çıkmaktadır tatıl gunu şu sebepten cumadır Yahu Anlatımın bıçımı Geıslıngen'lı tacırın, dıler sabbatı cumartesı, bı/ Hırıstıyan 17 yuzyüın başında sozlu halk anlatma lar'ın tatılı ıse pa/ar gunudur Muslu sanatında şaşılacak derecede bır ustalı manlar, Tanrı nın daha çok hoşuna gıt ğa sahıp olduğunu gostermektedır " (s sın dıye bızleıden once cuma ıbadetını 22 23) yaparlar Bunun dışında butun yıl, her Hans Ulrıch Krafft, gurbette kaldığı gun çalışmaktan başka bır şey \apmaz suıc ıçınde yabancı adet ve gclcncklcrı lar Cuma gunlen oğleyın, bır ya da en fazla ıkı saatın U7erınde çalışırlar Hoca kımse, o çalışmaz Ve boylece, on emrı bıldıklerı naldc, yıllarca çalısır, ka/anır lar Turkler yemın ederken bır, Hırıstı yanlar ıse ıkı parmaklarını kaldırırlar Ister çalışsınlar, ıster yıyıp ıçsınler, ıs terse uyusunlar, her şeyı ycrdc yaparlar Duruşmalaı da danışmalar ya/ı vaz mak, para saymak, tek kelımeyle, ayağa kalkmadan yapılacak her şeyı yerde hal lederler Uyumak ıstedıklerınde, ev sa hıplerı çoğunlukla yatağı yemck yedık lerı yere sererler Gıysılerınden çok azı nı çıkarır bır yorganı yere serdıkten sonra başka bır yorganla ortunurler, oy le kı, yorgana geçırılcn yuz yukarı gelır, bızde ıse alta çevrılır Bızde her şeyın tersı yapılır Orucu Ramazan ayında tutaılaı bu ay, yılda gunlerın en kısa olduğu aydır Aklı başında bazıları, guneşın doğu mundan batımına kadar hıçbır şey ye memek sıkıntısına katlanacağına kafayı kestırmeyı tercıh ederler Fakat kım bıle bıle oruç yerse, aşağılanır, a/arlanır, dış lanır ve naita sopayla cezalandırılır Oruç tutmak ıçın, butun gece ıstedıkle rı kadar yıyıp ıçebılırler Tutsaklara o kadar yemek getırıyorlardı kı, ne gun duz ne de gece bunları yıyıp bıtıremı yordum Muslumanlarda, hatta el /ena atkârları arasında bıle, ıkı, uç veya dort kadınla evlenme adetı var Zengınler ve durumu ıyı olanlar daha fazla alabılırler Paşa, Bey, Kadı ve Defterdar gıbı yone tıcıler ıse, 10 ıla 20 arası, belkı daha faz la kadına sahıpler, duruma gore, herkes elındekı ımkânı olçusunde alabıldığı ka dar Fakat bız Hırıstıyanlarda olduğu ;ıbı bırçok ya da az atla gorulmek ıster er Evlılıkte ıse bız Hırıstıyanlarda bır kadından fazlasına ızın yoktur Sade elzenaatkârları veya koyluler, gunluk kıyafet ıçınde pantolonsuz ge zerler Kadınlarsa, fakır olsun zengın ol sun hep pantolon gıyerler Bızde bunun tersı olur Turklerın çoğunluğu, zengın ya da fakır, demır [nalça] ve çıvıyle bes lenmış ayakkabılar gıyerler Atlarının çoğunu ıse kumlu zemınde nallatmadan kullanırlar Bızde boyle şey olmaz Nı hayet bır şey daha, sade yurttaşın karıla rı, kocalannı, şayet haklannı vermıyor, ondan artık hoşlanmıyor vc başka bırını sevıyor ıseler, halüme şıkayet edebılme adetı ve ozgurluğune sahıptır Boyle bır adam cezalandırılır ve eğer kadın on dan boşanmak ıstemezse, şıkayet etme den yaşama hukmu verılır, aksı hâlde daha buyuk bır ceza soz konusu olur Haklarında şıkayet olan bu tıp adam lar bız hapısteyken çok geldı Busbutun hıddetlı, kızgın ve sabırsı/ bır şekılde avluya gırdıkıerınde, bız mahpuslar elı mızde buyuk tahta bu kaşıkıa bır yu dum su vererek acıma ve alayla karışık bır duyguyla onları karşılardık Boylece mağdur kısı, bu da geçer dıye kızgın ru hunu scnnletecek, sabırlı olmaya çalışa caktır Bu arada arkadaşlan, onunla ka rısı arasındakı sorunu halletmeye uğra şırlardı Sonra, bır dolu alaya ve zarara maruz kalarak, uç, dort gun, bazen da ha fa?la bır sure hapısten sonra serbest bırakılırdı Bız Avrupalılar, ozellıkle Al manlar, boyle bır durumda kadınlan bır guzel pataklarız " (s 58 62) Hans Ulrıch Krafft'ın gozlemlerı el bette bunlarla sınırlı değıl Onun en çok şıkayet ettıöı konular arasında ha pıshane yaşamı Doyunca, ıçınde yaşadı ğı zorlukları bır ofçude hafıfletebıljnek amacıyla, bahşış veya her ne ad altında olursa olsun, resmı gorcvlılere vermek 7orunda kaldığı ruşvet Salt bunu gor mek ıçın bıle bu anıları okumaya de ğer« ' Mttın ıçındekı sa\fü numaralın bu btnkıya gprıdır Hans Urich Knatfrın gödemleri İ Türklerin Elinde Bir Alman Tacir / H U Krafft / Çcvırcn Turgut Akpınar /llc/i}im Yaytnum/ lih SAYFA 11