Katalog

Sessiz Geceler'in sesi... JKaymond Carver'ın öyküleri daha önce " Ateşler"adıyla dilimize çevrilmişti. Ayrıca geçen aylarda Robert Altman'ın Carver öykülerinden uyarladığı "Sosyeteden însan Manzaralan"nı (Short Cuts) izleme olanağı bulmuştuk. "Sessiz Geceler"de ise bu kült yazarın yirmi bir şiiri yer alıyor."Amerikan yazınının Çehov'u"nu bu kez şiirleriyle tanımak isteyenler için... HALİL TURHANLI j aymond Carver, özellikle Kuzeybatı Pasifik yöresinin yarıendüstriycl kasabalartnda yaşayan [ mavi yakalıların, işçi ailelerinin, işsiz ve alkoliklerin yaşamlanndan gerçekçi kesitler sunan bir yazar. Sürekli geçim sıkıntısı çeken, en küçük ve en sıradan mutluluklardan dahi yoksun buruk insanlarınsesi. Carver'ın yalnızca "gerçekçi" bir yazar olduğunu söylemek eksik bir tanımlamadır. Onun öykülerindc gerçeklikten daha fazlası gizlidir. Daha açık bir anlatımla, an latılan yaşantıların yalınlığtnda gizlcnmiş bir tuhaflık ve yadırgatıcılık vardır. Richard Eder'in sözleriyle Carver'ın öyküleri, "bir mitin dış kabuğu"durlar. Bcri yandan, onun gösterişsiz, yalın ve duru üslubunu tanımlamadasıksıkminimalistnitelemesine başvurulmuştur. David Lipsky ise, öykülcrini tam ve kesin sözcükleri seçerek, sözsel (verbal) saflık ve dakiklikle kuran Carver için "kesinlikçi" (precisionistlnitelemesiniönerir. Raymond Carver, 1938 yılında, Kuzeybatı Pasifik yöresindcki küçük bir kasabada dog'muştu. Bir bıçkı fabrikasında çalışan babası bu işten aldığı paranın hemen tamamını içkiye harcıyordu. Carver, çocukluk anılarında sık sık dile gctirdiği üzere, çcktikleri yoksulluklardan, ebeveynlerinin sonu gelmez kavgalanndan ve babasının ayyaşlığından dolayı hcp utanç duydu. Mahallede tuvaleti dışanda bahçede olan tck ev onlarınkiydi. En eski arabayı onun babası kullanıyordıı (Amerikalı bir çocuk için bundan daha büyük bir utanç kaynağıdüşünebiliyormusunuz?).Birgün karısıyla tııtuştuğu büyük bir kavga (aslında bunu sık sık yaparlardı) sonunda baba Carver cvi terk etti; bir römorkevde yaşamaya başladı. Geçirdiği bir sinir krizinin CUMHURİYET KİTAP SAYI 226 ardından kaldınldığı hastanede elektrik şoku tedavisi gördü. Carver'ın hayatı belirli bir evreye kadar babasınınkinin tekrarıdır. Genç yaşta evlendi. Ondokuz yaşındayken iki çocuk babasıydı. Onları geçindirebilmck için düşük ücretler karşılığında pek çok berbat işte çalıştı. Hademelik, garsonluk, benzin istasyonlarında pombacılık, lale toplayıcılığı... Kirayı ve elektrik faturalarını ödcyemediği için sık sık ailesini bir evdcn diğerine taşıdı. Hatta bir ara, tıpkı evini terk ettikten sonra babasının yaptıgı gibi, karavanlarda yaşadılar. Carver, bir yazar olarak en fazla üretebileceği yıllarda iş tulumları giymek zorunda kaldı. Yıllar sonra, karısını ve çocuklarını gençlik umutlannı söndürmek ve en verimli olabileceği yılları çalmakla suçlayacaktı. sonra on yıl daha yaşadı. 1988 yazı'nda akciğer kanserine yenik düştü. îçkiyi bıraktıktan sonra ikinci karısı şair ve öykü, cü Tess Gallagher'la yaşadığı ömrünün son on yılı Carver'ın yazarlık kariyerinin en verimli ve olgun dönemiydi. Carver'ın Amerika'sı, hüzünlü insanların yaşadığı kasvetli bir ülkedir. Gündelik hayatın irili ufaklı bir yığın sorunuyla bo£uşurbu insanlar. Geçim sıkıntısı çekerler, voksulluk içinde büyüyen çocuklan için uzülürler, evlilikleri çözülür, dostluklan (.atlar, bir an için yakaladıkları mutlululdarı nereden geldiği kestirilemeyen bir nedenle aniden dagılıverir, posta kutularında buldukları elektrik ve su faturalarını nasıl ödeyeceklerini kara kara düşünürler, bakımsız ve kötü döşenmiş evlerde oturur ve en ucuz süpermarkctlerden alışveriş yaparlar, kirli giysilerini genel çamaşırhanelerde yıkarlar, erkekler çalıştıkları o berbat işlerden yorgun eve döndüklerinde hemen mutfağa koşar ve bir bira açarlar, geçen ay ikinci elden almış oldukları buzdolabının yine bozulmuş olmasına sinirlenirler, iş tulumlarını çıkarmadan televizyonun karşısına geçip otururlar, durmadan içki tüketir ve içkilerde tükenirler, alkol belasından kurtulmak için tedavi merkezlerine yatarlar, buradan karılarına telefon ederek pişmanlıklannı dile getirmek isterler, fakat duygularını açıklamayı hiç beceremezler. Ve bu insanlar, Amerikan düşünün kendileri için ulaşılmaz uzaklıkta olduğunu gayetiyibilirler. Amerikan taşrasının gri renkli mahallelerinde yaşayan hüzünlü insanlar. MutsuzIuklarını komşulanndan gizlemeye çalışırlar. Gündelik hayatlarında az sayıda sözcükle konuşur, duygularını açıklamada güçlük çekerler. Hayatları dermeçatma evler denli dayanıksızdır. Çok hafif bir rüzgâr estiğinde dahi sarsılır. Geçmişte yıkımlarla sınanmış, insanlardır bunlar. Hayatı bir yıkımlar kataloğu olarak yaşamışlar. Yenik düştüklerini ve yazgılarının değişmeyeceğini bildikleri için yapmakta oldukları bazı işleri bir daha el sürmemek üzere yarıda bırakmışlardır. Gençlik umutlarını çoktan yitirmişlcrdir; bundan sonra olacakları da kayıtsızlıkla kabullenmeyc hazırdırlar. Budala insanlar dcgillerdir; yalnızca, neden yoksul ve nıutsuz oldukları üzerindc kafa yormazlar. Dahası, içinde bulundukları durumu değiştirmek için herhangi birçabagöstermezler. "Birbaşka yere çekip gitmek ve yeni bir başlangıç yapmak" sözleriyle özetlenebilecek klasik Amerikan çözümünü deneyecek güçleri de yoktur. Raymond Carver, öykülerinden sonra bu kez şiirleriyle... Istırap verici kertede tekdüze hayatlar yaşayan bu sıradan insanlar bir kez Carver'ın öykülerine girdiklerinde artık, kendilerinin dahi hiç ayırdına varmadıkları bir öznellik, bir "bambaşkahk" kazanıriar. Carver bunu, büyük hayranlık duyduğu Çehov gibi, gündelik hayatın tekdüzeliği içinde en ayrıksı anları gözlemleyebilme gücüylebaşarır. Bütün bu yalınlığın, işyeri ve ev, mutfak ve sundurma, yatak odası ve televizyonun karşısındaki ya da sokağa bakan pencerenin önündeki eski koltuk arasında geçen hayatın ardında sinsi sinsi yaklaşmakta olan bir tehlike vardır. Çok küçük ve çok kısa süreli mutluluklar bile tehdit altındadır artık. Nedeni ne okur, ne de öykü kişisince anlaşılamayan fakat yaklaşmakta olduğu her ikisince de sezinlenen bu tehlike evde kalmış son mutluluk kınntılarını da süpürecektir. Eski eşyalarla döşenmiş evin içine sızar. Ev içinde panik, ilişkilerde yüksek gerilim yaratır. Eşler bundan dolayı birbirlerini suçlar, güvensizlik duygusuyla ihanete uğramaktan kuşkulanırlar. Carver, bu insanların "kirli gerçek"lerini asla duygusallığa düşmeksizin anlatmıştır (Oysa, hayatları melodrama ne kadar da yatkındır). Okurunda hiçbir heyecan (heyecan ne sözcük, kıpırtı bile) uyandırmaz. Bu nedenle, onun "serinkanlı" (cool) bir yazar olduğu söylenir. Bazıları ise onu, serinkanlılığından dolayı duygusuzlukla, duygusal tükenmişliklc suçlamışlardır. Aslında, Carver'ın öykülerinin gücü de buradadır. Daha açık bir anlatımla, onu gerçekçi kılan bu "duygusuzluk"tur. Çünkü, gerçek dünyada da insanlar duygusuzdurlar, duygudüzeyindcölüdürler. Carver'ın okuruna duyurmak istediği gerçeklerin en "kirli"sidebudur. Ysşsmsk ciddl bir sopundur Carver öykülerinin erkckleri yazarlarının izindedirler: Ruhsal acılarını dindirebilmek için bol bol içki içerler. Alkol ruhsal anestezi olmanın yanı sıra, ayık zamanlarında anlatmada güçlük çcktikleri duygularını açıklayabilme cesaretini dc verir, onlara. Carver öykülerine adeta, birlikte kadeh kaldırdığı dostlarını, "drinking buddy" lerini almıştır. Okur, lakonik anlatıcının "Bir zamanlar ben de sokağın köşesindeki barın müdavimlerindcndim" dediğini duyargibi olur. Sanırım şimdi, bir "tip off" vermenin tam zamanı: Carver'ın dünyasına gerçekten nüfuz edebilmek istiyorsanız onun öykü ve şiirlerini, Green on Red ve Replacements gibi gitar tınıları ve vokallcri Jim Beam ya da Jack Daniels ile sırılsıklam yıkanmış, küçük kasaba romantizmini dile getiren "bourbon rock" topluluklannın müziği eşliğinde okumalısınız. Böylesi daha keyif verici olacak. 1960'lann sonlarında John Barth, Joseph Heller, Thomas Pynchon ve Richard Brautigan gibi yazarlar o yılların ruhuna uygun olarak, yörüngesinden çıkmış bir dünyanın çığlığını, kaotik birdönemin gürültüsünü, delidolu hayatlar yaşayan insanların iç çclişki ve kaprislcrini sözcüklere dökmüşlerdi. îçindeyaşadığımız dünyayı anlamaya ve bu dünyada bir anlam bulmaya çalışmanın en büyük saçmalık ve tarifsiz bir çılgınlık olduğu gerçeğini dile getiriyorlar • S A YF A Carvep'm Amerikası Carver, 1950'lerin soıılarında John Gardner'la tanıştı ve onun (Kaliforniya) Chico Eyalet Koleji'nde verdiği yazma kıırslarını izledi. Hayat tarzı vc yazgısıyla EasyRider'ınkarşıkahramanlarınabenzeyen buuzunsaçlıromancıveakademisyen, Carver'ın yazarlık kariyerinde önemli bir viraj almasına yardımcı oldıı. Anımsanacağı üzere, Grendel ve Ekim Işığı gibi romanlara, Aktörel Kurmaca başlıklı bir tür "manifesto"ya da imza atmış olan John Gardncr, 1982 yılında bir motosiklet kazasında ölmüştü (Gardner'ın yanı sıra Richard Farina vc Seth Morgan'ı da içine alan "hayatı motosiklet kazasıyla noktalanan Amerikalı yazarlar" yada "yazınjames Dean'leri" geleneginden söz edilemez rni acaba?). Carver da, tıpkı babası gibi uzun yıllar alkolizmle boguştu. Tedavi gördükten sonra içnıeyi bütünüylc bıraktı. 2 Haziran 1977 günü son kadchıni kaldırdı. Bu tarihtcn