Katalog

Jostein Gaarder'la söyleşi "Yalnızca doğmakla insan olunmuyor" Kapak konusunun devamı. bılır "Ben yalıu/Ld LVrende bır parça değıl, evrenın bır parçasıyım " Felsefe bıze bu bakış açısını kazandırabılır Aklıma bugun vaşanılan etnık çattşmalar gelıvor Çunku ovle gorunu\or kı <,ağın hustalıgı kendını valnızca kendıvle ozdeşleştırmek kadar tehlıkeh bır başka bırlık aıa yijt ımanlaı kendderını ıçınde \a$adıklan grupla toplulukla etnık toplulukla ozde}le}ttrmekteler " S o f f n ı n Dunyası"nda oykunun bır boyutunu, Hılde'nın babasının Lubnan'da Bırleşınış Mıllctcr gozlcmcısı oluşu oluşturuyor Bu BM teması, kıtapta onemlı bır tcmd kanımca BM'nın ıdeallerı, ornegın 1948'de kabul edılen İnsan Hakları Bıldırgesı, hıç yoktan, oyle durup dururkcn ortaya çıkmış şeyler değıl Bunlar felsefı bır geleneğın urunlerı İnsan Hakları'ndakı ya da pek çok ulkenın anayasasındakı pek çok fıkrın kokenı John Locke'dadır, Voltaıre'dedır, vs Ve ben ıyımserım Ydlnızta Avrupa'dd değıl, tum dunyada ınsanlığın gelışmekte olduğuna ınanıyorum Dınlerdc de ınsan hdkldrına doğru derece derece bır ılerlemeye rastlanıyor Hırıstıyanlıkta Yahudılıkten Isa'nın etığınc geçış bunun bır orneğı Yunan felsefesınde de once tum ozgur vatandaşlara saygı duyuluyordu Sonra bu tum erkeklerı ıçerdı Ve sonra kadınlan da Geç oldu tabıı ama sonunne sahıpsın En azından ınsanların algılama guçlennın gıderek gelıştığıne ınanıyorum Tabıı mesele bu ılerlemcnın gezegenımızı kurtarmaya yetecek kadar hızlı olup olmadı1 ğı lyımser olmakla beraber gokyuzunde bırtakım kara bulutlar de gormuyor değılım Otneğın halâ super guçler atom sılahlanyla denemeler yapıyorlar Fransız atom denemlerı muthıs tepkıler yaratmasına rağmen suruyor Ya sonra yırmıncı yuzyılın sonunda Yugoslavya'da patlayan bu an1 lamsız etnık savaş Sanırım ıkı adım ılcrı bır ddım gen gıdıyoruz Bundan ^0 yıl once Avrupa'nın gobeğınde Nazızmın nasıl doğduğunu dnlamak ne kadar olanaksızsd, bugun Balkanlar'dd suren savaşı anlamak da o kadar olanaksız Şımdı "Sofı'nın Dunyası" hem Sırpça, hem Hırvatça hem de Slavca'da çıkacak Ve buradakıler bu tur kıtaplann son derece onemlı olduğunu soyluyorlar Kıtabı vazarken sava$tn bu bovutlara varacagını bıhe\dın belkı de kıtapta bu konuva ozel bır ver verırdın (Cuşkusuz Amd otc ydndan ınsan hakları ve BM ıle ılgılı değınmelere kıtapta olduça onemlı bır yer verırdım Tekrar postmodeınızm ve Nev. Age e donecek olursak Sana gote bu donem ? sona ermı$ duıumda mı Yenı bır doneme mı geçıvoruz' Galıba Kultur tanhı ve felsefenın bır ronesans yaşamaya başladığına daır eğılımler tespıt edebıldığımı sanıyorum Bunu yalnızca kendı kıtabımdan yola çıkarak soylemıyorum elbettc Kulturel elcştırı fılm vs eleştırılerınde postmodernızm "dekonstruksıyon" dedıklerı bır yontem kullanıyordu Her şeyı kuçuk, daha kuçuk parçdlara ayırıp sonra bunları ycnıdcn \e belkı başka bır bıçımde bır araya getırmekten yanaydılar Ancak gunumuzdc "rckonstruksıyon' a da aynı derecede ıhtıyaç var Gıderek butunsellığını elden kaçırdığımız bır toplumda yaşıyoruz ve bence boyle bır toplumda ınsanlann varoluşlan uzennde sağlam bır bakış oluşturmaları son derece onemlı Insanın tarıhsel koklerını bılmemesı tehlıkelıdır Gerçek bır Ronesans humanıstı olan Rotterdamlı Erasmus şoyle demıştır "Atlar at olarak doğar, ama ınsanlar ınsan olarak doğmaz, oluşturulur" Yanı yalnızca doğmakla ınsan olunmuyor Oluşturulmak durumun1 Belkı bıra/ rastlantısal olabılır, yayınevının kıtabı lanse edışındekı bırtakım eksıklıklerle fılan açıklanabılır Ancak bunun yaninda Amenkan kulturunun Avrupa kulturune gore bıraz daha yuzeysel oluşunun da bunda bır payı olmuş olabılır ABD'de TV ve dığer elektronık medyanın çok guçlu bır rolu var Avrupa'da, cn azından Almanya vc Iskandınavya'da ıse çok kıtap okunuyor Kıtap Yunanıstan'dd da çok sattı Tıpkı bır boomerang gıbı felsefe Yundiııstan'da doğuyor ve şımdı Atına'dd ınsanlar Arıstoteles ve Platon okuyorlar Ustelık NoiM'ilı bır vazarın yazdıgı bır ı omandan' Evet ve benım Norveçlı olmam pek rastlantı sayılmaz (, unku Norveç'te felseteyı populari7e etrne geleneğı çok kokludur Norveç'te tum oğrencıler, anadalları ne olursa olsun, ıster sosyal bılımler, ıster fen bılımlerı, ıster dıl, ıster edebıyat olsun tum oğrentıler unıversıtede ılk olarak felsefe dersı almak zorundadırlar Bu dersın adı da Eksamen Fılosofıcum" Ydlnızca Oslo'da 60 felsefe oğretmenı var Kuçuk hır kent ıçın oldukça yuksek bır sayı bu Şurası açık kı bcnıtn kıtdbım da Norveç te felsefe tarıhı ogretıs bıçımımızın bır yansıması Aslında kıtabımda anlatılan ydlnıZLa felsefe tarıhı de değıl, Freud vc Darvvm gıbı bılım adamlarını, bılımsel konuları da ıçeren bır Avrupa kultur tanhı Sofı nm Dııması cjunyada kaç tune ? sattı bn azından 3 mılyon Yalnızca Almanya'da 1,2 mılyonun uzerınde sattı Bır ay kadar once Japonya'daydım Sadece bır ay içinde yarım mılyon satmış Evct, korkunç bır şcy1 Pekı bu başarı kaışısında neler hıssedıyotsun' Hâlâ bu bana çok acayıp gelıyor Ancak bu bcnım kışılığımı asla değıştırmedı Son yıllardd aşırı olçude seyahat ettım Geçtığımız yıl tam 20 ulkeye gıttım Benım gıbı cvlı barklı bırı ıçınsc bu gerçektcn bıraz fazla Demın dc bıra: degınmı^tık Kıtabın bu ınandmaz başarısım neye bağlıyonun' Uç neden sanırım Birıncısı şu Pek çok kışıye gore felsefe heyecanlı, ılgınç ama çok zor bır şey Sonra benım kıtabımı goruyorlar On kusur yaşındakı gençlenn bıle anlayabıleceğı bır kıtap Bu onlara cesaret verıyor Sanıyorum kıtap gençlerden çok, yetışkınler tarafından okunmakta Nedenlerden bırıncısı bu tkıncısı Avrupa'da son yıllarda okunan felsefenın alternatıf bır felsefe, "new age" felsefesı olduğunu goruyoruz Sanıyorum ınsanlar bugun bu felsefeye bıraz ddha kuşkuyla bakıyorlar Yenıden, Avrupa felsefesınde de bulunan eleştırel boyuta gen donuyorlar Çunku modern toplumda eleştırel olmak son derece onemlı pek çok dılde ya da tum dıllerdekı en onemlı sozcuk, "neden'" Genç ınsanların bu kelımeyı kullanmayi oğrenmelerı son derece onemlı kanımca Uçuncu nedene gelınce Eskıden koylerde yaşıyorduk Bugunse "global koy"den soz edıyoruz Bence gunumuzun postmodern, kozmopolıt toplumunda koklenmızı bılmek daha fazla onem kazanıyor Kıtabımı Goethe'den bır alıntıyla açıyorum "3000 yıllık geçmışının hesabını yapamayan ınsan gunubırlık yaşayan ınsandır" fşte bu nedenle dunyamızı genışletmek, sadece kendımız olmadığımızı, bır kultur gclencğının bır parçası olduğumuzu duşunmek son derece onemlı Kendımı yalnızca kendı fızıksel egomla ozdeşleştırsem, hıçbır ışe yaramaz bır bırey olurum Felsefe ıse bızı kendımızden daha buyuk bır şeyle, orneğın tarıhsel geleneklcrımızle ozde^leştırmemıze yardım ede dd oldu Ve şımdı de BM (,ocuk Hakları Bıldırgesı yayımlandı Belkı yakında ınsanlar hayvan hakları bıldırgesı de yayımlayacaklar Ve umarım gıderek doğaya da daha çok saygı duymaya başlayacağız Platon bıle ağaçlan kesılen Yunan adalarına bakıp adalann bu halıyle hasta bır adamın ıskeletıne benzedığını soylemıştı Yanı bundan ıkı bın bes,yuz yıl once de ınsanların doğayı nasıl tahrıp ettığını gorebılen bırılerı vardı Bunlar çok onemlı boyutlar Yanı tarıhe daıresel bır bakışla bakmıyorsun Daha ılerlemecı bır tarıh goruşu SAYFA 4 CUMHURİYET KİTAP SAYI 309