Katalog

Nâzım'ın Ştyasal Yaşamı ve davaları Atilla Coşkun, davaları bir hukukçu oluşunıın sağJadığı bakış açısıyla değerlendirirken, yine dcğişik kaynaklardan yararlanıp Nâzım Hikmet'in Türkiye komünist harcketi içinde yerini bclirlemckte; davalarla "Nâzım'ın siyasal yaşamı" arasmdaki ilişkiyi de açıklamaktadır. Bu nedenle kitap, aynı zamanda şairin "siyasal yaşamı'nı konu alan ilk çalışma olmaktadır. ALPAY KABACALI kcıi Malıkcmesi'ndc vc Donanma Konııı taıılığı Askcrı Mahkcmcsi'ndc görülcn iki <ıyıı davada, "bırdcıı çok askcri kişilcri tistlcrine itaatsi/liğe kışkırtmak" gcrekçesiylc vcrilcn tonlam 28 yıl 4 avlık hapis cczası, Nâzım Hikmct'in 1951'c kadar on üç yıl cczacvi dııvarları ardındn ya^aması na yol açacaktır. I lukukçular, bu siyasal davalarda bıı "korkunç adli hata" ı^lcndı ği k.ınısiıul.KI]ı l.ıı. Atilla Co^kuu'ıııı kitapta bclirrtiğı gıbi, "1 lukuk açısından Nâzım'ın davaları, si yasal davalardır. () nedcnlc açılmaları ya da sonuçları hııkuk ölçülerinc göıc dcgil, siyasal koşullara vc iktidarm siyasal cgılımlcrinc görc bclirlcnmi^tir. (...) 1930'lu yıllarda ülkcııin siyasal gündcminde yct alan aııtikomüııizm vc 'paıtı dcvlct biıli fîi' tcmclindc otoritcr bir tıygulama gün dcmc gclmiştır. Cîıdcrck ias,ist Almaıı propagandasmın tla ctkisiylc, antikoıııü nızm vc 'mıllıvctçilik' adına (as,ist bir tır manış bu dönemi karaktcrizc ctmiştır Bu döncmin siyasal davaları da bu gclişmelc rc bafilı olarak varlık göstcrmiştir Yargı uygulamaları faşıst nıantığın ve antidemokratik bir ortamın ürünü oldu^ıı için dc çok scıttiı Nâzım Hikmct'in tutumuna gclınce . O, "hangi döncmde olursa olsun, açılan tünı davalarda (hatta yasaını boyuııca karşılaştığı her koşul vc durumda), açık komünist kimli^iylc davranmış, bıına özcl çaba göstcrmiijtir. Ancak bu tutıımıınu da yasallık tcmclindc gelıştirmcyc dikkat ct ıni^tir. Yani, komünist düşünccyi bir idcal olarak hcnimscmi^ oldu^unu vc anayasanın da bunu yasaklamadıftını sürckli savımmuştur " Nâzım Hikmet'in "siyasal yaşamını " konu alan birkitap "Otorlter rejim" doğrultusunda... T üıkçcınizm etı güzcl şıırlcrmı yazaıı Nâzım Ilikmet, ıızım yıllar kcndi dllindc, kendi ülkesinde "yusuk.li" kaldı. Yalnız s,iiıleıi de£ildi Türkiye lıalkından esitgenen; adını aıımak bilc yasaktı. Ömeg'in M. Samiın Akay'ın Serseri ad lı şiir kiıapçıj*ı, sunuş yazısında hu geııcin iJcrdc ça£ımızın hır Nâ/.ım I likmet'i ola bilereöini öne sürdüğü için, Bursa Cezaevi'ncleki şairin adı gceti diyc, Bakanlar Kurulu kararıyla toplatılınıştı. Yön dcrgisinin 1961 Anayasasi'ndaki güverıceyc dayanan öncülüğü (1962) ve onıı izlcyen başka yuyııılarlu Nâzım Hikmet'in şiiri üzerindcki yasadışı "yasak" biraz olsıııı kalktı. AmaTürkçe'nin bıı büyük şairi vc onu savıınanlar hemen heı zaman suclandı. Komünistlerc kırk kaür ya da kırk satır gösterildiöi, 141142. maddelerin bir Âmerikan oayra^ı gıbı dalgalandınldığı " soğuk savaş yıllarında, Nâzım Hikmcr Türkçe'nın ses bayragı olarak Türkiye'nin yaşanııııa girdi; şiirlcri belleklere yerleşti. Bir yandan da yaşamı vc hangi davalardan geçtigi araştırılıyordu. Onee Kcmal Sülkcr, ardmdan başka yazarlar bu konu ları dcşmcyi, gcrçckleri su yüzüııe çıkar mayı öngören kitaplar yaymıladılar. Bu arada kinıi çcvıvlcr dc kaialan bulandırma anıacına yönclik yayınlara gırıştilcr. Atilla Cojjkun'un 12 Iiyliil karanlıgınııı dagılmaya başlaılıöı nir döncmde, 1989'da yayınıladığı Siyasal Yaşamından Kesitlerle Nâzım ın Davalan'ııııı daha öncfki çalı^ınalardan ayrımı şuradaydı: () taıihe kadar çıkmış biitün kıtap vc yazılardan, davalann görültliiğü döncmlcrılc gazetelcrdc yayıınlanıııı^ habcrlerdcıı, mahkeme dnsvalarından vc kimi görgü tanıklarının anlatıınlarından yararlanarak, Nâzım Hikmct için açılmış davaları bircr bircr, bclgescl bir çalışma kapsamında, dcrli toplu incclemcktc; buniann ardın daki siyasal oluşıımlan yansıtmaktaydı. Kitabın Nâzım'ın Siyasal Yaşamı ve Davaları adyıla yayımlanan ikinci baskısı nı incclcdıAımizde, 19251958 doncmmdc Nâzım llikmet için tam lıir düziııe dava açıldığını göriiyoruz: Bımlardan ilki, 1925'tc Ankara Istiklal Mahkcmcsi'ndc cörülcn, Aydınlık vc OrakÇekiç dcrgilcriylc Amclc Tcali C.cmiycti'ni kapsanıına alan davadır. Takıiri Sükun Kanunu'nuıı cıknıasının ardındjn adı gcçcn dcrgılcrlc bırçok gaycte kapatılmı^, kimı gazetccılor yaıgılannııştı Bu siyasal dava da "lç giivcnliği saısmak, ycinctim şeklini dc^iştiınıcyc yönclik cylcmdc bulunnıak" gcrckccsiylc açılır vc Nâzım Hikmct, yoklugıında 15 yıl kürek (ağır hapis) cczasına çarptırılır. Ikmci dava, "1927 Komünist Tcvkifa tı "nılan sonıa Istanbul AgırCcza Mahkcmcsi'ndc açılır; Nâzım Hikmct yınc yoklıığunda Ceza Kanunu'nun 313. matldcsi uyarırua 5 ay hapis, 5 bin lira para ce/.asi na çarptırılır. Kitapta, Nâzım Hikmet'in 1928'dc Hopa'da tutuklandıŞı vc Rizc Agır Ccza Malıkcmesi'ndc Türkiyc'yc pasanortsuz girmck suçundan yaıgılandıöı yolundaki bılgılcrin cksik vc yctcrsiz oldugu ortaya konulmaktadır. Döncmin gazctc habcrlcrini incclcyen Cojjkun, Nâzım Hikmct'm Rizc'dc ayrıca anayasayı ortadan kaldırmaya gırişmc suçuntı işlcdigi önc süriilc rck, idam ıstemiyle yargılandığını kanıtla maktadır. Bu suçtan aklanan şairimiz, sınırdan pasaportsuz girmck vc başkasınm kıınlifiini kullantnak sııçlarından mahkum cdi ıcrck öncc tstanbul'a, oradan Ankara'ya göndcrilir. Ankara Aj*ır (]cza Mahkcmcsi'ndc, daha öncc birinci vc ikiııci davalarda yoklugunda ınahkum cdildigi cylcmlcrdcn dolayı ycnidcn yargılanır. Aydınlık'ta çıkan şiirlcrinde suç bulmayan Bir diizine daval.. uahkcmc, onu 313. maddc ııyannca 3 ay 3 gün hapis ccza sma çarptırır; tutuklandıgı tarihc görc bu sürcy cczacvinde tamamladığı için dc salıvcrilmesiııc karar vcriı. laksi ^olörlcrinin ücrct anlaşmazlıgı ncdcniylc îstanbul BcIcdıycsi'ne karşı giriştikleri pro tcsto cyletnini konu alan "Scsini Kaybedcn Şchir" adlı şiiriylc Nâzım Hikmet'in "kanunun suç saydıgı bir cylcmi açıkça övmck, yasaLıra itaatsizligc küjkırtmak" suçlarını işlc dığı onc siirülür vc 1929'da Islanbuf 3. Aslıyc (lcza Mahkcmcsi'ndc dava açılır. Bu ıla aklanmayla sonuçlanır. 1933'tc Gece Gelen Telgraf adlı kitabından dolayı açılan dava kcsinlcşmcden a( yasası çıkar. Aynı yıl, Süreyya (llmcn) Paşa, Nâzım I likmet'i bir ycıgi şiirindcn dolayı mahkcıncyc verir. Baoasına hakarct cdildiğıni önc sürmcktcdir. Şairimiz bir yıl hapis ve 200 lıra agır para cczasına çarptırılır; da vacıya 500 lira tazminat ödcmesi de karara baf*lanır. Yine 1933'tc, komünist düzen kurrnak için anayasayı dcj*iştirip yürürlüktcn kalJırmak üzcrc bir gizli örgüt oluştıırdukla rı savıyla, Bursa Agır Ccza Mahkemcsi'ndc ba/.ı kişiler hakkında dava açılır. Sanıklar arasında Nâzım Hikmct dc vardıı. I'utuklu görülcn dava sonunda dört yıl ağır hapis cczasına mahkum cdilir. Cezanın ()ncmlı bir bölümii af yasası kapsamına girmiştir 1936 37'de Istanbul Agır Ccza Mahkcmcsi'ndc görülcn "komünist tahrikatı yapmak vc gizli ccmiyct kıırmak" davası aklamayla sonuçlanırsa da, Yargıtay'ın kararı bozdıı£u anlaşılmaktadır. Bu davanın sonraki aşamalarına ilişkin bilgiler sağlanamamıştır. 1938'dc Harp Okulu Komutanlığı As Atilla Coşkıın, davaları bir hukukçu oluşunıın sa^ladıgı bakıs açısıyla dcgcrlcndirirken, vinc dcgişİK kaynaklardan yararlanıp Nâzım lîikmct'in Türkiye komünist harckcri ıçinde yerini bclir lemektc; davalarla "Nâzım'ın siyasal yaşamı" arasmdaki ilişkiyi dc açıklamaktadır. Bu nedcnlc kitap, aynı zamanda ^airin "siyasal yaşamı "nı konu alan ilk çalışma olmaktadır. Cîünümüz Türkiyc'sindc, gündemin cn ön sıralarında "anlatım özgürlü£ü"nün sağlanması yer almaktadır. Yine gündcmdc bulunan "Nâzım I likmct'in yurtraşjık hakkı", bir yönüylc bu baglamda dcöer lcndiriİmesi gcrckcn bir sorundur; Coşkun'un kitabının böylc bir ortamda yeniden yayıınlanması anlamlıdır. "Nâzım Hikmct'in yurttaşlık hakkı" madalyonımu'ıi ötcki yüzündc, Türk çcmizin en güzcl .iirlerini ya/.aıı şairc Türkiye halkının g«",nül borcunun vc saygısının ortaya konulması gcrcği ycr almaktadır. • Nâzım'ın Siyasal Yaşamı ve Davaları / A t i l l a C o ş k u n / Cfin Y a y ı n e v ı / İİ6 \ Nâzım'ın siyasal yaşamını konu alan ilk kitap SAYFA 8 CUMHURİYET KİTAP SAYI 289