Katalog

2 Haber CBT 1455/6 Şubat 2015 İnsanlar kış uykusuna yatabilirler mi? ‘Manevi Mirasım Bilim ve Akıldır!’ “Ben, manevi miras olarak hiçbir ayet, hiçbir dogma, hiçbir kalıplaşmış kural bırakmıyorum. Benim manevi mirasım bilim ve akıldır... Zaman süratle ilerliyor, milletlerin, toplumların, kişilerin mutluluk ve mutsuzluk anlayışları bile değişiyor. Böyle bir dünyada, asla değişmeyecek hükümler getirdiğini iddia etmek, aklın ve bilimin gelişimini inkâr etmek olur... Benim Türk milleti için yapmak istediklerim ve başarmaya çalıştıklarım ortadadır. Benden sonra beni benimsemek isteyenler, bu temel eksen üzerinde akıl ve bilimin rehberliğini kabul ederlerse, manevi mirasçılarım olurlar.” Mustafa Kemal Milli Eğitim Bakanı Dr. Reşit Galip’in sorusuna Mustafa Kemal’in yanıtı. Kaynak:?İsmet Giritli, Kemalist Devrim ve İdeoloji, İ.Ü. Yayınları 2 Olabilir, o zaman pek çok öldürücü hastalığı iyileştirme dönemi başlayabilir.. İnsanoğlu uzayda yolculuğa bile çıkabilir.. 014 Nisan ayında bir genç uçağın tekerlek yuvasına gizlenerek Kaliforniya’dan Hawaii’ye uçtu, hemen ardından bilim insanları onun uçağın basınçsız olan bu bölümündeki dondurucu sıcaklıklara ve oksijen düzeyinin düşük olduğu koşullara nasıl dayanabildiğini araştırmaya başladı. Bu konuda en son ortaya atılan görüş, gencin bir tür kış uykusuna yattığı yönündeydi. Duke Üniversitesi biyoloji Fakültesi doktora adaylarından Sheena L. Faherty’ye göre son derece mantıklı bir görüştü. Kış uykusuna yatan ve genetik açıdan insanlara en yakın olan canlıları araştırmakta olan Faherty, kış uykusuna yatan tek primat türü olan Madagaskar’a özgü cüce lemurların, yılın yaklaşık 8 ayını kış uykusuna yatarak geçirdiklerine ve bunun özellikle de bir primat için son derece ustalık gerektiren bir durum olduğuna dikkat çekiyor. Kış uykusu, mevsimsel değişimlerin söz konusu olduğu ortamlarda yaşayan kimi memelilerin kaynaklar tükendiğinde ve kış boyunca ayakta kalabilme olasılığı azaldığında başvurdukları aşırı uçta bir yaşamı sürdürme yöntemidir. Normal işlevlerde böylesine köklü bir sapmaya gidilmesi bir dizi bedensel sistemin yerli yerinden oynamasını gerektirir: kalp atışı nerdeyse durma noktasına gelir, beden sıcaklığı donma noktasına ya da daha düşük düzeylere iner ve beyin etkinliği tam anlamıyla duruşa geçer. masını sağlayan yağ rezervlerinin çökmesine neden olur. 1990’ların başlarında, kış uykusu sırasında tarla sincaplarında ilk gen ifadesini ortaya çıkardı. Kanın pıhtılaşmasını önleyen a2Makroglobulin adlı bu genin kış uykusu sırasındaki ifade düzeyleri, etkin döneme kıyasla çok daha yüksekti. Bu durum, özellikle kış uykusu sırasında yaşamın sürdürülmesi açısından son derece önemli, çünkü bu dönemde kalp atış hızının azalmasına bağlı olarak dolaşım nerdeyse tümden durduğundan kanda ölümcül pıhtılaşma olasılığı da artıyor. Sıcaklık azaldıkça tepkime süresinde de bir yavaşlama olduğunu kimya okuyanlar bilir. Öyle ki, beden içi sıcaklığı donma noktasının birkaç derece üzerine düştüğünde, temel hücresel ve fizyolojik süreçlerde de tepki olarak bir yavaşlama meydana gelmesi gerekir. Oysa gelmiyor. Söz konusu genler, hücresel tepkimeleri sürdürüyor. Tarla sincapları, siyah ayılar ve küçük kahverengi yarasalarda memeli aile ağacının büyük bir bölümünü temsil eden kış uykusuna yatan canlı türlerinde benzer düzenlere tanık olunuyor. Cumhuriyet BİLİM?VE?TEKNOLOJİ Türkiye’nin Haftalık Bilim Haberleri ve Kültürü Dergisi Sayı: 1455 6 Şubat 2015 İMTİYAZ SAHİBİ Cumhuriyet Vakfı adına Orhan Erinç YAYIN?YÖNETMENİ Orhan Bursalı SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Abbas Yalçın GÖRSEL?YÖNETMEN Tüles Hasdemir “Sağlık” sayfası VKV Amerikan Hastanesi’nin, “Bilim Kültür ve Eğitim” sayfası İstanbul Kültür Üniversitesi’nin ve arka sayfa konuları ‘Atılım Üniversitesi’nin katkıları ile hazırlanmıştır. Genel Müdür: Özlem Aydan, Genel Müdür Yardımcısı: Nazende Körükçü, Reklam Koordinatörü: Hakan Çankaya, Reklam Müdürü: Ozan Altaş, Rezervasyon Yönetmeni: Onur Tunalı YAYIMLAYAN Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. İDARE?MERKEZİ?VE?YAZIŞMA?ADRESİ Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sokak No: 2 34382 Şişli İstanbul Tel: 0212 343 72 74 Faks: 0212 343 72 64 CUMHURİYET?REKLAM Kış uykusundaki hayvanların görünümleri ölüden hemen hemen farksızdır. Etkin bir lemurun kalp atışı dakikada 180 kadardır, ama kış uykusu sırasında bu hız dakikada dört atış gibi düşük bir düzeye iner. Genelde 36 santigrat derece dolaylarında olan beden sıcaklığı nerdeyse 5 dereceye düşerek nerdeyse donma noktasına ulaşır. Dahası, Faherty kış uykusuna yatan cüce bir lemurun 21 dakika boyunca hiç soluk almadığına da tanık olduğunu belirtiyor. Kış uykusu sırasında meydana gelen fizyolojik değişimlerin birçoğu kış uykusuna yatmayan türlerde ölümcül etkiler yaratabilir. Gelgelelim, cüce lemurlar kış uykusu mevsiminde son derece ustalıklı bir biçimde bu değişimlerin üstesinden geliyorlar ve bu başarıyı yıllardır sürdürüyorlar. Bu kusursuz ve bir o denli de garip fizyoloji, insan genomunun yaklaşık yüzde 97’sini bizlerle paylaşan bir canlı tarafından sergileniyor. Kış uykusunu araştıran dirimbilimciler artık normal bedensel işlevlerdeki bu aşırıya varan değişimlerin ardında gen ifadesindeki değişimlerin yattığına inanıyorlar. Kış uykusuna yatmadan önce cüce lemurlar kilo alır aşırı düzeyde şişmanlar. Bir ay içinde besin kaynaklarının elverdiği ölçüde kimi zaman kilolarını iki katına çıkarır ve bu yağı kuyruklarında biriktirir. ÖLÜDEN HEMEN HEMEN FARKSIZ Tel: 0212.2519874/3437274 Yerel Süreli Yayın BASKI DPC Doğan Medya Tesisleri Hoşdere Yolu 34850 Esenyurt/İstanbul www.cumhuriyet.com.tr Yağışlı mevsimde cüce lemurların yaşadıkları ortamlar yiyecekle dolu olur ve bu canlılar midelerini meyve ve böceklerle tıka basa doldururlar böylece normal karbonhidrat metabolizması teklemeye başlar. Bunun üzerine karbonhidrat metabolizmasını devinime geçiren genler devreye girer. Derken aşırı kurak mevsim gelip çatar ve kaynaklar yok olur. Cüce lemurlar kış uykusuna yatarlar ve, yalnızca kuyruklarında depoladıkları yağa bel bağlayabildiklerinden, yağ metabolizmasını yöneten genler devreye girer. Bu da aç kalınan dönemde bedenin çalış YAŞASIN KUYRUKLARDAKİ YAĞ Aynı durum kış uykusuna yatan tüm canlı türleri için de geçerli mi? Birbirleriyle bağlantılı memeli türleri arasındaki karşılaştırmalar, insanlar dahil, tüm memelilerin kış uykusuna yatmaları için gerekli genlere zaten sahip olduklarına işaret ediyor. Araştırmacılar bir sonraki aşamada en yakın akrabamız olan cüce lemurun kış uykusuna yatmasına olanak tanıyan düzeneklerin ortaya çıkarılmasını umuyor. Kış uykusu sırasında aşırı bedensel değişimlere karşın ayakta kalabilen cüce lemur gibi hayvan örnekleri üzerinde yapılacak araştırmalar, insan yaşamındaki koşulları iyileştirebilecek çığır açıcı tıbbi çözümlerin yolunu açabilir. * Söz gelimi, kış uykusu sırasında çevre dokuların yetersiz kan akışına karşın nasıl ayakta kalabildiklerinin anlaşılması felç ya da başka bir sarsıcı durumda beyni koruyabilecek daha etkili yöntemlerin bulunmasına yardımcı olabilir. * Sekiz ay boyunca kış uykusuna yatan hayvanlarda kasların körelmesini önleyici düzeneklerin kavranması, felçli ve yatağa bağımlı kişilerin yaşamlarını kolaylatabilecek yöntemlerin geliştirilmesine katkıda bulunabilir. * Kış uykusuna yatan hayvanların nasıl yalnızca depolanmış yağlarla ayakta kalabildiklerinin ortaya çıkarılması, obezlik ve öteki metabolik bozuklukların daha iyi kavranmasına olanak tanıyabilir. * Son olarak ve belki de en coşku uyandırıcı olasılık, insanların kış uykusuna yatmalarına olanak sağlayacak yöntemlerin bulunmasıyla birlikte insanların en uzak gökadalara ulaşmaları da düş olmaktan çıkabilir! Derleyen: Rita Urgan İNSANLAR İÇİN ÇÖZÜM OLANAKLARI Bir süredir parça parça tamamlamaya çalıştığımız hsayısına göre başarılı bilim insanlarımızın, hocalarımız Mehmet Doğan ve Mustafa Soylak’ın hemen hemen kesinleştirdikleri tam listeleri gelecek yazımızda dergimizde yayımlayacağız. Bilim insanlarımızın bilgisine sunarız. Orhan Bursalı BAŞARILI BİLİM İNSANLARI LİSTESİ