Katalog

Meteroloji CBT 1455 /6 Şubat 2015 15 GÜNCEL TIP Mustafa Çetiner dr.m.cetiner@gmail.com Neden uzun vadeli hava tahmini yapılamaz? Prof. Dr. Kasım Koçak “Oturmak Hastalığı” “Oturmak” yani hareketsiz yaşam biçimi üzerine son zamanlarda tıp literatüründe bir çok yazı çıkmaya başladı. “Ağır, uslu” olmanın modası çoktan geçti yani. Son zamanlarda hareketsiz yaşamın sağlık açısından sakıncalarını ortaya koyan klinik çalışmalar peş peşe gelmeye başladı. Aslında hareketsiz yaşamın neden olduğu sorunların ilk fark edilmeye başlaması 1950’li yıllara dek uzanıyor. O yıllarda İngiltere’de yapılan bir çalışma, otobüs şoförlerinde kalp krizi riskinin normal popülasyona göre 2 kat daha yüksek olduğunu gösterdi. Bu risk artışı tüm gün boyunca direksiyon başında oturmak ile açıklanamaz belki. Mesleğin yıpratıcılığı, yoğun stres ve şoförlerin mesleklerinden bağımız risklerinin de bu artışta rol aldığı söylenebilir. Ama bu çalışma bir ilk, bir de son çalışmalara kulak verin şimdi. Annals of Internal Medicine tıp dünyasının en saygın dergilerinden biridir. Ocak 2015’de bu dergide yayımlanan bir bilimsel çalışma, “oturmak” ile sağlık riskleri arasındaki ilişkiyi açıkça ortaya koydu. Bu çalışma, hareketsiz yaşayan kişilerde kanser, dolaşım sistemi hastalıkları, şeker hastalığının hareketli bir yaşam sürenlere göre belirgin yüksek olduğunu gösterdi. Klinik çalışmanın önemi bir metaanaliz olması, yani daha önce konu ile ilişkili yapılmış 47 farklı bilimsel çalışmanın tümünün verilerini kullanmış olması, yani yüzlerce hasta içeriyor olması. Bu çalışmanın değerini arttırıyor kuşkusuz. Kanadalı bilim adamlarının yaptığı bu meta analizden bağımsız olarak yine bu Ocak ayında bir başka önemli dergide –American Journal of Clinical Nutrition bir Avrupa çalışması yayımlandı. Bu çalışma aşırı şişman olup aktif olmayan bir yaşam süren kişilerin aşırı kilolu olup aktif yaşayanlara göre daha büyük bir risk altında olduğunu gösterdi. Bu Avrupa çalışmasına toplam 300.000 erkek ve kadın denek alınmıştı ve çalışma günde 20 dakika veya haftada 2 saatten biraz fazla süreyle egzersiz yapmanın bile sağ kalıma faydası olduğunu ortaya koydu. Bu bulgulara karşın yaşları 5079 arasında değişen 71.000 kadın üzerinde yapılan ve “American College of Cardiology” dergisinde yayımlanan başka bir makale oturmak ile egzersiz yapmanın arasında bir risk farklılığı gösteremedi. Literatürdeki aksi bir kaç yazıya karşın “aktif yaşam” tercihinin ömrümüzü uzattığı ile ilişkili pek az kuşkumuz var. Bilimsel verilere bakarsanız, 6 saat ve üzeri süreleri hep masa başında oturarak geçirenler, Londralı otobüs şoförlerinin kaderini paylaşıyor demek. Dahası da var. Eğer tüm gün ofiste oturarak zaman geçiriyor ve akşam iş çıkışı spor salonunun yolunu tutuyor ve orada kendinizi hırpalarcasına spor yapıyorsanız bile riski tam olarak azaltamıyorsunuz. Peki, çözüm ne? Daha önce de yazmıştım. NEAT yani “nonexercise activity thermogenesis.” Yani; olabildiğince gün içinde ayakta kalın, olabildiğince çok yürüyün, olabildiğince hareket edin, ama en önemlisi bunu gün içinde devamlı yapın. Unutmayın; Kanser ve dolaşım sistemi hastalıklarının çok nadir görüldüğü bir Hristiyan tarikatı olan Amiş’lerin kadınları günde 14.000, erkekleri ise 18.000 adım atıyor. Fiziksel aktivite azlığının yüksek kan basıncı (hipertansiyon), yüksek kan şekeri, diyabet, kan lipitlerinde artış, aşırı kilo gibi riskler ile yan yana olduğunu unutmayın. Aşırı şişmanlık benden uzaktır da demeyin, yer yüzünde 2015 yılında aşırı şişmanların sayısının 2.3 milyara yükselmesi bekleniyor, bunu bilin. “Boş konuşmaktansa susmak, boşa yorulmaktansa oturmak iyidir” demiş atalarımız. İnanmayın, boşa yorulmak iyidir. Yorulun... M pratikdeki anlamı, tahmincilerin bırakın gelecek İstanbul Teknik, Üniversitesi, Uçak ve Uzay Bi yıl başında kar yağıp yağmayacağının şimdilimleri Fakültesi, Meteoroloji Mühendisliği Bölü den tahmin etmelerini; bir ay sonrasının hava koşullarını bile tam olarak tahmin edemeyecekmü, kkocak@itu.edu.tr leridir. Burada asıl sorun modellerin yeterince eteorologlar, atmosferin hareketini gelişmemiş olması ya da havanın davranışını açıklayan oldukça karmaşık matema belirleyen fiziksel yasalar hakkındaki bilgileritiksel modelleri kullanarak gelecekte mizin eksikliği değil; atmosferin davranışının havanın nasıl olacağını öngörmeye çalışmakta doğası gereği kaotik olmasındandır. Hava tahmininde kullanılan modellerin ilk dır. Bununla birlikte Havanın tahmin edilebilirlihallerinden bugüne kadar önemli gelişmeler ğin bir sınırı vardır. kaydettiği bir gerçektir. Bununla birlikte kaotik Çünkü atmosferin davranışı düzenli değil doğası nedeniyle atmosferin uzunvade öngörükaotikdir, kaotik davranış gösteren sistemler ise sü mümkün değildir. Kelebek etkisi nedeniyle atbaşlangıç koşullarındaki değişimlere son deremosferin ancak bir hafta veya on gün gibi kısa ce duyarlıdır. Bu durum kısaca “kelebek etkisi” bir süre için öngörüsü mümkündür. Daha uzun olarak adlandırılır. Bu etki en basit haliylen bir zaman dilimi için atmosferin davranışını önşu şekilde anlatılabilir: Akarsuya bırakılan bir ceden öngörmek mümkün değildir. yaprağı ele alalım. Her seferinde aynı noktaYazılı ve görsel basında sıklıkla uzunvade da suya bırakılan yaprağın iki nokta arasında hava tahminlerine yer verildiğine tanık olmakizlediği yolların fotoğrafını çekelim ve karşılaştayız. Tahminleri zaman içinde ileriye doğru tıralım. ne kadar uzatırsanız, tutarlılığı da o ölçüde azalır. Uzun zaman peryotları durumunda söylenebilecek en gerçekçi yaklaşım, hava koşullarının mevsim normallerinde seyredeceğini iddia etmektir. Bu da hava tahmini değil; iklim tahminin ilgi alanına girer. Birkaç ay sonrasının hava durumu için oldukça kesin konuşmak ya atmosferin kaotik davranış özelliği hakkında bir şey bilmemek ya da hava ve iklim tahminini bir birine karıştırmaktır. Geçen hafta Marmara Bölgesi’ni vuran lodos Fenerbahçe sahilinde böyle Hava tahmini sonuçları görüntülenmişti. Fotoğraf: Reyhan Oksay itibarıyla tüketici eğilimlerini önemli ölçüde etkilemektedir. Zaman zaman basında yer alan Elimizde ne kadar çok fotoğraf olursa olsun abartılı tahminler tüketicilerin yanlış tercihlerde yaprağın her seferinde farklı bir yol izlediği bulunmalarına neden olmaktadır. Örneğin eğer görülecektir. Neden böyle olmaktadır? Çünkü sürekli Sibirya soğuklarından bahsederseniz, yaprağın her seferinde belirlenen noktaya bütün koşullar aynı kalacak şekilde bırakılması insanlar da ister istemez kömür veya başka bir imkansızdır. Diğer bir deyişle başlangıç ko yakıta hücum edeceklerdir. Sonuçta enerji kayşullarının doğru belirlenmesi noktasında daha naklarına olan aşırı talep nedeniyle birileri bu işin başında hata yapmaktayız. Bu durum hava durumdan önemli miktarda bir haksız kazanç sağlayabilecektir. olayları için de aynen geçerlidir. Benzer şekilde önümüzdeki yaz mevsimi Kelebek etkisinden dolayı başlangıç koşuliçin çöl sıcakları geliyor derseniz bu seferde klilarındaki küçük farklardan kaynaklanan hatalar ma satışlarını patlatabilirsiniz. Bu örneklerde olzamanla hızla büyür ve sonucu önceden tahmin duğu gibi yanlış tahminlerden sadece tüketiciler edemeyeceğimiz ölçüde değiştirirler. Bunun değil; üreticiler de olumsuz etkilenebilir. Bilim Akademisi Ankara Konferansları “Herkes için Bilim: Bilim Akademisi Ankara Konferansları”nın 6.’sı 10 Şubat 2015  Salı günü saat: 18.30’da TED Üniversitesi Ahmet Ersan Konferans Salonu’nda gerçekleşecek. Konferansta   Vasıf Hasırcı “İnsan Sağlığına Biyomalzemelerin ve Doku Mühendisliğinin Katkısı” başlıklı bir konuşma yapacak. Bilim Akademisi web sayfası: http://bilimakademisi.org/