Katalog

Ayrıntı Yayınları'nca yayımlanan vc Işın (îürbüz'ün çevirdiği JeanMichel Bcsnier'nin "Imkansızın Politikası" yayımlandığı döncmin aydınlarının tartışmalarım günümüzün sorunları içinde yenidcn ele alarak gündeme getiriyor. ALİ AKAY JeanMichelBesnier'nin "îmkansızın Politikası"ya da... İsyanla bağlanma arasında entelektüel 1 930'Iu yıllar büyük depresyonun, 1929 krizinin başlattığı yıllar olarak karanlıklara açılan vc ırkçılığı untisemitizmlc bııluştııran tarihi anın çoöu kcz başjangıcı olarak görülür. Bu yıllarda Fransız aydınları kargaşanın ve umııdıın içinde biıçok alanı kapsamaya çalışmışlar; I leidegger'in 1927'de yayımlanan Varlık ve Zaman adlı eserinin mııhtcşetn atılımı içinde varolıış sorunu sonuna kadar yaşanmış vc hatta "çarpıtılmıştır". Paris'in 1930'Iu yılları içindekı cntclcktücl ortamında bulunan Surrcalistlcr vc Le Grand Jeu dergisinin çerçcvesinde toplanan aydınlar arasındaki R. GilbertLecomte'un Nietzschc'vari yazılan döncmin "cpistemisini" belirlcmeye kalkışırken; Koyre vc Kojeve'in 1 legel derslcri vc konferansları birçok ünlü cntclcktüel figürü topluyordıı: Bunlar arasında Bataillc olduğu kadar, R. Aron, MerleauPonty, meşhıır psikanalist J. Lacan, sosyolog Gurwıtsch, cdcbiyatçı R. Quenneau gibi daha sonraki döncmdc Fransa'mn felsefe, siyasct, sosyoloji vc edcbiyat alanlarını ctkilcyccck figürler dc bulunuyordu. (Kitapta Kojevc'in ctkisinin anlatıldığı bolüm için ss. 48 114'c bakılabilir). Bunlar arasında Bataillc, bclki dc, Koyre'nin derslcrini daha ötıccdcn dinlemiş oldugu vc Hegel üzcrine kitapları edincrck, okuduğu için Hegel'e daha o yıllarda aşinadır. Bıı dcrslcrc mültcci durıtmunda bulunan H. Arcnddc katılmaktadır. Bilindiği gibi Kojcvc, derslcrinde Hcgcl'dcn sonra Heidegger'i dc konıı etmekteydi (19331939 yılları arasındaki konferansları). () döncmin üç Hgürü "3 H" idi: Hcgcl, Hciılegger vc I İıısscrl. Bu, daha sonra diğer üç figüre bırakacaktır yerini: Marx, Freudvc Nictzsche. Bcsnicr bi/c öncc 193O'lu yıllarda moda olan Nictzschc'nin öncmli ycrinin Kojevc'nin dcrslcrinden sonra I lcgcl taralından işgal edildiğini hatırlatır. Giinümüzde Fukuyama tarahndan ortaya atılan "Tarihin Sonu" tczinin nasıl Kojcvc'nin I lcgcl scmincrlcrindc ele alınmış olduğu anlatılır. Kojeve, o zamandan tarihin sonu ilc insanın sonunun belirlenmiş olduğunu dcrslcrindc bclirtmcktcydi. (s. 70) Ayrıntı Yayınları tarafından yayımlanan, Işın Giirbüz'ün çevirdiği JcanMichcl Bcsnier'nin "Imlcansızın Politikası" (Fransizcası 1988) bu dönemin aydınlarının tartışmalarım günümüzün sorunları içinde yenidcn ele alarak gündeme getiriyor. Imkansızın Politikası: Georges Bataille'ın "patetik entelektüel" kavramı ilc clc alınan aydın tavrının sorunsallaştırıldığı vc Sartre'ın bağlanmış (angaje) aydını ile karşıtlık oluşturduğu kitap hem tarihi bir analizi nem de günümüzün sorunsalları içinde yarık oluştııracak bir çabayı sunmaya çalışmakla. Bataillc'ın olayları ele alışı, günümıizıin kaotik dünyası içinde sıkışıp kalan vc ilkclcr üzerinde dönüp duran, bağlanmış aydın tipinin krizini giinümüz sorunları içinde yenidcn yaşayan, misyonlarının (dini bir kclinıe) bittiği ileri sürülctı aydmlann güncel konıımu nu ortaya koyniakiadır. Vc Bataillc üzerine clc alınan Bcsnier'nin bu çalışması aydının kendi hapishanesini kurduğu JeanMlchel Besnler zihinsel alanını da, bu şekilde, gündeme tasıyor Devrimler metafizik dokuyu canlandınr: Halk (Â'phesı luien 1968 olaylarına kadar Fransa'da yaşanan canlı bir tartıstna alanının aydınlar tarafından nasıl okundugunu ve dile getirildiğini özetlc yen Besnicr özcllikle, 1979 yılında ölcn Maurice ("lavcl'in konıımunu işlcmesi bakımından ilginc, bir analizi gcrçeklcş tirmektedir: Devrimlerin en hızlı noktaIarında duygusallıkla akılcılığın karıştığı varlık alanında aydınların olguların ar dııulan gidüjinı .ınımsiitan Clavel lıer devrimin metaiızik dokuyu yeniden canlandırdığını" yazıyor. Besnier söyle yazıyor: "Ente lektüel kcndini eleştirel bilme okuluna ne kadar vcrirse versin vc böylece artık onun için irrasyonelin veya vülgerin işareti olan coşkunıın payını kapsamada ne kadar kararlı olursa olsun, ilk gelen devrim onu sürükler. I latta bazen, tasarlanmasına akıJlıca katkıda bulunduğu elcştirel kavranabilirlik modellerinin yetersizliğini bir tür mazoşist neşe ile" açıklar. (s. 23) Bu durum aydınların Platon'dan bcri gelen taraf alma tutumlarının bir devamı gibi gözükmektedir: Platon Siraküze Kralı'nın danışmanı, 20. yüzyılda 1 leidcgger Nazi; Altnusser Stalinisl; vb. Foucault'nun da Iran devrimine olan ilk hayranlığı onun bu konıı üzcrine uzun süre ele^tiriJmesini bcraberindc getirmi^ti. 1978 yılında "İranlılar ne düşlüyor?" adlı Le Nouvel ()bscvateur'de yavımlanan makalesinde, I'oucault Iranlılar'ın jeopolitik bir konumda yapıtğı analızindc David anlaşması sonrası, Lübnan'ı Suriye cgemcnliğine terkcden Amcrika'nın, Iran'da, Sovyctler Birliği etki rıoktasını yayginlaştıracaldarı bir ycni alanın olup olmayacagı sorusunu sorarkcn, Amerikalılar'ın Şah'ı ycni bir güç ilişkisi için dc, yeni bir "Kanlı (juma"ya sürüp sürmeyeeeklcri sorusunu irdeliyordu. Savak'ın şefi Moghamdam'ın grevlcr, üni versiteli öğrenciler, dini bayramların, ik limi sıcaklaştıracak durumu karşısında alacağı tavrı sorguluyordu. Dönemde muhalcletin de Şah'ın danışmanları olan Amerikalılar'ın da "gcncl bir scrbestleştirmc" üzcrine hemfikir olduklarını hatırlatarak yazısını sürdürüyordu. Sokak ise, o doncmdc aynı ağızdan "Kahrolsun îjah, llumeyni seni takip cdeceğiz" diyordu. Burada I'oucault'nun analizlcrine daha fazla yer vermcnin gcreksız ol duğunu lıemcn hatırlayarak, Clavcl'in önermcsinin ciddiliğinc dönüyoruz. Devrim anlarının metafiziği ortaya koymasına geliyoruz. Bu önermcnin Sartre'ın baglanmış (angaje) entelektüel kavramı ile ilişkisi açık gibi gözüküyor: Hcr türlü maddecilige rağmen "duygusal bir ontoloji" sorunu bizi içimizden yakalayıp, bir yerlerc doğru lırlatabiliyor ki, o yerde bağlanmamız mümkün halc geliyor. Besnier, (^lavel için "40'da dircnişçi, 68'dc de Gaulle cü solcu ikcn özgürfeşmenin hizmctindcki mctafizik iktidann sembolü olarak yüccldi" diye yazıyor. (s. 23) Foucault ise onu "sabırsız, en ufak bir gürültüye atlayan, alacakaranlığa bağıran, kargaşa isteyen biri olarak kısacası devrimci değil; fakat zamanı kesintiyc uğratarak, insanları, topraklarının ve insanlıklarının dikeyliğinde doğrultan bin" olarak betimlcmektedir. Besnier, 68 olaylarından 20 yıl sonra "Mayıs olaylarının " "kontrol edilemez olanın metafiziği vc lirizmini sicili altında anılabiliyor" diye yazdığında, nc kadar lirizmin ctkisinc kapılmıştır vc ne kadar haklıdır bunu taıtışmak zorundayız, zannediyorum. Tarihin "mutluluğun alanı" defiil, ama "mutluluk dönemlcrinin tarihin bevaz sayfalan" olduğunu Tarih Felsefesi Uzerine Dersler'ue yazan Hegel'i düolanaksızı yanı toplumun dışında projesiz, kaotik bir varoluşu gerçekleştirmck üzerc yaşamın olağan gidişinin dışına çıkmak istemiştir. r.ntelcktüel yaşamın sıradanlığı içinde kendine bir cvlem alanı yaratamamış, dolayısıyla politika dışına çıkmış ve JeanMichel Besnier'nin "Imkansızın Politikasf'nda merkczi konuma oturtturduğu patetik bir entelektüel olmaya mecbur kalmıştır. Politika ile yani toplumlarıyönlendirmc, değiştirme işlevi ilc bağlantısı kal mamış olan entelektüel, varoluşunu nasıl sürdürebilir? Bataille, Nietzschc'nin bir sözünü anımsatır: "Hisscdilen sempati, hcyecan ve derin kavramaya rağmen trajik yapıların yokolduğunu görmek ve buna gülcbilmek, işte bu tanrı sallıktır." Entelektüel hcr şeyin bir hiç haline gelmesine gülecek ve bu hiçlik içinde varoluşunu çevrcleyen tüm sınırları aşacaktır. Her şeyin alt üst olduğu, tüm sistemlerin iflas ettiği bir dünyada, tüm insanlığı içine alacak büyük sentczlere ulaşdabilir mi? Daha açıkçası 1 legel'e, Marx'a geri dönülebilir mi? Yoksa Nietzsche'nin öncülüğünü yaptığj gibi, bu kaosun içinden varoluş güç istenci ilc kerjdi düzenini, üstüninsanı gerçekleştirebilir mir' Sıradan insanların arasında kalan entelektüel, kendi trajik yolunıı izleyerek varoluşunun gizemini çözebilir mi? Fransız felsefesi 1930'lardan itibaren Hegel ve Nietzsche arasında gidip gclcn bir çalkantıyı yaşamıştır, 19301960 yılları arasında Hegel ve Marx Fransız felsefesinc hakim olmuş (fclsefik yön tem olarak I lusscıTin fenomcnolojisinin olağandışı ctkisini unutmamakla birlikte) ama 1960'lardan sonra ibrc Nictzscheci düşüniırlerin lchinc dön müştür. Bataillc, Nictzscheci bir düşünür olarak Hegel'ci (Sartre, Kojeve, MerleauCUMHURİYET KİTAP SAYI 344 ]eanMichel Besnier'nin kitabının çagnştırdıklan JeanMichel Besnier "İmkansızın Politikası"nda Bataille'da somutlaşan, entelektüelin toplum içindeki olanaksız varlığını ortaya koymuştur. 1930'lar Fransa'sı, Kojeve'in Hegel üzerine olan dersleri, II. Dünya Savaşı ve Fransız entelektüelinin Hegel ve Marx çizgisinden ayrılarak Nictzscheci bir yola girişi, Bataille'ın yaşadığı entelektüel serüven aracılığıyla dile getirilmektedir. Bu deneme, evreni ve varoluşu sorgulayan entelektüelin düzen ve kaos arasında gidip gelen yolculuğunu betimlcmektedir. Bataille, Entellektüelin Konumu ve İmkansızın Politikası T ı M. MUKADDER YAKUPOGLU ürkiyc'de yaşayan bir entelektüel once umutsuzluğa düşer ve sonra olanaksızın içinc dalarak umutsuzluktan çıkar. Birinci devre ilk kez Kıerkegaard tarafından betimlenmiş, ikinci evre de Bataillc'ın öncülüğünü yaptığı ve XX. yiızyıl entelektüellerinin uyguladıkları dikkat çekici bir yöntemdir. Kierkcgaard umutsuzlugun sonlu insan varlığının sonsuzlııgu istemesinin doğrudan bir sonucu olduğunu ve bu umutsuzluktan çıkışın Tanrı'ya inanç olduğunu ileri sürmüştür. Nietzsche'nin "Tanrı öldii" aforizması ile başlayan XX. yüzyılda, entelektücller içlerindeki umutsuzluğu önce tarihe yön verme vc insanlığı ahlaksal bir yüccliğe ulaştırma çabası ile aşmaya çalışmışlardır. I. Dünya Savaşı ile büyük bir darbe alan entelektüeller II. Dünya Savaşı ve Yaliudi soykırımı ilc öldürücü darocyi vcmişlcrdir. Dünyada olup bitenlcre karşı entelektüel çabalann niçbir etkinligi yoktur. Sonsuzluk istcğinin yoğunluğu entelcktücllcrde umutsuzluğun yoğun bir biçimde dııyumsanmasına yol açmıştır. UmutsuzluğunLi Tanrı inancının djşıntla bcrlaraf ctmeyc çalışan entelektüel SAYFA 12