Katalog

AYŞE (EZİLER) KIRAN Giriş lmak \c goıuıımek (îoıuntıı kı ını /aman olmanın yalın bıı belı ıımı kııııı /aman da donuşltu rullmuş bır bıçııııı Aynı da olsalar, farklı da olsalaı yasamın heı zaman bııbııını tamamlayan ıkı ogcsı Bı/ çogımlııkla, gerçekçı aldatıcı vaıultıcı da olsa gorun ıııcylc goıunuşlc kaışı karşiyayız Bu nedcnlc olsa gcick, ' ya oldıığun gıbı go run, ya da gorunduğun'gıbı ol" dıyerek ıkı oge aıasında bıı tutaılılık arıyoru/ Oysa goıuntu (saglanı koıueu gıbı gelsc dc) ne kadar ıııce, ne kadaı kırılgan, ne kadar geçngen \e ne kadar geçıcı bır or tu Buna kaışın ınsanlaı goruntuye nc kadaı duvarlı olıısu nciedcysc hcp go luntuylc yaıgılıyoılar Buıuın bılıncınde olan gununıu/ staılaıı da ıma|larına (go runumlcııııe) çok duşkıınlcı hatta ken dılctınc an olmavan yapay ımajlara sığı nıp kcndı oluşlaıını bılc dcğıştırebılıyoı lar 5 Lkım 1995 taııhlı Ilmrıyct gazetesı nın ckındc, bıyıksı/ kcııdını ÇOK çııkın hıseden T a t ı n Kısapaımak bıyıklaıı uzayıncaya kadaı hıçbıı çekıme katıl mak konscıe gıtmck' ıstemcdığını soy luyoı Boylcsı bıı tııtuınun yalnı/ bır ıma) soııınu olnıaelığını çok deıınlere yerleş mış bıı anlayış bıı vaşam bıçıını olduğu nu lalısın ^ uccl kuıgusal yapıtıııda nu yasam felsclcsının ırdelenmesı bıçııntndc anlatıvoı O Bir imai türküsü... herkcsın sozu ını dınlcvı. n ( umalı babasmın oluıııun dcn s o ı ı u , Zı ya'nın sozundcn ^ıkmayarak baba sının gclcnckscl gtVsılcrınc bııı 11 1 1 1 Hacaııra "ka 11 la teketıylc, sckız ceplı avtı yelegıv le, koca peyığı di7İcııne kadar ıncn kara şalvarıyla ( ) sekı/ kcz dolanan ak kuşag'ıyla, gelı^ını ellı mctıc oteden muştulayan gıtırdaklı kundıııalaııyla buyulcıdı mılictı " (s 46) Hacarıfa nın dogasma, ge^mıijine, ger çeklığıne uyan, onun belırımı olııı gıysı lcı ( umalı nın bcdcnınc uvaı avna tum btdcnı oıttı kahraman ıçın ncrdcysc so mut bır /ırlı olustuıaıak gerı,ek kımlı^ını lyıce saklaı Boyletc ( umalı nın savgın lıjiı doıuga ıılaşır ımaj tamamlanıı ka saba halkı da 'kendı oıtak kımlıkleıı ol duğunıı sandıklaıı o/lemın bulanık dı^a Miıunuıyla (s 51) bu unajdan pav (,ık.ı laıak kendıleı ıııe dc bıı ustunluk bıı avıııalık sa^ladıklannı dusunııılct Kcııdını dıgcılcıındcıı ba^ka kılan bı vıgı gıbı babasının gı\sılcımı ılc kcııdınc vakı^tııır ( umalı hatta babasının dog\ı sından da bır ^eyler alır, dalıa a£ırbaşlı, Tahsin Yücel'den "Bıyık Söylencesi" ya da... "Bıyık Söylencisi"nin en oncmlı kişısi, yıllar boyu bir kasabanın durgun yaşamını renklendircn, olağanüstü bir bıyık Bu ilginç öykü bırçok okumaya aç»ık bir mctin. Âyşe Kıran, Tansin Yüccl'in bu ilginç romanına çok farklı bir açıdan, imaj açısından yaklaşıyor yazısında. clınlaıla ılışkıye gırerek ımajını /edeleme sınden çckınmektedır Cumalı bu konu da da ıçını çckeıek arkadaşma uyaı Cu malı tıpkı bır star gıbı ' /engınlığın yarat tıgı yoKİukların vaılığını ayrımsaı gıbı olur Bıyığı oncc goıuntusunu cleğıştırn sonıa da oluşunu, doğal cğılınıleıını kı sıtlaı Cıoruntusunun etkısı oluşu aşmış tır deıçek ( umalı yapav Cumalı nın kı sıtlamalaıına uvnıak zorundadıı O mut hış eıkeklık cc\hcıı bılc toıpulenmış, bı yığmdan başka bıı şcvle ılgılenmcv ol mıışduı Bcelııve ablanın gclın odası bı \ık odasına donuşmuş ( J umalı zaınanm çogunıı kendısını orten avna kaışısında geçıııı olmuştuı Starlaşmanın aıdmdan ılahlaşma gelır Ben ve Başkası ("umalı'dekı kışılık bolunmesını ılk kcv lakabını lıakctnıcdıgını kanıtlareası na Koı Umnıct avıımsaı bıyık başka bıı bıyık, adam da başka bir adam" (s 23) Bıyık guçleıııp donuşume uğrayın ca, vcnı bıı goıuntu oluşturur ( umalı vı başkalaştıııı Karısı d<ı aynı kanıdadıı "Çok değışmışsın ( ) başka bir adam olmuşsun ( ) buralı değılnııs gıbısın (s 26) Ima) gıderek guç ka/anaıak ( uma lı'yı başkalaştırıı bcdcnıne 'yapısan J l kı nc l bır kahıaman olur Boylecc bıı tek bedene ( umalı vc ımajını vaıatan bır Başkası yerlcşmış olur Berber Zıya da bıvığa "bızımkı (s 33, 111) dıyeıek oıulan canlı bıı vaılıkmış bu bııcymış gıbı so/ eder lamaııı nıı ; dıycıek hem bıyığa hem ( umalı yc soııı yoncltıt Bcdııvc abla ıçgudusuylc sağduyusuvla bıı Başkası nın bır canlı olarak vaşaııım da çok oncmlı bıı ycı tutacagını sc/eı Oncclcıı goııınumuvk Bcdııycyı ctkık yen bıyık gıderek canlı bıı dıışman gıbı çiftın arasına gucı mutluluklaıını cııgel fcr Aıtık olmak \e goıunmek bııbııını tamamlamayan ıkı oge olmaktan çıkmış bırı dığermm karsirı olmuştur Dışardan bakıklığınıla herkcs goruntuyıı ayıımsa makta geıçek ( umalı vı gorememekte dn Olma \e goıunmcnın bııbııındcn kc sınlıkle avıılması ( umalı \ı daha çok go lunduğu gıbı olnıava /oılanıakta kcndı sıııc yabancılaştırmaktadır. Çok çabıık elkı altmda kalan oncc Zı \a nın yaıattığı bır vapıtın 'uzantısı ( ) bır hevkel avaklığı olaıak" (s 97) goru nen ( umalı şımdı dc (, cyrek I lanıdVnın oyuncağı olııı, bıyığının bıçımınc vc ıcn gıne uygun duşen gcçnıısı^le kendısını kendı yapan soyadını bııakarak başkası nın, bıyıklı ımajının soyadını karapala'vı alır Tıpkı bır star gıbı bedentndekı ıkılı ğc bıı ad \eın bu ada uymaya çalısır Gerçek yaşamda d,\ goruntusunun lolıı nu oynayarak nuıııatacı, kotu bır oyun cuya ' ' donuşur Bu ncdenlc de se lamların bıle kendıne değıl, Karapala ya vcrıldığını duşunur Aıtık gorunumunc duşkunluğu son kcrteye gelmıştır Bu tu tumun sonucu olarak bıyığının kendısın dcn ayrı vc ustun tutulmaya başlandığını u/untusunu bellı etmemeye calışarak ay rımsar Kasaba halkı da "Arslanım Kara pala ya bak ( ) Karapala gcçıyor" (ss 87 88) dıyerek, bedenının varlık nedenı nın bu bıyığı taşımak olduğunu vurgula dıöında, kendı gcrçcklığının sılınır gıbı olduğunu bellı bclırsı? aynmsar Bu kışı lık bolunmesını en ıyı sezen yıne Bedrıye abladır "Sen Karapala olunca, boş duş tuk ( ) Sen avratlar gıbı kendı soyadını bırakıp bıyığının soyadını aldın Ama ben bu bıyık parçasına avratlık edccek kadın değılım" (ss 77 78) der, yatak oda sım ayırır, kocasının bıyığı ıle butunleş mış, ama artık toıpıılcnmış erkeklık cev herıne de gereksınımı kaımadığını ılan cdcr Bu tutumuyla Bedrıye "sen ımajına ad buldun, onunla butunleştın, bıyığını kışıleştırdın, benı sıldın, onunla evlen dın Benım kocam gerçek ve canlı, bıyık ıse bır ımaj Ben bır ımajla evlenmedım" demek ıstemekte, kışılık bolunmesını vurgulamaktadıı Bcdrıye'nın amacı, bı yığıyla etkıleyıcı vc yakışıklı da olsa, go runduğu gıbı olmak ısteyen, gerçek kışı lığını ncredeyse unutan, hatta reddeden (umalı'yı olduğu gıbı gorunmeyc çağır "Askeıe gılnıeden oııee kclek bır ço cuk" (s 11) olaıak bılınui nc soylcnsc ınanan ( umalı askcı donıışu Zı\a nın berber dukkânına uğramasıyla yaşamı cleğısıı Zıva tuııı ustalığını kullanaıak kendısının vc Tu/su? Vaysal ın sozıınu dınlcycn ( umalı nın vakışıkltlığına yakı şıklıhk katan olağanclışı bıı bıyık bçım lenduıı Boylece tuııı vu/uııun ııstune, eskı goruntusundeıı çok dalıa uzak olma yan ama alabıldığıncc etkılcvıcı bıı baş ka yıı/" yeıleşıı tum yıı/dcıı go/lcıı kor edccek bır ışık ellc tııtulacak olçude so mut bıı soıısu/ guç bıı karşı konulma? cıkcklık anlatımf (s 23) yayılır Bıyık, tıpkı bıı ayııa gıbı, geıçek yuzu donuştu ruı vc paılaklığını veııı, hem Cumalı'nın yu/unu >aıısıtır hem yuzun onune geçe tek neıedeyse onu ortcı Berbcı Zıva nın Cumalı ıçın yaıattığı bıı çok ctkılı ımaı Cumalı vı başka bıı ınsana donuşturerek "yenı yuzun eskı yuzle tum bağlarını" (s 24) kopaıdığı i7İenımını vcrır Ancak bı yığın olusturduğu bu ayna başlarda bır razlalık oluştuıaıak, kahıamanın tum be densel dengesını bo/ar Cumalı'nın yuruyuşu, oturuşu, yatışı bıle değışır Bu yenı ıma) tum kasabayı, bu gostcıışlı bıyığa karşı olan Cumalı'nın cşı Bedrıye ablayı bıle ctkıler Olduğu gıbı gorunen, ozu sozu bır Hacarıfa oğlunun (ıç)yuzunu çok ıyı bıldığı ıçın, oncc bundan pek hoşnut olma/ Ama ( umalı'yı okutmayı, onu yargıç, hakını olarak gormeyı çok ıs temış ama çabaları boşa gıtmış, ıçınden oğluna kırılmış olan, saygın, /engın, sert, çalışkan pek scvılmeyen kaba Hacarıfa bıle bu bıyığın yarattığı ıma|la tesellı bu lur Aıtık bıyık gerçekhğı bır olçude sak lanmakta, yenı bır gorunum vererek, oğ lıınu neredeyse saygın bır konuma getır mektcdır " N e yapalım cevherı başka yerdeymış ( ) Okumadı okumasına, ama şu meııılekettc onun kadar bcğenılıp se vılen bıı okumuş gosterebılır mısınız" dı yerek cevherle bıyığı ozdcşleştırır, oğlu nu yuceltır Ccvhcr ıse "lcventlık, erkck Iık"ten (s 41) başka bır şey değıldır Cu malı erkeklığını (vc ccvherını) ılk çocu ğunun oğlan oluştıyla neredeyse kanıtlar Boylecc bıyık cevher ve erkeklık bırleşe ıck Cunıalı nın ıma|inı soyut ve ustıırı değerleılc /engınles,tırır, ( umalı vı orten ve saklayan avna daha da guçlenıı, 1 laca ııfa'yı da bıı başka yansıtmaya onu kasa ba haikının go/untle bıraz olsun sevımlı kılmaya başlar Ancak nc Zıya ımaj yaratmayı ne dc Cıımalı eılılgcn bır o/nc olmayı tanıamla mıştıı Bedııye abla dışında ncredeyse SAYFA 10 Cumall ama daha uzlaşmaz olur () zamana dek huyları babasına pek benzcmcycn Cuma lı, artık onun olu^undan ve gercek kımlı Aınden esınlenerek babasının ımajını da benımser Boylecc ıkı ıma) ust uste bıner daha <\A yanıltıcı bır gorunum vererek, gercek Cumah'yı gozlerden ve hatta ken dısındcn ıyıcc saklar Kendı gerceklıgın den u/akla^ma, hatta saklanma kı^ılığını de donuşturmeyc ba^laı Zıya'nın yarattığı ımajla Cumalı star la^ma surecıne gırcı "1 otoj>rafçı Eysan, onun portıclcrını ^ckıp, buyutcrek bıyı ğını " (37) tum bcıbcr muijterılerınm gozlerı onune serer Artık ortada goru nen geıçek Cumalı dcğıl, onun vapav ımajıdır, o aıtık heıkesın malıdır Ama star ya^amı kolav değıldır Zıya buna da karışır ' Beıbeı Zıya bıyığının adamı ol maktan so/ ettı mı, arkasından bııı vu kumluluk gclır bır scylcrc katlanması, ya da bır !;eyleıden yoksun kalması gcrckır dı ' (s 57) Orncğın Zıya onun ba^ka ka Imdjin gıderek guçlenmesı nedenıyle ka saba halkı, ozellıkle de kadınlar Cuma lı'yı "olağanustu bır varlık gıbı" (s 50) gormeye başlamıştır Zıya'nın dukkânı nın her yanı arkada^ının fotograflarıyla donanmı^tır, hatta bır tanesı Âtaturk'un resmı ıle yan yanaydı Burası "bır anlam da Cumalrnın bıyıgına adanmış bır tapı naktır" (s 37 38) sankı Bu tapınma ka dınlar arasında soylentılerın yayılmasına nedcn olur, gecelerı bıyığın usulca hava lanıp uçtuğu, her yanı dolaştığı bıle soy lenır Crkeklık cevherı torpulenmı^ bıle olsa, ımaıı kadınları ve erkcklerı etkıle mcyı surdurmektedır Bu bıyık ve yarattıgı ımaj hakkında o kadar cok şey konu ş.ulur kı ncredeyse bır soylenceye donu ^ur ( umalı nın olumunden onıkı yıl son 1a, Zıva nın berberlıgımn modası geciıgı 7aman bılc ( umah'nın goruntusunu ve ren roto^raHar sayesındc dukkân bır nıasal dunyası' (s 163) gıbı algılanır l ı p k ı dukkân gıbı, Cumalı ve ımaji da gulumsctcn bır masal olmu^tuı aıtık maktır Soyadı ıma|a aıt olduğu ıçın, ( umalı bunu gerçek varlıgıyla taşıyama/, "bır rurlu ııstune" (s 88) otuıtanıa/ Otc yan dan goruntusune, yenı adına uynıa çaba laıı da Cumah'yı yoıar, sınır yapar ve bu nalmıa sokar Bır \anda Karapala soyadı ın taşıyan bır goruntu, bır yabancı, bıı yanda gerçek oluşuyla (Aimah Kışılığ^ artık kcsjnlıkle bolunmuştuı, kendısı bılc CUMHURİYET KİTAP SAYI 306