Katalog

" leyıp bıı a^ı^a vuıdugu buyuk gı/ gu cuılııı ^aıı, yaslı ve kaçık bır as^çıyla o/tİL^lc^ıı oıada heıkes uykudayken kulenm lepesme tırmanır ve yepycnı bır çağın mus,tusunu taijiyan boru sesı ne kıılak veıır orada Yfats'm yapırıncla Kulc'nın mcıkcv nıtclığı taşidığı hemen her yorumcu nun dıkkatını çcknııijtır Beekett'ın " M o t e Pın.ks"dc değmdıgı kulclcr, Joyee'un Martello'su ıle bulusturuldu ğunda, Yeats'm kulcsındcn baslayan bır modeın sımgc gcleneğının halkaları pcijpc^c dı/ılır foycc'un Rııskın'den bıı haylı etkı lendığı, gençlık yıllarında onun mımarî ağırlıklı sanal tarıhı okuyuşuna oykun duğu bılınıyor Ruskın'ın bıı kıtanı bı na okuı gıbı okumalı, bıı bınayı kıtap gıbı okumalıyı/ so/u |oyce'un zıhnıne kalıu damgasını vuımu^tu "Ulysses"ın bır kule olduğunu goı memek, oyleyse, elde mi' 1 Hcr ^cyın, hâlâ Dublın'dc e^sı/ bır soz yumağı gı bı dıkılı duran Martello KulCM'nde başjadığı, orada bıttığı apaçık ortada değıl mi'' Oıtaçağ'dan Yenıçağ'a geçesıye, dı kılcn kukluden bugune nc kalcfıj I ı r nas'ın kanatlarmı takıp doıugundan kendismı saldığı Rusafa'dan 1/ kalma mı^ Pısa Kulesı, Magrıtte'ın tuyune karsjin goçııp gıdeeek belkı dc ( ollı ouırc'un phallıquc çan kulcsı gıbı gok yu/une h.ılâ davrananlar nc kadar da yanabılctck' Modernlct, Romantıklcrın pesjsıra gıttılcı, kcndı ktıklerıne doğıu d o k tırmalandı onıc, dclındı sonıa Man hattan'dan ( hıtago'ya, Tokyo'dan Pa rıs'c ycnı, yenyc.ni kulclcılc tanıs,ıldı O I K U I C I I bıı çehk koısc Baıthes'ın kaışırlamsal yapı ulamına soknıakta gı uknudıgı I yltl Kulcsı bır çagın basja dığını gostcıcn ılk asri harıkaydı Boııl lcc'nın çogu kâğıt u/trınde kalan tasa ıı(m)larına baktığımı/da ılk modcrn k u k k ı ı onun du^undugunu goruyoıu/ aslında Nı kı, bıı dılı konuşjTMva kım sc yana^mamıştıı ba/ıları crkctı duş goıdııkkıı ıçın yalnı/ kalmışjatdıı ()/cl Ansıklopcdı'mın "Kulc" mad dcsı yıllaı onttsme goturuyor bcnı "Babıl Kulcsınden Sears Kulesınc", 1985'de Taııh vc Toplum da yayımlan dı vc hıçbır kıtabıma gırmedı İçımdc bır nabı/, ya/ıdan sonıa da atmaya de vam ctmiî; onumdc açılan sarmal mcı dıvcnın bo:;luğunu dolduran kaıanlık ta bıı koı gıbı, bıı kor kadar, kalakal mıştım Pci;in bır vertıgoydu yaijadı ğıııı la^laı ustustc, harfler ustuste ıle kai'jilıklı kefeletdc hcnu/ tera/ı denge dcn çok uzaktı Adımlarıma guven du yunta Babıl'dcn basjayan kargaijayı bugunc yaıına taijiyabılırım, du^uncesı nın liı/asına gclıp dayandım Aklımda, lokyo'da yaşanan buyuk depıem sonrası, onca kurban bır yana, sonsu/ bır sabırsı/lıkla bınasının dayanıp dayanmadığını tutuşmuş mcrakıyla oğrenmck ıçın bekleyen mımar vardı Yazmüjtım "XIX yu/yılda, Batı dunyasında sa nayıle^mc hı/ı olağanustu bır ıvme ka zandı Yu/yıl basjnda, Bırleşık Dcvlct ler'dckı Michıgan golıınun kıyısında kurulan (.hııago kenlı, 1871'dc, 300 bın kisjlık bır nufusu barındırdığı sıra da, ınanılması gut buyukluktc bır yan gın geçırmii; vc an^ap bınaların tumu nun yanmasıyla neredeyse yok olmus tu 'jchrın ycnıdcn m^ası sozkonusu ol duğunda ıkı oncmlı sorun çıktı oıraya Yenı bır yangın olasılığı ah^ap mımarî fıkıını butunuylc gundcmdı^ı bırakı yoıdu, dtnıck kı /cngın kcrcstc kayna fiına sahıp bolgcdc bambas,ka yontcın ler uygulanataktı, ote yandan hızlı sa nayılcijmenın doğal bıı sonucu olarak genış çapta fabrıka, buro, tıcarî mcr ke?, sosyal konut gcrcksınımı vardı, ya yılmadan ^chrın dokusunu duzenlc SAYFA 6 mı.k guckcecktı Mım.ııî larıhındı sontadan ( hiea go Okulıı' olaıak adlandırılaeak akmı DU ıkı sorundan kaynaklandı Boylelık le, bır bakıma "gokdelcnlcı tağı" da açılmı^ olııyor vc Chıtago bu çağın mcrkc/ındc ycr alıyordu (iokdefcnlc ıın ç t k ı ı d c ğ ı n ı o l u ^ t u ı a n mctalık struktuılu ılk yuksck yapı 1879'da |tn ncv laıalından gcr(,ckleştıııldı Mımaıî tauh(,ısı Bcncvolo, Jcnncy'ın Icknıöını ^o\lt bctımlcmı^tır "Çelık Latlcılı stıuktuı bıııncı kattakı ta^ıyıcıLırın ası 11 ağıılığından çckınmcksı/ın yukscklı ğı attımıayı vc duvarlar boyunca, bına yı dcrmlemesıne aydınlatacak sckıldc ncmcn hcmcn surcklı pciKerclcı aç mayı saglamaktaydı " Yuksck yapılarla bırlıktc ck bır so tun (,ıktı oıtaya 15 20 katlık bınalaıa nasıl tıkılacakti' 1 1857'dc Otıs taralın dan Ncw York'da gcrtckk^lırılcn ılk buharlı asansor, 1864'tc ( hıtago'ya gc tırıldı Baldwın'ın 6 yıl sonıa ılk hıdro lık asansoıu ıtat ctmcsı, 1887'dc clckt ııklı asansorun devreye gırmesi ılc bu buyuk sorıına ço/um gctınlmı^ oldıı Kaldı kı, hcmcn hcmcn avnı yıllarda tclclon \c pnomaıık posta ı^lcmı dc gundcnu gclmı^tı Daha d.i ya/mı^tım "(cnncy'nın gokdclcn "tclscfcsı"nı bır ba^ka unlu mımar, Burnham "Bu tun bınayı o/enlc dcngelcnmış, sağlam vc yanma/ kılınmı^ bıı mctalık stıuktu rc dayandıtmak " so/lcrıvk tanımlamii tır Bu ılkcdcn yola ukaıak, 1879'da Lcıtcı bınası vapıldı, bunu "Homc In suraiKc"ın 1885 dc yapılan mcrke/ bı nası ı/lcdı 1890da Jcnncy ılk kcz 16 katlı bır bına yaptı Mannattan Buıl dıng tkı yıl sonıa 22 katlı unlu "Capı t o l " gcrçcklc^tırıldı A r t ı k , Chıca go'nun tıcarî rnerkc/ı Loos'ta gokdc lcnlcrın saltanatı başlamıştı Chıcago'yu Ncw Yoık ızleyccck, gokdclcnlcr yava^ yavas kcndı çen,evesınc sığamayan pck çok çağda^ kentın utT<unu yırtmaya baijlayataktı Tokyo, Bıasilıa, ( ape Iown bunlardan yalnız ca bırkaçıuır 192O'lı yıllardan sonra ycpyenı teknık olanakların da devreye gırmesıyle her bır yanda dev yapılar yukseldı 1921'dc Van der Rohc tu muylc ctlık vc tamdan bır gokdclcn tdsarlaıfı 1931 ılc 1947 arasında ınşa cdılcıı Koıkilcllıı Mcıkc/ı 50 bın mct rckarchk bıı alana vavılıvordıı Ncw York hı/la ( hiLago'nun ustunlugunu clc gcçıımcyc ba^Iamı^iı ( J hryskı bı nasının ardından 193İ'dc yapılan ve yıllarca dunyanın cn yuksck yapısı sayı İan Empıre Statc Buıldmg gcldı 102 katlı bu bına 381 metrc vuKscklıgın deydı 1960'la 1979 arasında 142 gokdclen ın^a edıldı Bıı yandan Nc\v York ılc Lhıcago'nun çckı^mcsı suruyordu, bır yandan baş,ka kcntlet dc yarı^a katılma çabası gostenyorlardı 1970 72 arasın da ınsja cdılcn "World Irade ( enter" 110 katıyla dunyanın en yuksck yapısı unvanını clc gcçııdıysc dc, bır yıl son ra, Chıcago'dakı Sears bınasıyla John Hancock ( enteı bu unvanı ycnıdcn "gokdclcnın anavatanT'na gctırdılcr Scaıs'ın yukscklıgı, I V antcnlcrıylc bıılıktc475 mctıcyı a^maktadır" Daha da ya/abılırdım va/ılabılırdı Modcrn mımarî actı post modcrn parantezı Onlar yenı kulclcr tasarlar kcn, Barthes'ın dcyımıylc Babıl komp leksının muhrundcn sıynlamatlıklaıını gorcbıldıler mı' Tasaılanmı^ gcrçck « 1922de Bip'Ulysses", 1984de Bir Başka "Ulysses ~^r ~TV ~7~ yu7yılın ılk yaıısında jC yy yayımlanan ııç "anıt JL. 3L.JL JL, • roman', modeın dnla tının çchresını bclırlcdı Proust'un "Yıtııılmıs Zamanın Aıdında" adlı 7 ultlık kıtanı uslup faıkhlıgıyla oldıı gu kadaı ıııhsal ço/umlcmclcıımnın derınlıgıvle de tartı^ılma/ bıı ctkı yaptı çağda^larımı/ u/erındc, Mu sıl'ın yarını yu/yıld yakın bu suıc u/cıınde calı^tığı ve bıtırcmtdtn ol dugu Nıtelıksı/ Adanı" baslıklı 10 manının yayımlanmamiiî taslak bo lumleıının bııkac, bın saylalık bıı yu mak olu^tuıdugunu açıkladı yayıncı laıı, foyce'un ılk kc/ 1922'de basılan "Ulysses"1 ısc kelımenın tam anla mıyla, tek basına kultııı devrımı t i kısı yaratmıi; bır loman oldu Son 50 yıl ıçınde yalnı/ Batı dunyasında dt gıl, dunyanın pck tok ulkcsınck tlıl ılc ıladt du/lemımk, perspcktıf vc cuıet du/lemınde bıı u<, romanın ka çınılma/ tıkıs, noktalaıı olarak değcr lendıııldıklerı goruldu Joyce'un "Ulysscs"ının bıı u<, ro man aıasında bılc ayrıcalıklı bır ycr tuttugu bılınır Yalnı/ca romanulaıın değıl, başta şaırlcı olmak uzerc tum yazıncrlerının "mutlu karabasam" ol mııijtur, çıkar çıkma/ Şaırın vc yazarın, dıl ve anlatım sorunlarıyla yaşadı ğı yuzyu/e mucadelede buyuk bır kı nlma oluşturmuştur "Ulysses", ote yandan, bır bas,ka boyut daha kazan mı^tır ozgunluğuyle Bugune dck ya yımlanmı^ olan romanlar arasında, u/erıne en fa/la deneme ve eleştırı ya/ısı yayımlanan, en cok ınceleme konusu cdılen yapıt olmuştur Tum /orluklara karşın, bırcok dıle çevrılen "Ulysscs"ın son bolumıı Yenı Dcı gı'nın "Bılınç Akışı" ozel sayısında, Joyce'a ı^ık tutan bırkaç ya/ının eşlı gınde yayımlanmı:;tı I'urk okuru "Ulysses"ı pek tanımıyor gerçı, ama Joyce'un yabanusı dcğıl butun butıı ne "Sanatçının Gcnı, Bır Adam Ola rak Portıesı", Murat Belge'nın yetkın çevmsıyle tlılımı/e ka/andırılmıi;, ya zaıın "Dublıners" adlı tek oykıı kıta bından yapılmı^ ıkı ayrı derleme kı tap halıncıe yayımlanmı^, Sclçıık Yo nel dc tek oyunu "Surgunler"ı dılımı /c aktarmı^tı "Ulys scs", mo dern çağla ıın en çar pıcı, oz gun, çığır acıcı yapıt larından bın olma nıtclığını kouıyadur sun, 1 3 I lazıran 1984gunlu Mıllıyet'te, 1 lcrald Trıbunc kaynaklı bır haber u r aklı Pck ı,ok kı^ımn go/undcn kaçan bu habu mctnındc yeı alan bılgılcr va/ın larıhçılcrı vt eleştır mcnkıı atısından oldugu kadaı, Ulysses" okuı laıı açısından da son dcrccc sarsıcı bır yan ta^ıyordu "Dunya edubıyatında bıı çığır acan Ulysses adlı roman, uluslararasi bır u/man grubunun yıllar surcn araştıı malarınm aıdıntlan onemlı değı^ık lıkkıle yenıdcn yayımlanıyoı" tumlc sıyk başlayan habeı metnındcn 1922'dc ılk basıhsjindan bu yana yu7 lerce kc/ basılmı^, cesıtlı dılleıe çev rılmck u/crc asıl tutulmııs, "versı yon"un artık geçersız sayılabıleceğını oğrcnıyorduk Çunku, "Ulysses"ın bu yenı basımı, bır bakıma yepyenı bır "vcrsıyon'unu gctırıyordu romanın 5OOO'ı a^kın cksıklık, atlama, yer defiışıklığı, yazım dcğışıklığı ılc gcr çeklestırılen bu yenı "Ulysses" ıle ılgılı olarak, Joyce uzmanfarı "getırılcn değı^ıklıklerın, yalnı/ bellı paragraf lara değıl, kıtaptakı bııçok oolum ve karaktere yenı bır ıi}ik tutatağı" goru ^unde olduklaıını belııtıyorlardı Ncden bu denlı cksık, yanlı^ bır basımı yapılmı^tı "Ulysscs'ın'' Bılın dığı gıbı, Joyte'un romanı ılk kcz Pa rıs'te, Sylvıa Beach'ın unlu "Shakcs peaıc and ( ompany" kıtabevı tara ıından, \ lcmıngway, Steın, F'ıt/ge lakl, I aıbaııd, l'ound gıbı 192O'lı yıl laıın Avıupa kultuı çcvrclerını derın dcn ctkılcycn ABD kokcnlı ya da Amcrıkalı ya/arların bır bakıma mer ke/ı olan bır yavınevı tarafından ya yımlanmiijtı, foytc'un ncrcdcysc ola naksı/ sayılabılccck bıı clva/masıyla kıtabı tcslım cimı^ olması, baskı on cesınde dı/ılen metne yakla^ık 100 bın kelımc ckleyıvcrmcsı ('), ustelık onlaıı da aynı okunaksı/ clyazısıyla provalaıın ustune yazması "Ulys ses"dekı "errata" çı/elgcsının bu o! çude buyumesıne yol açmı^tı Ama, Joycc'u aşan bır ncden daha vardı, yanhşjar konusunda Boylesıne gııç bır metnı harf harf dızmc duıumun da olan Dııon'dakı basımcvının 26 dızgıcısınden hıcbııı, tek kelımc ol .sun, lngılı/cc bılmıyordu 1 Nedenleıı ne oluısa olsun, "Ulys scs" bu varım halıyle oıtaya tıktığın da kultur (,c\ıelcrını kasıp kavurmıiij, okurlarına zorlu saatler, hatta gunlcr geçırtmı^, daha ıyısı, u/eıınde yuzler tc araijtııma yapılmasını, bır o kadar yorumun gcli'jtırılmesını sağlamıijtı "Ulysses", cskı vcısıyonuvla 704 sayfada, bır tek gııııu, 16 I la/nan 1904'un Dublın'ındc U o p o l d Blo om'un 'prı/ma'sını vtııı loyıcsı verlcr taralından Bloom gunu" ola rak adlandııılan 16 I la/ıran'ın lam 80 ya/ gununde, 16 1 la/nan 1984 tc "Ulysses"ın yenı vcrsıyonu yayımlan dı Lskı vcrsıyonu da ıccrcn bu yenı vcrsıyon, bu ncdcnle toplam 1919 sayfadan olu^uyor "Ulvsscs"ın oncmını kavramı^, an tak bugunc kadar bu /oılu yapıtı okııma fırsatını çc^ıtlı ncdcnkıle bu lamami1} okurlaı ıçın scvındırıcı bıı habcr bu Ama "Ulysses'ı okumak ıçın enıkonu /aman ve emek harca mış, çoğu zaman bununla da yetın meyereK, kıtabı ço/mek ıçın onunla ılgılı yan çalı^malaıı taramı^, onlaıca ınceleme devırrru^ okurlaı nc yapa cak 5 "Ulysses", kısa suıede modcr nızmın klâsığı olmus,tu, ote yandan, Stuart Gılbert'ın romanla aynı adı ta sıyan ıntelemesı de eleştırı alanında bır klâsık sayılmaya ba^lanmıştı Şım dı her $ey yenıden mı başlayacak'1 "Ulysses"ten sonra, Joyce, tam 17 ıl uzerınde çalısatağı yenı ronıanına >aslamıs,tı Aracfa, "Ulysses" nedcnıy le buyuk ılgı topladığı ıçın, nc ya/dığı mcrak edılıyor, bu bakımdan, yenı romanından parçaları bellı aralarla dcrgılcrde, "Surcn Yapıt" ba^lığı al tında yayımlıyordu "Suren Yapıt"ı Joycc'un olumuyk bıttı, tamamlandı sandı cağdaijlarımı/ Buyuk ya/arlaı boyledırler ı^te Kıtaplannı nıçbıı /aman bıtıremeyı/ • kmsBatur, CUMHURİYET KİTAP SAYI 360