Katalog

Yazar, ozan Necati Cumalı, son romanı "Viran Dağlar"la yeni bir çıkış vaptı. 1995 yılı Orhan Kemal Roman Öuülü ve Yunus Nadi Roman Ödülü'nü alan "Viran Daelar", Balkan Savaşı Malcedonya'sının romanı. HASAN AKARSU O Kumeli türkiisii benim de çocukhıgumda vardır. Köylerde geline kına yakılırkcn, ya da gclin almaya giderken söylcnir: Dağİar dafilar Vinın dagTar, Ah yüzüm güler Kalbim aglar... Yazar, o/an Necati Cumalı'nın "Viran l)ağlar"ı altı bölüm vc 477 saytadan oluşııyor: GİRİŞ Makcdcınya'nın göller bölgesinde bir köy Bilistc. Goriçkalı Züllikar Bey, bu yüz yirmi hanclik köyc atıyla gıdet. 1916nın 26 Aj*ustos günüdür. Balkan bozgunu yaşanmıs ve köylüler Osmanlı'dan knpııp Arnavutluk'a baölannns,tır. Esat Paşa baştadır. Şaban, Balkan Savaşı'nda crdir. Biliste've atıyla gelen Züllikar'ı görür, tanır. Züliikar'ı, \akup Ağa konıık edeı. Zülrikar'ın babası Rıza Bey, Yakup AgVnın dostudur. Sırplar'ın, Osmanlılar'a vc Bulgarlar'a baskı yaptıgı yılhırdır. Makcdonya Dağları Türk Bıılgaı eetelet'iyle dolııdıır. F.sat Paşa, çetecilere yardımcı olıır. Yakup Aga ile Zül rikar gizli örgütün Bilisre'deki önemli kişjleridir. Florina'da, Zülfikar'ın akrabası Mustafa, bir eğience yerinde Fransızlar tarafından tutuklanır. Şüpheli kişilcı lutuklanır siirekli. Şahin'i deyakalaıliiı, aıııa intihar eılcr. 1. BÖLUM Padişah 2. Murat, Kosova Savaşı'nda gösterdiği yararlılık nedenıyle Goriçka yöresindeki toprakları Seyit Ali Bey'e vcrir. Oğlu Rıza Bey'dir. Salilıa 1 laıııınla evlidir. Renızi ye ile Zülfikar çocuklarulır. Remziye Hanım, 16 yaşında Kaylar Kadısı'nın oğlu Orhan 'la evlendirilir. Orhan Bcy de Uçana'daki çiftlig'e içgüveysi olarak yerleşir. Rıza Bey, Orhan'ı ve oğlu rıikmet'i hiç scvmez. Züllikar, atlaıla, silalılarla büyür. Sünnetinde bir at armağan eder babası, bir de kırma tüfek. Cafcr'lc arkadaş olurlar. Sevfettin Hoca'dan ders alır. 11 yaşında Biliste'ye gclir, Yakup Ağa'nın kızı Ccmile'yi sever. Babaannesi Naile I fanıın'da konuk olıır. Naile Hanım, Zülfikar'ı, öldürülen eşi Selim Bcy'c benzetır. O sıralarda Zülfikar, babasını başka bir kadınla görür, üzülür, annesini özlcr ve Uçna'ya döner. Selânik Rüstiyesi'ne yazılır, üç yıl yatılı okur. (1904) Naile llanını 1908'de öliir. Hala oğlu Mustafa, tstanbul'da liscyi bitirip döner. Zülfikar onu Selanik'ıe karşılar. îttihatçı subayların çıktıgı içkili lokantada içerler. Kolağası Mustafa, Ali Fuat Bey, Ali Fethi Bey, Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp de oradadırlar. 1911 yıh, Makedonya elden gitmek üzere. Zülfikar, Selanik vc Manastır'a sık sık gidcr, aydınlar arasında bulunur. Emınc ile evlcSAYFA 8 Düğünden üç gün sonra Florina'ya gider. Orada sosyalist düijünceleriyle bilinen terzi Halit'ı tanır. Onun Rum arkadaşı Takis, Paris'c gitnıis, sonra da Nevv York'a yerle^mi^tir. Halit de Paris'e özlem duyar. Halit'in o giinkii Makedonya ile ilgili düsünceleri: "...Makedonya, yaşlılardan dinlediğinıi/., çocuklııgumıızdan bildı^imiz nıakedonva dcftil. O Makcdonya Makcdonyalılar'ındı. Hıristiyan'ı, Müslüman'ı, Rtını'u, Bulgar'ı, Sırp'ı, Arııavut'ıı, Osmanlı'sı Makcdonyalı'yını denıcyi birbirinc çok göınıezdi... Sacma bir kavga bu. Yanlış bir anlayış..." (s. 112) Manastır, Balkanlar'ın Parisi'dir. Zülfikar, orada kalır, orayı scver. Dr. Hüscyin Hilmi ve Malınıuı (Icbo, oııa sahip çıkarlar. Bir gece Mustahı'vla ikisini polis arar. Züllikar polisi yere vıkar ve kaçarlar, Babası Kıza Bey 19J.2 gjizünde ölür. 2. BOLUM Osmanlı, sererbcrlik ilan eder. 8 ckimdc Karaılağ Prensi Osıııanlılar'a savasj acar. C)s manlılar da Sırplnr'a kar^ı savaşnıak içiıı lıa reket eder. Züllikar ve arkadaşları da göniil lü olarak savaşa katılırlar. Yunanlılar'ın Tcsclya ordusıı sınırı geçeı, Alasonya'ya saldırır. Salilıa Hanım ve gelini Eıııine gınce'yr giderler. Alasonyalı Fkrenı'in eşi vc çncukları Rıımlar taralından öldürülür, Ekrem kıırnılur, züllikar, onu arabasına alır. Goricka'dan 21 gönüllü yola çıkar, Maııastır'a varırlaı. I lava yağı^lıdır. Kuıııanova Necati Cumalının "Viran Dağlar'tya da... çıkalı iki ay olmuştur, Florina'da Zülfikar'ı bakışlarıyla karşılar, yardım etme yollarını arar. Ziillikar cezaevine kapatılmıştır. Bir kaç gün sonra cezaevinin bitişigindeki eve atlayıp kaçar. Hcrkes nasıl kaçtığını araştınr bir .t,ür(ü akıl erdiremez. 6. BOLUM Zülfikar, Verno Dagı'nı a^ar, Porselevitsiya'ya yaklaşır. Orada tanıdı^ı Zekeriya ça vuşıı bulıır. Onılan tabanea ve at alır, Go riçka'ya ulaşır. Anası ve eşiyle özlem giderir. Fransız ckibi pcşindedir. Ekibi tutsak alır, silahlarını da suya atar. Kara Ali'vi bulur, ondan yardım görür. 67 kişilik komitacı grubu oluştururlar. Verno Daüı, Granıos Dağı, Voyo Da^ı âşılır, Smiatsika Dagı'na ulaşırlar, güvenlidir orası. Kozana Valisi. yörcdc Zülfikar vc arkada^larının yakalanması için köylülcrc baskı uygulatıı. Zülfikar, valiyi korunıalarıvla tıusak alır, gerekli dersi verir ve seıbest hırakır. Kışı dağda geçirirler. Baharla birlikte Sarı göl, Aydos tarafına geçip bir manastıra si^ı nırlar. Zangoç, onları jandarmaya ıhbar eder, ancak hazırlıklı oldukları için jandarmaları teslim alırlaı. Fransız komutanı General D'l'.speıey göreve basjadıktan üç ay sonra, l'ransızlaı'ın üstünlügüyle barı^ antlaşması itnzalanır. Komutan, Ziiltik.ır'ın dosyasını incclcr ve bu komitacı Türk'c karsı ilgi duyar. Züllikar, Goriçka ya karlı bir günde gi dcr, ilk gece tsmail'in evinde kalır. Isınail, ertcsi gün Kaylar'a gidip Bclcdiyc Baskanı Hikmct Bcy'c Zülfikar'ın bııralarda ok'ıı^unu söylcr. Ba^kanın da Fransızlarla arası ıvıdir. Başkan, tsmail'in aklını çclip Zülfikar'ın yakalanması için onu kııllaıııı Züllikar'ın diri olaıak yakalanması için yetmiş altııı Makedonva'nın son Osmanlısı Sava^ı'nın kaybedildigini öğrenirler. Sırplar galip gelmi^tir Savaş Manastır'a yakıııdıı. 26 ekimde Resne'yı* gönderiliıleı. Gönüllü ler, Resneli Niyazi Bey'e ulaşırlar. Kaylar, Yunanlılar'ca yakılmıştır. (,'atışmalar olıır. Züliıkar yaralanır. Dizindcki kurşıın ıki saat sürcn anıcliyatla çıkarılır. Bu kez, Manastır'a dogru ilerleyen Yunan Ordusu'nun öııünü ('avit Paşa'nın kolordıısıı keser. Yunan birlikleri bozguna u^ratılır. Ateşkes imzalanır. Zülfikar, Goriçka'ya ailesi yanına döner. Balkan Savaş/nda cephe gerisinde de çok kaıı ılökülüı. Kadınlarm ır/ına geçilir, evler yakılır. Zülfikar. 1916'da Görce'deki otelde Yüz başı Nurettin'le kargılaşır vc TürkAlm.m Gizli Haberleijiııe Orgütü'nde görev alır. Yiiakup Aga da görev üstlenir. Züllikar'ın çocukluk sevgilisi Cemile de evlenir, üç ay evli kalırlar. Kocası şehit düşer. Zülfikar, Esat Paşa'nın Istanbul'a ulaşacak mcktubunu alır Yakup Ağa'dan. Bu sırada gi^li wgüt dagılır. 3. BOLUM l'ransızlar, Zülfikar Bey'in peşindedir. Goriçka'daki konakları basılır, evde yoktıır. Anası, gelmemcsi için habcr uçurur. Gizlı habcrleşmc örgütü ortaya çıkarıldıgı için çevre sıkı denetim altındadır. Fransızlar ve Sırplar Alman ve Bulgar lar'a karşı üstündür. Zülfikar, Manastır'a Bulgar yakasına gcçer. Cafer, Zülfikar'ın atı Seyıt'le Goriçka'ya döner. Zülfikar'ın Manastır'da kaldıjiı otclin sa hibi o yöreyi ne güzel de^erlendirir: "...Manastırlının Sırp'ı. Bulgar'ı, Türk'ü, Rum'u, Arnavut'u olmaz, Nasıl a^urcnin tadı buftdayınııı yaııı sıra narından, cevizinden, ku şiiziinıünden, kestaııesiııdcn, tarçnıından, daha ne katımşsan ondan gelir.se Manas tır'ın tadı da öyle, karışıklıgından gelir. Ma kedonya'nm da. Makedonya, ne Strp'ın nıalıdır, nc Bulgar'ın, ne yalııız Rııın'a kalır, ne de yalnız Türk'e, Makedonya, Makedonya hlar'ınd.ır../ (s. 288) 4. BOLUM Zülfikar, sevgilisi Nadire'den karlı.bir kış gününde ayrılıp yola çıkar. Ohri, Görcc bolgesinde yaşar. Rum Hristo'nıın hanında konaklar, Sotia'nın evinde üç gün kalır. Go ran Kaptan'ın hanına geçer, orada komitacı Cîeorgi Kaptan vc adamlanna katılır. ()nla rın Spfya'yla bağlantıları vardır. Manastır'ın baspapazı Kiril Nazarov aracılık yapar. Züllikar, Türk köylülerinin gözleri önün de Georgi Kaptan'ı ali için alnıııdan vıırııı. Böylece komıtacılardan avrılır, iinü çevreve yayılmıştır. Biliste'ye gıder, gece deöirmcndc kalır. De^irmencıden Yakup Aua nııı ne yi varsa satıp Arnavutlıık'a, oradan da lz nıir'e aittiğini öğreııir. Petkosa Köyü'nün hanında kalır, atını hancıya satar. Görce'ye dogru yola çıkar. Fransız askerleri oralaruadır. Anasını çok özlemiştir. Bir gece otelde kalır, o gece uykııda baskın yapılır ve Fransızlar'a vakalaııır. (16Haziran 1917) 5. BÖLÜM I'ıan.sız albay Bize, Zülfikar'ın yakalanmasına sevinır, Florina'ya dört gün içinde köylerden kelepçclı olarak yürüye yürüye geçirilerek gelirilir. Mustafa, Selanik'teki tutsak kampınüan ödiil koymııştıır. Zülfikar'ı bir .sonıaki geli şinde, uykııdayken alnına nıavzerle ateş cdcrck öldürür. Sabahlevin ölüsünü en va kın karakola götürür, ödülünü alnıak ister. Ödül, öliisüne değil, dirisınedir. tsnıail, hem yetmiij altından olnıu^tur, henı dc çocukluk arkada^ını evinde konukkeıı öldür nıüştür. Karakolda tııtııklanır, haberi dııyan hcrkes Isnıail'e ilcnir.lsmail'in aklını çelen Hikmct Bcy, üstclik Zülfikar'ın dayısı olıır. Savaş sona ermck üzcrcdir, Züllikar'ın mallarına göz dikip onu ortadan kaldırmak istemiş vc başarnııştır da. Annesi Salilıa Ha nım, dtırıımıı bilir, I likmet Bey'e diişman dır artık, cenazcsini istemcz. Makedon ya'nın son Osmanlı Bey'i de ortadan kaldırılmıs, olıır. Son Osmanlı kalesi de düşcr böylece. Kara Ali, acı haberi alır, mezarı zivaret eder. tsınail'in de karakoldan bırakıl dı^ını ö^renir, karşılar. Oıadaki çoban ço cuğu, köpeklcriyle lsmail'ı parçalatır, sonra Kara Ali, bıça^ını çekip kafasını gövdcsinıleıı ayırır ve kafasını lorbasına koyup, Yukarı (luma karakolıına bııakır, lıı/la ıı/aklasır. Üç gün sonra 3Ü ekimde Mondros Barış Antlaşması imzalanır. Züllikar, ")10 gün daha anne ve eş özlemine katlanabılseydi başına bıınlar gelmeyebilirdi. Yazgısından kurtulamaz. Roman, bugiin BosnaHersek'te yaşananlara bakılırsa güncelli^ini korııyor savılır. Necati Cumalı'nın "Viran l)aglar"la tarihe ve günümüze ışık tutuıgu bir gerçcktir. • Kitap/ Necati Ctıınalt /ÇtifcJa\ Yaytnlart, 1 haskt/Kasım 1W4 CUMHURİYET KİTAP SAYI 285 Viran Daglar, Makedonya 19002.