Katalog

vetlerin... başkomutanı, galipleri temsilen imparatorlıığun başkentinc töorte renlerle girmek zorundaydı... K. İ yalın, savaşçı görünümlüydü. Onde haki giysili bir Ingiliz süvari mangası yürüyordu. Sonra, biraz geride savaş giysilerini giyinmiş general Franchet d'Esperay at üzerinde ilerliyordu...kalabalık, bayrakları sallıyor, alkışlıyor ve başkomutana hoşgeldin diye bağırıyordu." Cîeorge Teotokas, Leonis, L'enfant qrec de Constantinople, Paris, 1985. Aynı Lconis, Işgal Kuvvetleri Komuranı d'Esparay'ı seyrederken bocalayan bır rulı hali içindedir: "Bu harikulade olay onu çok keyiflendiriyordu, sevinçten gülmck istiyordu ama gülemiyordu çiinkii aynı anda boğazını sıkan, açıklanamaz bir acı kaplıyordu içini. Biitün bunlar çok güzel, fakat bir o kadar da hüziin vericiydi!" Seferberliği izleyen mütareke yılları Savas sırasında Mustafa Kemal (arkada solda) daha sonra karsı kar$ıya geieceğı Enver Paşa (önde) ve Cemal Paşa (arkada) ile. (Plerre de Glgord Ar$ivl). Padisah vahdettin Malta'ya kacmadan önce halkın arasına çıktığı son gezilerden birinde.ı Yanda) Savaş karmaşık bir toplumsal olaydır: yino de kendine göre bir düzeni vardır. Savaş sonrası mütareke dönemi, çoğu kez, düzen açısından savaşı aratır. Kurıılu düzenin çöküşündcn sonra, başsız, sahipsiz kalan insanlar ortalıkta kalakalırlar, bir yana savrulurlar. Ycrasimos kitabında, mütareke yıllarının kozmopolit yaşamından çok çarpıcı kesitler sunuyor: "Ve Istanbul gırtlağına kadar kozmopolit bir sarnoşluğa bürünür. Pera caddesine bitişik bir apartmanın dördüncü katında bir avuç subay Türkiye'yi kurtarmak için planlar yapar. Ikinci kat üçiincü kat bir genelevdir bir Kafkas halklnın kurtuluş komitesinin merkezidir; birinci katta federalist bir Osmanlı partisi bulunur, zemin kattaki Rum tcrzinin dükkânında dev bir Venizelos portresi asılı durur. Sokakta Ingiliz ordusundan bir Sih asker, bir İtalyan jandarma ve bir Yunanlı Efsun askeri devriye gezer. Bunlar son seferini yapan tramvayın koltuklarının altında Bolşevik Devrimi çağrışı yapan bildiriler bulurlar. Bolşevık İvan adı ile tanınan Rus ordusundan kaçmış bir devrimci ustasımn 1918 sonbaharında ilk devrimci çekirdeği kurduğu ... bilinen bir gerçektir." Bu çok renkli kargaşanın üzerine Beyaz Ruslar gelip tüy diker; rengarenk pek çok tüy... ları ekliyor: "Kent gece hayatının zevkleriyle, deniz kıyısında halka açık plajlarda deniz banyosuyla, klasik balenin incelikleriyle, Amerikan usulü cazla ve birçok başka yenilikle tanıştı. Kozmopolit yaşamın simgesi Beyaz Rus yılları, kenti geri döniimü olmayan bir biçimde Batı'ya bağladı." Aslında bir donem Rus salatasınm adından kaçacak kadar antiRus isterı ye alet olmu% bir ulusun en onemlı kentinin yaşamının önemli l)ir bölumünün (gece yaşamının) aslında Rus lar tarafından Dİçimlendirilmış olduğu gerçeği ile karşı kaışıya kalıyoru/ ki tapta. O yıllaım Isiaııbıırunun Muscvi cemaatinin serüvenini ise, Nora Şeni'nin kaleminılen i/.liyoruz. Şeni, öteki makaleleıden farklı olarak, salt bu alt üst oluşun birkaç yılını değil de sonuçları yaratan tenıelden işe başlıyor, yani olayları 19. yüzyıldan itibaren ele alıyor. Şeni, bıraz da nıu/ip bir edayla, lstanbul'daki Muscvi topluluğunun dramını, yeşil gözlü anncsinın gençlik aşkının çevresinde gelişen olaylarla bize sunuyor. Neler yok bu öyküde... 19. yüzyılın ortalaıında Mıısevi toplumunun yaşa Yeşil gözlü sevgHi dığı çağdaşlaşma ve laiklik sorunları, laıkMusevi okullarının kurııluşu, 19. yüzyılda bütün dünyadaki Museviler arasında yaşanan bir tartışmanın, Israil'de Museviler'e vatan kurmayı hedefleyen sivonizm akımı ile, Museviler'in yaşadıkları ülkelerdeki balklarla birlikte yaşamalarını savunan Alyans'ın nıücadelesini, II. Meşrutiyet'ten sonra ilk kez askere alınan Yahudiler'den birçoğunun I. Dünya Savaşı'nda ceplıeden geri dönmemesi üzerine haharnbas,ınm uğradığı saldırılar... Şeni habaınbaşj Hayim Nahum'un Alyans'ın Paris'teki başkanına ya/dığı bir mektubu aktarı yor. "Osmanlı ordusu saflarında savaşan din kardeşlerimizin sayısı oldukça çok sayıdaydı, en kiiçiik cemaatimiz bile üzerine düşen sayıda asker yolladı. Çok sayıda kaybolan, ölen, sakat kalan oldu." Şoyle ya da boyle, kendi içindeki sorunları tartışırken, bir yandan da fırtınanın geçmesini bekleyen Mıısevi cemaatinin, "milliyetçiliğin girdabına sii rüklenmeyen tek cemaat oldu^unu " anlıyoruz Şeni'nin makalesinden. Çok ıenklilık ıyıdıı ama görüntüyü karmaşıklaştmr. Renklerden birine meyledebilir, ya da göniil verebilir, ötekileri biraz kaderine terkedebilirsiniz. Yerasimos oyle yapmıyor, mo/ayi gin bütün renklerinin tadını çıkarmaya çalışıyor. Çünkii biitün Istanbullular gibi o da biliyor ki, Istanbul ortak /en ginliktir; bütün sakinlerinin biraz biı şeyler kattıöı, biraz nasiplendiği bir or tak zenginlik. En iyisi, Istanbul'u oldugıı gilıi kabııl etmek, onu bu şckildc anlamaya çalişnıaktır. Beyo»lu'nun dar sokaklarından bi rinde doğan, Bonıonti de bayatını ka zanan bir küçük tüccarın o^lu olan, (ai/.el Sanatlar Akaılemisi me/unıı mimar Stefanos Yerasinn)s Istanbul'u, ikı büyiik imparatorluğa başkentlik etmiş bir dünya kenti olarak ele alıyor ve anlatıyor. Dünya kenti Istanbul'u, dünyaya bütün renk zenginliği içinde sunuyor. fstanburu sevenlerın, Yerasimos'un lıazırladığı, Istanbul üzerine yapılmış en hoş kitaplardan biri olan "istanbul 1914192VÜ büyük bir keyifle okuyacaklarına inanıyorum. ()te yandan, bir Istanbullu olarak, başta Stefanos Yera simos olmak üzere bu kitaba katkıda bulunan Rus yazar Aleksandr isianbullu Yerasimos Siz hiç hamamböceği yarışları duydunu/ mu? (îece lıayalına ilişkin pek çok çılgınltğı Istanbııl'a Ruslar'ın getirdiğini Türkolog Paul Dumont'clan öğreniyoruz. Dönemin en iinlü sanatçılarının sanatlarını icra ettikleri müzikholleri, konteslerin servis yaptığı lokantaları, askeıierin Yüksekkaldırımda kıırdukları açık pazarları, kısacası scfahatı ve sefaleti aynı makaledc\ı i/liyoruz. (îürcü şair Hiazd'ın Sııltanahmet'te mezarlıkta yatangizlencn Rus askerlerini nasıl kesfettiğini, Karadeniz'den gelen ağzına kadar yaralı asker dolu gemilerin Istanbul Boöazı'na nasıl girdiğini, ölen askeıicrin nordadan sııya nasıl atılıverildiklerini, Heybeliada'da, San Stefano (Yeşilköy) da ve I ladımköy'dc yardım teşkilatlannca kurulan sığınmatı kamplarını, bütün bu sefaletin yanıbaşında yaşanan sefahatı, konteslerin çırılçıplak dansettiği gece kıılüplerıni, kumann binbir türlüsünü ve nihayet hamamböccği yarışlannı... Paul Dumont ilginç bir yaıgıda bulunuyor." Bu birkaç yıl (Kırım'dan kaçan Beyaz Ruslar'ın mütareke tstanbul'unda geçirdikleri birkaç yıl; ç.n.) istanbul'un tarihınde silinmez izlcr blraktı" diyor. tstanbul'a gece hayatını Ruslar'ın öğrettiğini öne sürüyor. ŞunCUMHURİYET KİTAP SAYI 344 istanbul'un Beyaz Rus geceleri IstanbulunisgalisırasındaCalata KulesindeIngiliz Askerleri. STEFANOS YERASİMOS tctanos Yerasimos, Osmanlı Imparatorlugu ve Turkıyc üzerine çok sa yıda araştırma yapmış ve yayımlamış bir ya/.ar. Onu o/ellikle üç ciltlik ciltlk Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye (CJözlem Yayınları 197477) ad geniş ( e m aya 7477) adlı g e ş l B d llki D i ' d Milli M d l araştırmasıyla tanıyoruz. Bir i de llkim Devrimı'ndcn "Milli Miıcadele've TürkSovyet llişkileri (Ciözlem Yayınları, 1979) ile. Yerasimosu 198085 ar'asında Paris'te Fıançois Maspero/La Deeouverte Yayınevi için, Dogu'y ve özellikle Türkiye'yi gezmiş seyyahların mctinlerini yayıma bazırlaılı. Marco Polo, lbn Battuta, [.B. Tavernier, |. Thevenot, J. P. de Tournerort ve |. Ni colas de Nicolay'ın ya/ılarından oluşan 12 ciltlik bir eser ortaya çıktı. 1989'da (İNRS Yaymlan'ndan Nicolas de Nicolay'ın seyahatnamesini yayımladı. 14, 15 ve 16. yüzyıllarda Osmanlı Imparatorluğu'nda gezen seyyahları kapsayan bir çalışması da 1991 da Iransızca olarak Tiirk Tarih Kurumu'nca yayımlandı (Les voyageurs tians l'lImpiıv Ottoman). Konstantıniyc ve Ayasofya Efsancleri (La rondation de (Constantinople et de Saınte Sophie dans le tnıdition tıırques) adlı kitabı l'ransı/ Anadolıı Araşlırnıaları Knstitüsü yayını olarak, 199()'da Paris'te, Libraire d'Amerique et d'Orient'da basıldı ve Türkiye'de lletişim Yayınları tarafından Ocak 1993'te yayımlandı. 1992'de de Demeures Ottomanes de Turquie, Albin Michel Yayınevi taraın dan yayımlandı. 1994e kadar Paris VIF1 Universitesi'nde profesör olan, Ekim 1994'te Istanbul'daki Enstitut l'rancais d'Etudes Anatoliennes'e (FransızAnadokı Araştırmalar I^nstitüsü) naşkan olarak atanan Yerasimos'un ayrıca, jeopolitik ve şehirler tarihi başta olmak üzere çeşitli konularda yayımlanmış yüz kadar makalesi var. • s Jevakoff'a, Gürcii şair llya Zdancviç'e, h'ransız Türkologlar Paul Dumont ile François Georgeon'a, Helena Yerasimos'a ve Nora Şeni ile Sina Akşin'e şükran b o r ç l u o l d u ğ u m u z u tlüşünüyorum. "Istanbul 19141923" Türkiye'den önce,1995 yılında Yunanistan'da Ekati Yayınevi tarafından yayımlandı. • SAYFA 5