Katalog

l Osmanlı Imparatorluğu'nun yukselme donemindekı yaşama, ınsan ilişkılerine, ticarete ilışkın bu anılar demetındc bulabıleceğimız ılginç ayrıntılar, kıtabı bır solukta okutacak denli bir scrüven romanı bıçemıyle kaleme alınmı^ Anıların sahıbı Alman Hans Ulrıch Krafft, ticarı bır fırmanın temsilcısı olarak Ortadoğu'da aşadığı olayları, tum kışiselıği vc ıçtcnlığı ile anlatıyor Doc. Dr. ALİ OSMAN ÖZTÜRK Bir Alman Tacir'in anıları olan kışıler, kral yazıcıları ve Hans Ulrıch Krafft, nıhayet noterler olarak karşımıza çı 1573'te yıne Ausgburg'a gerı kar O /amandan ben belge donduğunde bu fırsat ortaya lere gore Ulm'da oturmakta çıktı Orada Melchıor Man lar Hcmcn gun ışığına çıkan fıch ve Akrabalan"nın hızme onemkrı muhtemelen Zah tıne gırdı Bu akrabalardan bı rınger hanedanından bır ka rı de Hans Ulrıch'ın kuzenı dınla olan gavrımeşru ılışkıle Karl Neıthart'dı Manlıch'ler rınden kaynaklanmaktadır Augsburg'un zengın tuccar aı Her halukârda, Baden duku lelerınden bırıydı Daha 1567 nunkıyle ortuşen amblemlerı tarıhlı Hollanda kurtuluş sava buna bır kanıt olabılır, sadece renklerı şının başında buyuk zararlara uğramış değıştınlmıştır olmalıydılar Fakat onun zamanında hâ Hans Ulrıch'ın babası Johann Krafft, lâ kayzer adına maden çıkarma ve Dellmensıngen boyundadır ve aynı şe Habsburg bolgesı Maearıstan'dakı kılde kentın ılerı gelenlcrınden, sonra (Restungarn) Neusol da bakır madenı beledıye başkanı ve sonunda en yaşlı ışletmesıyle uğraşıyorlardı Bu bolge o bekdıye uyesı olarak Ulm da onemlı ol zamanlar, Fuggeı lerın mulkunde bır muş bır kışıdır Daha 2 Nısan 1562 de arazıydı Manlich'lerın ıdaresı sırasında, 25 Mart 1550 doğumlu Hans Ulrıch'ı, Vıyana'dakı saray meclısı ıle, bakırın ış tıcaretı oğrensın dıye, Augsburg'dakı letılmesı sorunu olağandışı buyuk an akrabası Hıeronymus Imhof'a gonderır laşmazlıklara neden oldu Sonunda Genç delıkanlı orada Almanca okuma kayzer II Maxımılıan, Augsburg'lu fır yı ve yazmayı, ayrıca hesap yapmayı oğ manın anlaşmasını 1569'da artık yenıle renecektır Kardeşlerıne gore Hans Ül medı ve madenlerın, daha yuksek bır rıch daha sade bır eğıtım alır boylece temınat sozu veren başka para sahıple 1565 yılı başında, ustaları tarafından rınce ustlendmesını sağladı uzun bır sure ıçın yurtdışına, yanı Bakır ışınden acelece gerı çekılmek Lyon'a Anton Pernıg adında bırıne Manlıch'lerı bırçok onemlı zararlara gonderılır, burada genç yaşta Fransızca uğratmış olmalıdır Fakat şımdı ellerın konuşmayı oğrenır 1568'de bu genç de çok mıktarda nakıt para vardı Bu Ulmlu gerçı Augsburg'a gerı doner, nunla çok buyuk, Almanya'da o ana ama Imhor tarafın kadar duyulmamış dan hemen yıne dışa bır gınşıme atıldılar rı gonderılır, bu kez Kendılerıne aıt ve Floransa'ya Hans Marseılle'den kalkan Ulrıch burada Italyan Doğu Akdenız gemı dılını oğrenır Orada seferlerı ışıne başlatanıdığı ve Mısır'dan dılar Doğu'ya tıcaret gelıp geçen Alman ışı Orta Avrupa ıçın, taurler genç Krafft'a hatta tum Âvrupa 0 7amanlar, daha son ıçın şımdıye kadar ol rakı yaşamını belırle A nıların sahıbı Alman Hans duğu gıbı Vene yecek olan ızlenımlerı / l Ulrıch Krafft, ticarı bır fır dıg'den duzenlenı kazandırırlar Daha yordu Cenova, reka manın temsılcısı olarak buyuk yaşlarda bu Ortadoğu'da yaşadığı olayları, bet etmeye çalışmış nunla ılgılı şoyle der tır, ama sonunda pes tum kışısellığı ve ıçtenlığı de "Bu ınsanlardan, ba ettırıldı 16 yuzyılın anlatıyor şanlı ve şanslı geçen ortalarından ıtıbaren, Doğu Akdenız tıcaretıne Fransızlar da seyahat ı/lenımlerını, Turkler'ın gele artan olçude katılmışlardır Bu sayede nek ve adetlerını oyle sevınçlı bır me onlar, kralın sultanla anlaşmasına ve rakla dınlıyordum kı, o zamanlar, ıyı bır Osmanlı Venedıg savaşına (1571 1573) fırsat duşerse bu şark ulkelenne gıdıp zemın hazırlamışlardır Başlangıçta kalmayı arzu edıyordum " Buradan an Fransız tuccarlar, Lyon'dan Yukarı Al laşılıyor kı, Italya'dakı genç Suabyalıyı manya pazarına mal sevkedıyorlardı Şark o/lemı sarmıştı Çok geçmeden Alman fırma temsılcıle Şark, bu sozcuk eskıden gucunun zır rı Marseılle'e kadar etkınlık alanını ge vesındekı Turk împaratonuğu anlamı nışlettıler Şuphesı/ orada en buyuk ge na gelıyordu Bu da, tum doğu Akde lışmeyı Manlich'lerın gırışımı gerçekleş nız'ı kapalı tutan, Istanbul ve Kudus'e tırmıştır Krafft, efendılerının mulkun sahıp olan, Macanstan'ı hemen hemen dekı yedı gemıden soz etmektedır yutmuş ve Vıyana onlerıne kadar gel mış, Hırıstıyanlığın ezelı duşmanı de Yenı araştırmalar (J Strıeder) arşıv mcKtı Genel olarak Avrupa ıçın, ozel kaynaklarına dayanarak dığer Manlich olarak da Alman Devletı ıçın Turkler gemılerının adlarını ortaya çıkarmıştır yaşam ve olum arası bır tehlıke ıdıler Bunlar Fransız bayrağı çekerek fırma Kulturcl açıdan aynı /amanda tamamen nın Doğu'dakı şubelerıne, Istanbul'a, başka turlu bır dunyanın ınsanlarıydı Kıbrıs'ta Magosa'ya, buyuk tıcaret mer lar, kı bu dunya Batılılarca yadırganır kezı Halep ıçın, Sunye kıyılarındakı lı ve aynı zamanda merakla karşılanırdı man kentı Trablusşam'a ve tskenderı 'unku bazı hallerde barız olarak ustun ye'yc hareket edıyorlardı Almanya'dan uğu goruluyordu Turk tehlıkesı sure esas ıtıbarıyle demır kuçuk eşya ıhraç sınce Âlmanya da bu ezelı duşman hak edılıyor Buna karşılık rıurma, uzurn, kında anlatılan yenı olaylar ve gerçekle uyuşturucu, merhem, pamuk, halı ve re karşı buyuk bır bılgı merakı vaıdı değerlı taşlar gıbı Doğu nun unlu efsa nevı urunlerı ıthal edılıyordu Duruma 1 akat l lans Ulrıch Krafft ın yaptığı gı gore Manlich lerın bır gemısı Lızbon a bı gcnçlığ'n enerıısıyle katışıksız ve çe va da lngıltcrc yc dumen kırıyordu kıncesı/ bır ılgıvfe Turkler ın yaşadığı Halcp Trablubşam ve Magosa dakı şu bolgeyc gıtmek ıçın yola çıkmak ıste beler ıçın lırma 1573'ten ıtıbaren ortak yenlcrın sayısı a/dı Hans Ulrich Krafft, Türklerı ve Araplan anlatıyor D aha once aynı bağlamda lohan nes Schıltherger'ın Turhler ve Tatarlar Araunda (1394 1427) (lletışım Yay, 299, Tarıh ve Polıtıka Dızısı 9, Istanbul '995) adlı, 14/15 yyl 'dan kalma anılarını çevıren Turgut Akpınar, bu kez Hans Ulrıch Kraffi'ın 16 yy 'dan anılarını ıçeren Turklerın Elınde Bır Alman Tacır (lletışım Yay, tstanbul 1996) başlıklı kıtabıyla yenı den okurun karşısına çıkıyor Osmanlı Imparatorluğu'nun yukselme done mındekı yaşama, ınsan ilişkılerine, ticarete ilışkın bu anılarda bulabıleceğimız ılginç ayrıntılar, kıtabı bır solukta oku tacak denlı bır scruven romanı bıçe mıyle kaleme alınmış Anıların sahıbı Alman Hans Ulrıch Krafft, ticarı bır fırmanın temsilcısı olarak Ortadoğu'da yaşadığı olayları, tum kışısellığı ve ıç tenlığı ıle anlatıyor Ben rmrada, once orlun ozyaşam oykusunden hareketle, sadete Turkler'ı (ve kısmen Araplar'ı) anlattığı gozlemlerıne yer vermek ıstıyorum bır ış yonetıcısı ongordu Işte bu gorevı Hans Ulnch Krafft ustlenecektı Bera berıne uç ıstasyonun sağlık gozetımı ıçın unlu Augsburg'lu doktor Rauwolf venldı Ulmlu eşraf çocuğu mayıs sonunda, Aargau'dakı Baden ve Cenevre u/erın den Rhon Vadısı'nden aşağı geçerek MarsetUe varır Orta Akdenız kıyısında bırkaç ay oyalanır Bu arada Dr Ra uwolf, Maıland ve Nı/za uzerınden ona yetışır Hemen aralarında kaynaşırlar 2 eylulde, Antoron Renard adlı bır kapta nın yonetımındekı gemı demır alır Bır çok yenı ızlenımler ve ba?ı hcyecanlı olayfardan sonra, gorece kısa bır zamanda, 28 eylulde Surıyc/Trablusşam'a ulaşılır Kente gırış, aksamın geç saatk rınden oturu dramatiK olur Vanştan hemen sonra Krafft, fırması ıçın ışc gı rışmek ıster Maüar satın alınıp, kıralık bır gemı ıle, Manlıch'lerın Magosa'da bulunan ve Avrupa'ya gıdecek gcmısıne taşınacaktır Boylece genç tutcar, Do ğu'dakı zıhnıyetı ve ortamı oldukça ıyı tanıma fırsatını da bulur Bır macera dı ğerını ızler Fakat her turlu çabaya kar şın gırışırn, uzucu bır fıyasko ıle sonuç lanır Hans Ulrıch sonra daha 1574'te Trablusşam'dan Lubnan a çıkar, ulke un»anlarının tore ve geleneklerını oğre nır, şark bıtkılerının yetıştınlmesını ve ışlenmesını araştırır Sonunda, Manlıch'lerın yenı temsılcısıne Halep'e gıtmek duşer Çok kısa bır sure sonra Ma yıs 1574'te, çok uygunsuz yol koşulları na karşın buyuk bır tacır kervanıyla oraya varır Gerçek bır Şark pazarı onunde uzanmakta, kcrvanlar gelıp gıtmekte ve çok katb hanlarda sergıler du zenlenmektedır Ağız ıçınde saklanarak kaçırılan muccvherat gıbı değerlı mallar da bulunabılmektedır ve bu Krafft'ın ıştahını kabartır Venedıklıler'ın mısa fırperverlığınden yararlanır boylece Fransızlar'ın guvensızlığını kazanır Pa şanın en ıyı atıyla yola çıkar Trablus şam'a donerken en az gıderken olduğu kadar tehlıkelerle karşılaşır Manlich le rın Avrupalı elemanlarının kaderı orada değışır Augsburg'dakı efendılerının ıf las cttığı habcrı 10 ağustosta ellerıne ulaşır Augsburg'da bu tarıhlerde ıflas et mek olağan bır olavdı 1556'dan 1584'e kadar, Augsburg'dakı onemlı fırmalar dan 70'ı ıflasa surııklenmış olmalıdır Uzun sureden ben Guney Almanya er ken donem kapıtahzmının yukselışı scktcye uğramıştı Bunun arkasındakı neden, ozellıkle Batı Avrupa'dakı bıt meyen dın savaşlarıydı Manlıch'ler ıçın, Fransa'dakı tıcaret ve takasın, Hu genotlar'a karşı yurutulcn mezhep sava şı yuzunden fclç olması kaderın değış mesınde oncelıkle rol oynamış olabılır Bu yuzden "Manlıch'lcrce Osmanlı ul kesınden getınlen tepeleme yığılmış" mal artık sevkedılemıyordu Bu ısc yaşlı Melchıor Manlıch'e açılan kredının, gı nşımını başarısız kılacak şekılde çabu cak kesılmesıne neden oldu Melchıor Manlıch'ın borçları 700 000 florm gıbı muazzam bır meblağa ulaşmıştı Fırma nın avukatlarından olan Hıeronymus Froschel, Hauschronık" adlı notlarında memleketındekı olayları boyle anlat maktadır Uzak Augsburg'dakı ıflas, fırmanın Surıye'dekı temsılcılerı ıçın kotu sonuç lar doğurdu Dahası Karfft'ın gelışın den once, bır gemıyı tamamen doldurmak ıçın bızzat borçlanmişlardı Man lıch'Ierın malı durumuna tamamen gu vcnerek Krafft oraya ayak bastıktan sonra, arkadaşları ıçın kendını bu ışe adamıştı Bu sebepten aynı derttcn muzdarıp KaufbLUtcn'lı bır Alman vc bır Fransızla bırlıkte 24 Ağustos 1574'te borç vu/unden I urk hapsıne duşer Yalnı/ca Dr Rauvvolf hapsedıl K İ T A P Bttmeyen dln savaşları H.U.Kpaffrntabk»u H U Krafft'ın anılarını Almanya'da yayımlayan Klaus Schubrıng (Krafft, H[ans] U[lrıch] Eın schtıabıscher Ka uftnann ın turkıscher Gefarıgenschaft "Reısen und Cıifangtnscnaft Hans VI rıch Kraffls" Bearb von Klaus Schub rıng Schwaabısche Lebenslaaufe, Bd 4 Hrsg von Helmut Chrıstmann He ıdenheım an der Bren/ 1970)*, yazdığı onso/de, onun hem kışılığı hem yaşauı ğı ve çalıştığı ortam uzerıne, hem de anıları nasıl ya/dığı ve bunlaun daha once yapılmış baskılan uzerıne ayrıntılı bılgıler aktaıır Schubrıng once H U Krafft'ın tablosundan soz cder "1591 tarıhlı bakır zcmın uzerınde renklı bır tabloda, orta yaşlarda berrak bakışlı ve gorkemlı sarışın sakallı bır adamı goruyoruz Yakası kurklu bır palto gıymış, boynunda genış dantel ve altın bır zıncır taşıyor Bu 41 yaşında Hans Ulrıch Krafft'ın Steıge nenrı kıyı sındakı Geıslıngcn'de, tahmınen HJ Henneberger tarafından yapılmış bır yağlıboya bır tablosu Krafft'ın, kızlık soyadı Schermar olan eşıne aıt, aynı ressam tarafından, aynı şekılde ve aynı zamanda yapılmış, ancak sanatsal ola rak daha az oır değere sahıp bır başka resım daha hâlâ meveut Bu Hans Ulrıch Krafft, bızım ıçın yaptığı ışlerın bır dokumuyle tanıdık bır sıma olabılır, harcketlı, maceralı ya şamı bızı buyuleyebılır ve bı/e bıraktığı hatıraları sayesınde O'nunla ıçlı dışlı olabılırız, çunku bu hatıralarda kendı kışılığıyle ılgılı derın ıpuçları verır Hans Ulrich Karfft, Ulm kentının en eskı ve onemlı eşrafının bırınden gelır Krafft aılesı kendı kentlerıne onemlı beledıyc başkanları, dın adamları ver mış, hatta bu hur ravh kentının son be ledıye başkanı onlaıdandır Krafft adı nın ılk kez 12 yu/yılda anıldığını goru ruz 13 yu/yıl başında, kesın ataları SAYFA 10 f C U M H U R İ Y E T S A Y I 37 3