Katalog

0 K U R L A RA "Onun, ştirlerini çevirdiği şainerin poelikası üzerine bu sağlam yargılan çevirileriyle buluşunca, eşsiz bir şiir birikimiyle karşı karşıya geldiğimizi görüyoruz. Sait Maden hem kendi, hem de çağdaş dünya şiirinin birikiminaen örnekleri altt kitapla okur karştsına çıkartrken; onun aynasında şiirin gücünü ve anlamım buluyoruz. Kendi deyişiyle: 'İnsanı tanımak, insamn boyutlartnı tanımak, insamn doğasal ve tarihsel kimlig'inin iç alanlarınt görmek. Bunun için çıktlmış bir yolculuk. Stnırlann ötesine varma çabası." Şiirin de hayatımızdaki yeri ve anlamı bundan başka nedir ki! Onun bize açtığı kapıdan girerek sunduğu evrenle kucaklaşmanın zenginleştirici boyutlannı yakulamak zamanıdır şimdi." diyor Feridun Andaç, Sait Maden'in şiirini ve çevirilerini değerlendirirken. Evet, gecikmeyin Sait Maden'in şiir evrenine girmek için. Bu hafta dergimiz yazt açısından bir hayli yoğun; öner Yağct bir başka şairin, Yumaz Odabaşı'nın düzyazılannı değerlendirirken, Adana Temsilcimiz Çetin Yi&enog'lu, Alpay Kabacalı nın, Yaşar Kemal'in yaşamöyküsünü anlattığt "Bir Destan Rüzgârt"m değerlendirdi. Emre Zeytinoğlu ise Ali Akay'ın sanat ve siyaset üzerine yazılarım biraraya getirdiği "Kıvrımla/ım değerlendirdi. Bolkitaplı günlerl... TÜRHAN GÜNAY Osmanlı İmparatonluğu'nda Kâgıt Para ALİ AKYILDIZ Ali Akyıldtz, kâgıt paranın kalbine dogru bir yolculuk gerçekleştiriyor O KİTAIP Imtiyaz Sahlbi: Berln Nadl Basan ve Yayan: Yeni Cün HaberAjansı Basın ve Yayıncılık A.$. cenel Yayin Yönetmeni: orhan Erinç o Cenel Yayın Koordlnatörü: Hikmet çetlnkaya Yazıişlerl Mudürlerl: Ibrahim Yıldız (Sorumlu) , Dlnç Tayanç o Yayın Yönetmeni: Turhan Cünay > Craf ik Yönetmen: Dllek llkorur o Reklam: Medya C CUMHURİYET smanlı Devleti'nin mali ve iktisadi tarihi hem tarihçiler ve hem de iktisat ve maliye tarihçilcri tarafından gereğince cle ahnıp incelenmemiştir. Hatta gereğince değil, biraz daha ileri giderek söylersek, genel hatlanyla bile ortaya konulmuş dcğildir. Bunun en büyük nedcni, maalesef son zamanlara kadar Osmanlı araştırmalarının kahir ekseriyetle siyasi tarihfe sınırlı kalmış olmasıdır. Bu ifadelerle siyasi tarihin önemsiz olduğu kastedilmemektedir. Siyasi tarih şüphesiz önemlidir. Ancak, şunu da belirtmekte fayda vardır ki, olaylar hiçbir zaman tck boyutlu değildir ve sadece bir yönüyle incelenmeleri, gerçeğin tamamının değil, ancak bir boyutunun bize sunulmasına yardımcı olur. Dolayısıyla bir tarihi olayı incelerken, onun siyasi, iktisadi, mali, idari, hukuki, vs. boyutlarıyla beraber ele alınması gerekmektedir. Son senelerde yapılan bazı çalışmalardır ki, siyasi tarihin sınırlartnın dışına taşılmış ve tarihin diğer alanlarına da el atılmaya başlanmıştır. Işte biz de bu düşüncelerden hareketle çok önemli sosyal, ckonomik ve siyasi sonuçlar doğurmuş olan bir konuyu, Osmanlı Devleti'ndeki ıcâğıt para uygulamasını çalışmamıza esas aldık. Gerek arşiv ve gerekse arşivdışı malzeme açısından çok zengin kaynağa sahip olmasına rağmen, konunun bugüne kadar gereği gibi ele alınmamış olması şaşırtıcıdır. Bununla beraber bu konuda daha öncc yapılmış olan ve konuya dikkat çeken bazı çalışmaları burada zikretmek kadirşinaslık gereğidir. Bunların başında Mine Erol'un 1970'te basılan Osmanlı împaratorluğunda Kâgıt Para (Kaıme) ve Türkiye'de pek bilinmeyen Nihad Mehmed'in 1930'da tstanbul'da basılan Das Papterveld ın der Fınanzund Wâhrungseeschtcnte der Turkeı IHİ91909 isimli eserleri başta gelmektedir. Hiç şüphesiz ki, öncü olan bu çalışmalardan birincisinde, ilk iki uygulamanın tarihî süreci, dönemin elverdiği ölçüde arşiv belgelerine istinaden incelenmiştir. Çaüşmada sosyal boyut ve kaimenin tedavülünün halk üzerinde meydana getirmiş olduğu etkiler ele alınmamıştır. İlk iki kaime uygulaması hakkında tarini bilgi verildikten sonra kaime fotoğrafları yayımlanmıştır. Ikinci çalışma ise, arşiv belgeleri, Türkçe kaynaklar ve basın hemen hiç kullanılmadan hazırlanmıştır. Bu kitap, daha ziyade para teorilerinden hareketle ve bazı gencl kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıs olup, Osmanlı pratiğiylc sağlam bağlar kuramamıştır. Nihad Mehmed'in kitabı da Mine Erol'un çalışması gıbi ilk iki kaime uygulamasını ele almaktadır. Konu Batılı araştırmacıların da dikkatlerini çckmiştır. Nitekim, ilk kaime uygulaması Roderic 11. Davison tarafından ele alınmıştır. Davison'ın "The First Ottoman Experiment with Paper Money" isimli makalesi, daha ziyade Batı kaynakları ve ycrli ve yabancı basına dayanılarak nazırlanmıştır. Çalışmada Osmanlı Arşiv malzemesi kullanılmamıstır. Bunlar dan özellikle ilk ikisi, konuya dikkatleri çekcn, ancak mevcut malzemeyi kullanmadan yapılmış çalışmalardır. 1915, yani ücüncü kaime uygulaması Kakkında en geniş bilgi, Zafer Toprak'ın "Osmanlı Devletı'nin Bırınci Dünya Savaşı I'inansmanı ve Para Politikası" isimli makalesinde verilmektedir. SAYI 366 Ali Akyıldız Osmanlı Imparatorluğun'da kâgıt paranın ortaya çıkışını ve yarattığı sonuçları araştırıyor kitabında. Kitaptan Ali Akyıldız'ın "Önsöz"ünü sunuyoruz sizlere. Kaime konusunun tamamını kucaklayan ve birinci elden kaynaklara istinaden hazırlanacak bir çalışmaya duyulan ihtiyaç, bu eserin hazırlanmasındaki en büyük itici etken oldu. Bu, kJasik bir tarih çalışması veya sadece bir para tarihi değildir. Belki, bu ikisine bir de sosyal tarihi ekleyerek, hepsini içerisine alan ve sosyal boyuta önem veren Lir araştırma olarak değerlendirilebilir. Çalışmamız bir giriş ve üç bölümden oluşmuştur. Girişte, okuyucunun mukayese yapabilmesi için, dünyada Osmanlı uygulamasından önce diğer devletlerdeki kâğıt paranın çıkarılma ve tedavül seyri ile, Tanzimat öncesi Osmanlı para sistemi hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Birinci böliimde kaime uygulamasının üzerinde temellendirildiği esnam sisteminin genel hatlarıyla tanıtılması ve Tanzimat reformlarının finansmanı için faizli kaimenin çıkarılması; ikinci bölümde, 93 harbi de dediğimiz 187778 OsmanlıRus Savaşı'nın patlak vermesinden dolayı devletin tekrar kaimeye müracaat etmesi ve nihayet üçüncü bölümde de, Birinci Dünya Savaşı'nın finansmanı için devletin yine kaime çıkarmak zorunua kalması ele alındı. Para gibi toplumsal bünyenin yağı olarak değerlendirilen bir konuyu ele alırken, sosyal ve ekonomik yönünü incelememek tabii ki düşünülemezdi. Biz de öyle yaptık ve kaimenin tedavülünün toplumdaki yansımalarını ve toplum üzerinde meydana getirdiği etkileri ve nedenlerini incelemeye gayret ettik. Paranın değerindeki en küçük bir dalgalanma, hemen toplumsal bir boyut kazanmaktaydı. Zira, bu dalgalanmalar nemen eşya ve emtia fiyatlarına yansımakta ve dolayısıyla halkı etkilemekteydi. Çalışma tamamen birinci el kaynaklara inilerek gerçekleştirilmiştir. Arşiv belgeleri, daha önce konuyla ilgili yapılmış çalışmalar ve dönemin basınından çıkan malzemeyle karşılaştırılarak değerlendirilmistir. Bu noktada çalışmada izlenen metod KOnusuna da temas etmekte yarar vardır. Özellikle Yakınçağ Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi araştırmalarında bu üçlünün, bu sacayağının kurulmasının bir zaruret olduğuna inanıyoruz. Başbakanlık Arşivi'nde yeni tasniflerin araştırmaya açılmasının konunun tekemmülünde yararlı olduğu şuphesizdir. Arşiv belgeleri bu gibi monografiler için şunhesi/ çok önemlidir ve vazgeçilmezdir. Ancak, belge hcr şey dcğildir. Zira, belgeler çoğu kere bir problemin ortaya çıkması üzerine teşekkül edcrler. Yanı, belgeler münferittir. Problem olmadığı zamanlarda ise, tarihçinin ü/erinde çalıştığı tarihi panorama eksik kalmaktadır. Dolayısıyla bu eksiklikleri doldurmak için belgeleri mutlaka arşiv dışı malzemeyle de uesteklemek gerekmektedir. Ancak, şunu tekrar ctmckte yarar vardır ki, arşiv belgeleri tarih çalışmaları için esastır. Düşüncelerimizi biraz daha açacak olursak, belgeler çoğu kere herhangi bir konuda olması gerekeni ifade ederler. Fakat, belgedeki olması gereken hususun yerine getirilip getirilmedıği, yani olup olmadtğı, çoğu kere araştırmacılar tarafından merak dani edilmez. Oysa, olması gereken ile olan arasındaki fark çok önemlidir. Bunun test edilmesi, yani alınan kararların uygulanıp uygulanmadığı hususu, araştırmacılar için her zaman önemli bir handikap oluşturur. Osmanlı klasik dönemi için bunun sağlamasının yapılması, genellikle mümkün olamamaktadır. Ancalc, Yakınçağ Tarihi araştırmalarında arşiv dışı mafzeme ve özellikle de matbuat bize bu imkânı ziyadesiyle sunmaktadır. Bu açıdan, devrin basınının arşiv malzemesine eklemlenmesi ve basınla belgelerin desteklenmesi, yapılan çalışmaları daha güvenilir ve eksiksiz kılacaktır. Kısaca söylemek gerekirse, basın dönemin olaylarının sosyal yansımaları ve boyutları hakkında araştırmacılara gayet zengin bir malzeme sunmaktadır. Çalışma esnasında bu durumun nc kadar önemli olduğuna bizzat şahit olduk. Bunu başımızdan geçen bir örnekle açıklayalım. îkinci kaime uygulamasında halkın zorunlu ihtiyaçlarından olan ckmek fiyatlarındaki dalgalanmaları izledik. Bu konuda arşivden çıkan belgeler, II. Abdülhamid'in bütün ekmek zamlarına karşı çıktığını gösteriyordu. Sultan, belgelerdeki ifade ile yetkililerden halkın ucuza ekmek yemesinin sağlanmasını istiyordu. Bunun yanında bir diğer neden de halkın tepkisinden ve ayaklanmasından çekinmesiydi. Dönemin basınını incelediğimiz zaman gördük ki, kaime fiyatındaki değer kazanma ve kaybetmelere orantıh olarak, Şehremaneti nemen her gün ekmek fiyatlarını yeniden belirlemekteydi. Tabir caizse adeta bir ekmek borsast oluşmuştu. Bu örnek, sadece arşiv belgesine istinaden araştırma yapan ve sonuca giden bir araştırmacımn ne kadar yanlış bir neticeye varacağını açıkça göstermektedir. Zira, yalnızca arşiv belgeleriyle yetinerek yorum yapmış olsaydık, sonuçta konu hakkında büyük bir yanılgıya düşecektik. • Kâğıt Para ve Sosyoekonomik Etkileri /Ali Akyıldız / Ercn Yayıncılık /2<J6 s Doç. Dr. Ali Akyıldız (yanda). 10 liralık Kaimenin ön yüzü (üstte). SAYFA 3 KİTAP