Katalog

"Reşat Nuri'nin Romancılığı" adlı incelcmcsiylc okurların karşısına gclen Fcthi Naci, gclismiij roman zevkini kitaDinın her satırında hissettirıyor okuruna . Ele aldığı romanların güzel ayrıntıJarını yakalıyor, okuyucuyu bu ıncelıklcılc daha yakından ılgılcnmeyc çağırıyor. PROF. DR. GÜRSEL AYTAÇ E clebıvat clunvafııı/da kıık yılı aşkın bıı suredıı elcştıınıcnlığını sıııdıı ıcn Fcthı N ıcı'ııuı clkmlığını ba şarısmı ııdelemck dcğcılendıtmck ışıne uddıvctle cgılmcnııı /amaııı gelch sanı ıım Ycnı kıt.ıbı "Rcsj.it Nıırı nın Roınan cılığı', onun eeştumenhğmın nıtelığı ko nusunda gcnel çı/gıleı ıvle dc olsa bır vaıgıya v.uınanıı/a ycterh ımkânı sunıı yor Bu kıtabın r e t h ı Nacı'nın oncekı eleştırı kıtaplaıından farkı Marksıst eleş tıııdcn bclııgın olçude u/aklaşmış oinia sı, oncekı kıtaplarıyla oıtak yanı ısc ııslu bu F ethı Nacı, kanımca gununıu/ Turk cdebıvatında aıtıstık elcştumın temsılu sı Akademık deşlıımm kaışı kutbu ola lak ck alabılcccgımı/ bu clcştuı tuıımde eclcbî'lık ağıı basıyoı, gcnış kıtleleıe lıı tabıdcbılmc suı ııklevıulık o/ellıkleıı ck lcnı\ 'Reşat Nıırı nın Romancılığı", Fcthı l Nacı'nın Reşat Nuıı duntekın'ı Tuık 10 manında elcştııcl geıçekçılığın oncıısu olaıak gorduğunu anlatan, onsoz ycrınc va/dığı, aslmda kıtabın sonıında yeı alsa tek tek lomanlaıın ıncclcnmesınden çı kan sonuç yaıgı nıtelıgı taşıclığı ıçın bcn ce daha uygun duşccck bıı bolumle baş lıvoı ' Haıabcleıııı ( s ıçeğı'nden başlaya lak Rcşat Nıırı'mn on dokuz romanını vc \a/nıayı tasaılaclığı dcccnın Otesı"nı taıılı sııasma gorc .ıyrı bolıımlcr halınde dc alıyoı Ya/aıın Anadolu Notlaıı'nı, Vaılık Deıgısı'ndc 'I dcbıyatçılaı ımı/ Konuşııvoı "da vavımlanıııış açıklamalaıı nı deslekleyıcı bdgcleı olaıak /aman /a ınaıı degcılcndııııkcn Rcsat Nurı ıızcıınc vapılmış aıaştıımalaıla da hesaplaşıyoı Fcthı Nacı nın clcştu ısının bılıınsellığı, vaıgılaıını belgelerc davandırıyor olması Anlatım bıçımı, anlatım tutumu gıbı edc bıvat bılımı olçutlcıım ınceledığı roman larda soıgulaması, onun bu ycnı kıtabın da kcndı cleştnı teknığıne kattığı yenılık Rcşat Nuri'nin romaıılaıında çoğunlukla eleştırcl anlatım konumunun cgcnıcn ol dıığıınu saptayın orncklerıyle okuyucııya sunmasi, Reşat Nuıı ılc ılgılı aıaştıımala uı kuçumscıımcvccek bıı lıoyut gctıııyoı 1 cthı Nacı'nın, mcvcut aıaştırmalaıla he saplaşması, bu konuda oncmll yoıumla ııı,ı yanlışlaıına paımak basmak şcklınde du (Bk s 222) Reşat Nun'ııın hıcve va lan clcştırıyı algılamak I cthıNacı'nın onu doğıu yoıumlam.ıda onemlı bır ba şaıısı Ama ' Haıabcleıııı (jçcğı"ncle ya /aıın romancılık o/clhklcı ının tohıımla ııııı goıurkcn elcştııcl tutumun çekııdcğı olaıak algıladığı "Paşa baba ılc Hılmı Bey'ın taıtışmalaıı (s 27) roman doku sııııda "taıtışnıa'ya yeı veren yazarın cn a/ından o metındc eleştırcl değll, yansız anlatım tutıımunu gosteın Fcthı Nacı'nın cleştnı kıtaplarını aka dcnıık eleştıııden ayıraıı ozellık, bıı kı taplaıın cclebîlığı, ya/arın kendını her an hısscttırmcsindc elcştııdığı eserın ve ya /arın vanı sıra kendını, kcndı anılarını, kcndı doncmını ya da çevresını sık sık dcvrcye sokmasında, kaışılaştıımalaı ya pıp bulgulaıını saptamalaunı dcstcklc mcdc ncsnel bclgelcıın yanında bunl.ıı dan da yaıaılanmasında belırgınleşıyoı 1 cthı N.uı'yı salt ı/lenımcı eleştırmenllk tcn ayııan uoktalaı vaı, kc/a dcncmecı, clcştırdığı kıtabı ya/aıı kendl "ben"ını, kendı duşunccsmı anlatmak ıçın vesıle sayar Fethı Nacı'dc cluııım faıklı O lık ve surukleyıcılık katıyor Edebıyat ın cclemclerının, cdebıvat clc^tırısınm oktı vucu kltlcsı aslında çok sınıılıdıı vc cde bıyat bılımcılcıı ılc olsa olsa ya/arlardan ıbarcttır Oysa cdebıvat mcıaklılaımı da kazanınak, ancak I cthı Nacı taı/ı >a/ nıakla mıımkun Llc^tuı aslmda va/aıla ra olclu^u kadaı hatta daha c,ok okııı kıtlcsmc cdchıvat mciaklılaıına seslcııc bılmclı Resjat Nuıı \ı tckıaı okumak ba zı eseıleımı o/cllıklc clc alm.ık hcvesını uvandııabllıvoı I cthı Nacı Bu ısc clc^tı rınırı cdebî tadıvla sa^lanabılıı ancak Bıı edebıyat cseıındc vazaıın anlatını tııtu nııınıı ata^tiulıgımı/ gıbı Fethı Nacı nın dc anlatım tutumunıı ııdelcvcbılıı ı/ Elesjtıımen, adı ııstıındc clc^tıııcı tutum da olmalıdıı clcrsek, gcrc,cj*ı taııı so\le mcıiıı^ olııruz Lle^tırmen (akadcmık cleştırıyı kastcdıyoıum) cldcn gcldı^ıncc 'vaıısı/" (mesatelı soğuk) olıııak kendını elesftıııve kaıı^tıımamak duıuıiHinclaclıı Oysa f cthı Nacı clcştııcl anlatım tııtu muyla so/ konusıı cscılcrı ıncclıyor, (gcr (,ı veıındc bclgclcrle) cıııutuıkcn olesjtı ıclın otcMnde hıc\c v.ııan bıı tutum scı gılıyoı Mcsclâ "Kavak \ellcii' basjlıklı alt Dolumde bır yanlış yoıumlamaya tcp kısı 'I cthı Nacı nc nıı dcı bu ^oıuına' I c sııpanallah' Mııhu dckı dcğı^ıklıklcı 'dcMimlcıın ctkısınc dcüıl, can korkusıı olaıak sonnıllasın dınscl baskıva bıı oı ncktıı (s 222) I lesjtııiM mcclcNcıı va/aıdan onun cscrlcıındcn dışauya tasjima taı/ında bc lııgınlcsjcn gcncl bıı clcijtııel anlatım tu tıımuna oınek olaıak "Cıi/lı Ll" ınccle mesının IV bolumundcn bırkac satır Reşat Nıırı romanına ckfcdığı bo lumdc, Sansur Şemsı Lfcndı'nın yasakla dığı gerçeklerı va/mış ama bıı va/dıklaıı nın "cdcbıyat'la ılıntısı sovlenemcv bır ropoıta| gıbı va/mn> o donemın çuııı mıi!;lııöunıı 'Bıı o donemın mı'' dıye so ııılabılıı haklı olarak c,unku T) yıl sonra bu curıımu^luk gunccllığını kouıvoı (Ama heıkcsı ılgılcndırciı bu cuuımıış, luk', ncdensc, romancılarımızı ılgılcndıı Güncelliğini koruyan çürümüşlük Eleştirel gerçekçilik Fethi Naci'den bir monografi clcsjtunick i(,ın \a/ıyoı, ama bu aıada ycıı gcldık(,c kendını anılarını çagını, ccvre sını so/ konusıı cclıyoı Bır ıkı oınek "Bır Kadın Duşınanı nı ıncclcrken ro mandakı kı\ı kasabasının caıılı vc basarılı bıı tasvırındcn so/ ettıkten sonra ıskelc sınc haltada ıkı clcfa \apur uğıavan bu kasabavla ılgılı yaptıgı alıntı, /ateıı kasa bamı/ın butıın egiencesı bunclan ıbaıct tı", ona hemen kcndı anılaıını ı.agri'jtııı yor ve Fethı Nacı tırnak ı<,ınde şıınlaıı ya/ıyoı '(tlk genclık yıllarımın Gıresun una ıse nc kadar nenzıyor 1 )" (s 120) Kavak Ycllcrı "ndckı Anadolu kasaba sı tasvırının de geıçegı yansıttığını dog ıulaıcasma cskı Gııesıın anılaıını, devıe ye sokuyor "Kuçuk Anadolu kcntlerın dc, ılcclcıdc ba/ı ec/anclcr bır kııltur evı' gıbıdır, polıtıka lıu cczanclcrdc taıtı şılır, kentın ya da ılçcnın sorunları bu ec zanelcıde ortaya atılıı ılk ço/um volları bıı cc/anelcıdc dusjuııuluı (19M)'laıda 1940'laıda dııesun da boylcvdı Buguıı nasıl, bılniıvoıum )" (s 216) Reşat Nupi'nin Romancılığı 275) Fethı N a c ı ' n ı n elcsjtırısını akadc mık ıncclcmeden ıvırıp ona artıstık dıyebıleceg'ım cde bî bovut g e t ı r e n pasajlar yalnız bıı tur ^ağı ışımlaı la bıtmıyor, clesjtırı ve ıncelemelerındcn gıınıımu/e atlıyoı vc bu, çoğu kez ıçerık konu du şuncc bağlamında gıınun ger«,eklerıyle bagıntı kurınak şcklmde oluyor Mesclâ ' G o k v u z u " romanın basjkısısını "Os> manlı munevvcrının yctkın bır orneğı" olarak g o ı u p onun aktarma bılgılcıle memleketı du/e ^ıkaracağına ınancını Resjat Nurı nın cleştırcl tııtıımla nasıl an lattıgmı bclgclcıken, ] cthı Nacı bırden gunıımu/ aydınına clcsjtırılcrını yoncltı voı vc cserdcıı c,ıkarsadıklaııy!a bugunu ayııı potacla cııtıı oluyor ' Bugun avclmlarımızın bııyuk c,oöun luğıınun d ı ı r u m u ^ok mu farklı' Maıx'tan I ngels'ten, Lenııı den e/berc paıcalaı okııyabılcn avdınlaıımızdan kac,ı Tuıkıye nın ekononıık toplıımsal tarıhını bılıyoı • Ka(, aydınımı/ gunumu/un eko * nomık toplumsal yapı.sını bılıyor.1 [ ] Osmanlı munevverı gıbı Turk aydını dd ulkc sorıınlaıı ıçın çevırı ço/um yolları oncrmcdı mı' Bugun lıbcralızmı ovcnle ı ın Osmanlı mııncv v cıındcn ne tarkı vaı 1 " (s 169) I ethı Nacı nın 287 sayfalık "Resat Nu ıı nın Romancılığı" ıncelcmcsmdc ken dıııı salt romanlarla smıılamayıp ornekle rını vcıdığım sıçıamalarla bugunc ve ha yata açılması, onun ele^tırı tarzına canlı mıyoı 1 ) (b 39) Usluba gelınce "Re^at Nuri'nin Ro mancılığı" okuyucuda bır ıncclcme ele^ tııı kıtabından çok., bu sohbet yazısı okııyor ızlenımını bııakıyoı Ncdenı Fet hl Nacı'nın konıısjna dılıvle yazması, ıçındcn geldığı gıbı ve canlı bıı uslhıın sergılevışı Meselâ Reşat Nurı nın mclocl ram ogclcrıne sıkça ycr vcıısjinı (,alıku Sju'nda bunun aldığı arabesk boyutlaıa, romanın son satıılaıını oınek gosterırken şoylc dıyor "Kamran'la Fcrıde cvlenıyorlar Romanın son cumlesı 'Yanlaıındakı aöacın da lında bır çahkuşu otuyoıdu (Tanrım 1 F N ) " ( s 71) Ya da yıne Resjat Nuri'nin melodram merakını, akılda kalacak sjoyle bır ben zetmeyle dılc getırıyor "Rcsjat Nun, say falar aıasına bol mıktaıda go/ yaşaıtıcı bombacıklar dolduımıiijtur, bunun ıçın ( v alıkuşu'nıı go/vaşı dokmcdcn okumak hcnıcn hcmcn olanaksi/dıı ' (s 75) Fcthı Nacı nın gclışmış bıı ıoman zcv kı var Llc alclıgı lomanlaıın gu/el ayıın tılarını yakalayabılıvor okuyucuvu bu ın cclıklcrlc daha vakmdan ılgılcnmcvc ça ğırıyor Bırkaç kez yınclecfığı ıyı ıoman olçutu, "soylenmcycnın soylcnendcn çık tığı dıl"ı algılamak ıçın de bu turlu du yarlı bır zevk gelnjtıımısj olmak geıeklı Romanlarda vc ıkıncıl yazında hıçbıı "maddî hata " go/undcn kaçmıyor Fcthı Nacı nın, Tarıhlcrdc, ısımlcrdc savtuklu ğa tahammulu yok ' Reşat Nurı nın Ro mancılığı' , onun ya/arlığın ustalığıvla clcştnmcnlığın dcncvım vc sc/gısını UA şarıyla bırlcştırdığını kanıtlıyor • Reşat Nuri'nin Romancılığı / Nacı / Oğlah Yayıntdık / 2H7 s lılhı lııcclcclıgı lomanlaıın <,agıısjimlaııyla anılarına uonus>un cn kapsamlı orncğını "Son Sığınak" bolumundc goruyoıu/ "Rc^at Nurı, va da Suleyman, Azerı Bcy i(,ın şımdı Sıvas'tan Erzurum a gel mekte olan demıryolıında mutcahhıtlık yapıyormııs dıyor t ] [1940 yılında paıası/ yatılı olarak, Erzurum Lısesı'nde okumaya basjladı^ım zaman Ii7iııumlu smıl aıkaclasjarımı/ tıcnın I r/urum a varclığı gıın yapılan torcndc Bclcdıyc Basjkanı nın veıdığı sovlcvı taklıt edcıleı dı, katıla katıla gııleıdık \a dîdıız Er?u rum a trcn gclmc/ 1 An bak aha, nasıl gel dı 1 Bak, bak, bacası nasıl tutıır ' ] " (s Giiniin gerçekleriyle bağlantı CUMHURİYET KİTAP SAYI 306 SAYFA 9