Katalog

Korkut'un JeanLouis Joubert'den çevırdiği "Şıir nedır'1" adlı kıtap bıreysel olan sozden yola çıkılarak toplumsal olan şıır dılıni tanımaya yonelık bır çalışma. Joubcrt'ın "La Poesıe" adlı kıtabının Turk okurlarını (belkı de dunyada şıırle ılgılenen herkesı) ılgılendıren ılk uç bolumunun çevırısı elımızdckı DR.DOGANGUNAY Şiir nedteğiDdir? Avrupa dılınde Ay sozcuğu dışıl bır sozcuktur, ama bu sozcuğun Çekçe'de erıl bır sozcuk olduğunu belırtır Al man şaır Ay sozcugu ıle bır kadını sım geleştırırken, Çekçe çevırısınde bu sımgeleştırmeyı (gosterge ıle gonderge arasındakı ılışkıyı, vermenın zorluğu nu belırtır Burada sozu edılen gerçek te dıller arasındakı farklılığın şıır dılle rı arasında da kaçınılmaz olacağıdır O zaman yapılacak ılk ışlerden bırısı şıır dılının yercl \ e cvrensel değerlerını or tayakoymaktır ırde kullanılmasına yonelık olduğun dan Turkçe'ye çevırmeyı uygun bul mamış Yanı son uç bolum Fransız şıır dılıy le ılgılı yerel değerler oldıığunu anlıyo ruz Fransız dılının kendıne o/gu kul lanımlarından doğan ozellıklerı Turk çe'de bulamayacagımıza gore son bo lum bızı ılgılendırmıyor Örneğın Paul Valery nın Dıtıız Mczarlığı şıırındekı La mer/ı amour/la mort [lamer/ lamıır/lamor] (denız/aşk/olum) soz cuklerındekı ses u>umu Turkçe'de ol mayacaktır Buna karşılık Turk çe'dekı gosterge ıle gonderge arasında oluştıırulmuş ılışkı de bır başka dılde olmayacak ya da farklı bır bıçımde yansıtılabılecektır Yahya Kemal'ın Sessız Gemı şıırın dekı "Bırçokgıdenınherbırımemnun kı yerınden/ Bırçok seneler geçtı, do nen yok seferınden" dı/elerının Fran sızcası'nda (Se Plaısent ıls La bas 3 Ouı, on se le demande / Aucun d'eux n'est encore revenu sur ses pas Çev Adıle Ayda) aynı ses uyumunu ve aynı sımgeleştırmeyı ve aynı çağnşımları bulmak zordur Kıtabın Turkçe'ye kazandırılmış bo lıımu ıse evrensel değerlerın ıncelen mesıne yonelık Gırış bolumunden sonra uç bolumden oluşan kıtabın baş lıkları bırbırını tamamlar nıtelıkte Once, bıreysel olan sozun sahıbı, şaı rın kımlıgı, varlıgı ve ışlevı sorgulanı vor lkıncı bolumde bıreysel olan sozu oluşturmada şaırın yaratıcılığı açıkla nıyor Son bolum duzyazı şıırkarşılaş tırmasıelealmmış JeanLouis Joubert şiire bakıyor... Ş ıır dıl değıl, uızdur der Hılmı Yavu/ Doğrudur Dıl ıle so /un tanınıı bı/e Yavuz'un hak lıhğını gosterır Dıl toplumsal dır Kurallaıı/aman ıçınde be lırlcnmıştır Kışıye gore kural 1 ır değışmez Ama kışı ısterse bu kural va da kurallardan heıhangı bırını seçe rek bırıne bağlı kalarak, bıreysel olan sozunuoluşturabılır Bıreysel olan so/, toplumsal olan dılın ıçınde (ve dıl yar dımı ıle) oluşturulıır Şıır dılıne don dıığumu/de, toplumsjl olan zaman ıçınde kuralları değışebılen ve her top lumun kendıne ozgu olan şıır dılı ıçın deherşaırın bıreysel bırsozu (kendıne o/gıı kııllandığı bır şıır dılı) vardır Bu şıır dılı ıçınde, o toplumun şaırlerının kendı sozlcrını ıstedığı gıbı soyleme hakları vardır Zaten konuşma aracı olan dıl ıle şıır dılıni ayırmak zordur Şıır dılı ıletışım aracı olan dıl ıle yaratı lır ve yazilır, ama bu dılın gelışıp zen gınleşmesınde de şıır onemlı bır yar dımcıdır Şu sorıı akla gelebılır Ayrıca ortak bır dıl yaratma çabası olan Esperanto gıbı ortak bır şıır dılı yaratılabılır mı' Bılındığı gıbı bu vapay dılın soz dağar cığı, sozdızımı ve dılbılgısı kuralları Batı dılleıındcn seçme \e en çok ben zcr ortak yanlaıından yola çıkılarak ha zırlanmıştır Yanı ycrcl değerlerden oluşmuşbıı ust dıl durumıında Espe ıanto'da nc kadar başanlı olunduysa evrensel bır şıır dılı yaratmada LL\ O ka dar başanlı olunur dı>e bır dıl yakla şım gctırebılırız Sanatta tvnnstl dı ğtrlır denılenler herhalde butun top lumların yerel sanatında geçerlı olan ortak değerler olmalı Şıır de bu evren sellıkten payını almıştır ve almayı sur durecektır Ama her zaman şıırın yazıl dığı toprağın, ulkenın ve ınsanlarının yerel değerlerının bıııkımı ıle evrensel değerlere ulaşılacaktır En azından her şaır kendı anadılı ıle yazacak ve bu dı Iın yapısından gelen ozellıklerı şıırınde kullanabılecektır Roman Jakobson çevırı konusunda ılgınç bır ornek ve rır Almanca'da ve bırçok Hınt KİTAP SAYI 208 Şiirdili Yerel ve evrensel şıır dılıni belırtme de, her şaırın sozunu (şıırlerının tıımu nu, ayrı ayrı ıncelemek gerekecektır Zıra, nasıl kı her ınsan bıldığı dılın ku rallarına bağlı kalarak hıç duymadığı bır tumceyı oluşturabılıyorsa (uretıcı donuşumsel dılbılgısının temel kııralı dır) her şaır de bıldığı şıır dıKlerhnın kurallarına bağlı kalarak (belkı de bu kurallara yenılık getırme çabasını da duyarak) kendı bıreysel sozu ıle şıır an layışını yaratacak ve hıç kullanılmamış yenı şıır yapılarını, temalarını \e ben zetmelerını uretebılecektır Bu soz, soyleyen şaıre aıt bır varatım ve kulla nımdır Eğer bu aıt yaratılan soz her şa ırde ortak olsaydı şaırlerın şıırlerını av rı ayrı ıncckmeye gcrck kalmavacaktı ve her şaır ıçın yenı bır ınceleme kıtabı yayınlanmavacaktı Butun bunlardan çıkan sonuç her şaırın şıır dılıni (sozunu) a>rı a> rı ınce lemek gereklıdır Dıl gıbı zaman ıçın de ve ulkedtn ulkcye toplumdan top lumadeğışcnşıırdılıhcrşaırdc vcnı bır kullanım bulacaktır lçerığı, anlatım bıçımı, sımgeleştırmedekı bcnzetım yolları değışebılır Ama yazıldıgı done mın şıır dılıne baglı olarak her şıır bır soz olarak ıncelenebılır (eşsuremlı bır şıır ıntclemesı) ya d<\ çeşıtlı donemde kı şıırler, şıır dılının değışımını araştı rabılmck ıçın artsurcmlı şıır ınceleme ıle karşılaştırılabılınır Aynı şekılde her ıkı tur ınceleme toplumların şıır dıllcrıyle karşılaştırmalı olarak da ya pılabılır Ece Korkut'un Jean Louıs Jou bert den çevırdığı $tır N(dır? adlı kı tabı bıreysel olan sozden yola çıkılarak toplumsal olan şıır dılıni tanımaya yo nelık bır çalışma Joubert'ınLd Pocue adlı kıtabının Turk okurlarını (belkı de dunyada şıırle ılgılenen herkesı) ıl gılendıren ılk uç bolumunun çevırısı dır Çevırmenın onsozunde belırttığı gıbı, son uç bolumun Fransızca'nın şı Şiirin kültüre katkısı Gırış bolumundc Joubert şıırın tanı mında okuyucuyla anlaşmak ıstıyor Fransız dılının ıkı sozlugunden yola çı kıyor Larousse un Buyuk Sozlu ğı< ndekı ' dızeler şeklınde yapıtlar oluşturma sanatı' tanımm alıyor Ama Joubert soruyor Butun bu dıze ler şıır mP Joubert bu tanımda bır şey lcr buluyor ve "şııre dızelerın dışında bır verde de rastlayabılırız" dıyor lşte daha tanımında bıle anlaşmak zor olan şıır (burada şıır dılı) uzerınde yazı yaz manın guçluğu bellı Değıl kulturler arası ortak bır tanım, aynı kultur ıçın de bıle, duşunce ve estetık hazzın evrı mıne koşut olarak, tanımı değışebıl mektedır Şıırdekı donem ve akım gıbı ayrımlar bu tur tanımlamaları kolay laştırma yonundekı çabalar olmalı Bu zoruluklardan olmalı kıjean Louısjo ubert kendısını sınırlama gereğı duyu yor "Okuyacağınız bu kıtapta şıır dıl sanatı, sozcuk duzenlemesı olarak ele alınacaktır "Bırıncı bolum şıırın ure tılmesınden sorumlu şaırın varlığı ve ışlevıneayrılmış Bu bolumde şaırın şıır yazmasındakı yardımcı oğeler sorgulanıyor Yıne şıı rın konuşma aracı olan dıle katkıları tartışılıyor Orneğın ' şıır ve bellek" bolumunde 'Yazı olmadığı zaman, ın san soyledıklerını/ duşunduklerını saptamak ve kalıcı kılmak ıstedığınde şııre başvurur" (s 19) derken, şıırın kulture ve toplumun geleceğınt katkı sı aktarılıyor Bu durumda şaırlerın bı reysel olan (ve sonraları anonımleş mış) sozlerı, toplumsal olan dılın varlı gı, sureklılığı ve gelışmesınde onemlı bır etmen olarak goruluyor Toplum ların belleğını saklayan ve ıleten bır ış levı var Boyle olunca da şaırın esın kaynağı toplumla ılgılı her şey olarak gorulmektedır Tarıhsel olaylar, soy lenceler, dını duşunceler, bılgı duzeyı, duşlerı, toplumun zevklerı lkıncı bolumde bıreysel dıl kullanı mında yaratıcıhk anlatılıyor Yanı şaı rın ımgelem gucu, yaratma edımı sor gulanıyor Madem kı şıırın bu kadar onemlı ışlevı var, o halde şaırlerı yetkın şıırler yazabılmesı çın dığer ınsanlar dan bıraz farklı olmak zorundalar Jo ubert'ınanlatımıyla "şıır bırglossolalı c'dır (ınsanın daha onceden bılmedığı bır dılı bırdenbıre ve kendılığınden konuşma yeteneğıne bu ad verılır)" (s 40) Yaratıcı olan şaır ımgelem gucunu sonuna kadar kullanarak, hıç bılınme yen bu dılden okuyucuyu haberdar eder Bu dılın esın kaynağı da çok ge nıştır Antık Yunan'dan ben gelen or tak kanı esının bır Tanrı vergısı oldu ğııdur Ama esının kokenını bılınçdışı na yerleştırmek gereklıdır Yuzyılımı zın şıır akımı Surrealızm bu anlayıştan doğmuştur Bırıncı ve lkıncı aşama şıırın oluşu mu ıleılgılıdır Uçuncu bolum ıse şıır lerın bıçımı ıle ılgılıdır Şıııın kendıne ozgu bır anlatım bıçımı vardır Bu bı çım onu dığer yazı turjerınden ayırır Ama bazen duzyazı ıle de şıır yazımı ol muştur Kuşkusuz her duzyazı şıır de ğıldır Şıırde sessel uyum, kendıne oz gu bıçımsel ozellıkler vardır ve sımge leştırme, benzetme çok genıştır Bu tur ozellıkler duzyazıda da bulunabılır ama şıırde bu daha belırgındır Du/ya zı ve şıır arasındakı bu fark son bolum de genışlemesıne açıklanmıştır Jou bert'ın deyımıyle "duzyazı ıle şıır ara sındakı farklılık ıletılen duşuncelere bağlı değıldır " (s 67) O halde neye bağlıdır3 Bunu Ece Korkut'un dılımı ze kazandırdığı Jean Louıs Joubert ın Şıtr Ncdır? kıtabından oğrenmek ola sıdır • Şiir Nedir?/ Jean Louıs Joubert/ Turkçesı Ece Korkut/ Otekt Yaytnevt/ Ankara, 1993/94* S A YF A 11 CUMHURİYET