Katalog

Hortum olayı ve Türkiye gerçeği 18182013 yılları arasında gözlenen hortum sayısı 385’dir. Buna göre yıl başına düşen hortum sayısı 1.97’dir. Son beş yıl dikkate alındığında ise Türkiye’de bir yılda meydana gelen hortum sayısı 45’tir Prof. Dr. Kasım Koçak İTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü, Maslak, İstanbul, [email protected] H ortumlar dünya üzerinde Antartika hariç bütün kıtalarda gözlenen bir meteorolojik olaydır. Dünya üzerinde en çok hortum gözlenen yer ABD’dir. ABD’de bir yılda 1000 hortum meydana gelir ve yaklaşık 100 kişi bu hortumlarda hayatını kaybeder. Hortumlar, çok küçük bir alana lokalize olmuş olan çok düşük bir basınç sistemi etrafında hızla dönen rüzgârlardır. Hortumların başlangıcı genellikle büyük gök gürültülü fırtına bulutlarından uzanan ve bir fil hortumunu andıran huni şeklindeki bulutlardır. Bir huni bulut yere ulaştığında, o artık bir hortumdur. Bu gruptaki hortumlar mezosiklonik hortumlar olarak adlandırılır. İkinci grupta yer alan hortumlar ise deniz üzerinde meydana gelirler ve deniz hortumu (veya mezosiklonik olmayan hortumlar) olarak adlandırılırlar. Bu gruptaki hortumlar diğerine göre daha az yıkıcıdır. Bir hortum tepeden bakıldığında genellikle saat ibrelerinin tersi yönünde (siklonik) döner. Bununla birlikte az sayıda hortumun saat ibreleri yönünde (antisiklonik) döndüğü de gözlenmiştir. Hortumların çapı genellikle 100 m ile 600 m arasında değişir. Bazı hortumlarda çap sadece birkaç metreyi bulurken bazılarında ise 1600 m’yi geçebilmektedir. Soğuk bir cephenin önünde oluşan bir hortum genellikle güneybatılı rüzgârlar tarafından yönlendirilir. Bunun sonucunda hortumlar saatte 3575 km hızla güneybatıdan kuzeydoğuya doğru hareket eder. Bazı hortumların 130 km/saat’ ten daha yüksek hızlara ulaştıkları gözlenmiştir. Hortumlar genellikle birkaç dakida devam eder, katettikleri ortalama yol ise 7 km civarındadır. Bununla birlikte yüzlere kilometre yol alan ve saatlerce devam eden hortumlar da gözlenmiştir. öğle sonrasında meydana gelir. Eldeki mevcut sınırlı hortum verilerine dayanarak küresel ısınmanın hortumlar üzerindeki etkilerini ortaya koymak oldukça zordur. Dünya üzerinde hortumların en sık yaşandığı ABD’de de bile hortumla ilgili sağlıklı istatistikler ancak 1950’li yılların başından günümüze kadar mevcuttur. Bu kayıtların süresi nispeten kısa, gözlemlerinin uzaysal ve zamansal dağılımı ise üniform olmaktan uzaktır. Günümüzde hortumun mekanizması tam olarak çözülmüş değildir. Diğer taraftan hortumun hem gözlenmesi hem de sayısal modeller aracılığı ile simülasyonu önemli zorluklar içermektedir. Bununla birlikte tüm atmosferik süreçler durumunda olduğu gibi, küresel ısınmanın hortumların frekansını, şiddetini, zamanlamasını, uzaysal ve zamansal dağılımını etkilemesi kuvvetle muhtemeldir. Şekilden de görüldüğü gibi son yarım yüzyıl dikkate alındığında ABD’de hortum sayısı 14 hortum/yıl şeklinde bir artış göstermektedir. Bununla birlikte bu durumun istatistiksel olarak anlamlı bir eğilim olup olmadığı kesin değildir. Şekildeki kırmızı eğri hortumlu gün sayısını göstermektedir. Bu eğride zaman içinde her hangi bir eğilim gözlenmemektedir. Yeşil eğri ise F2F5 şiddetindeki hortumların sayısını göstermektedir. Bu eğri grafiğin ilk yarısında son yarısına göre daha yüksek değerdedir. Sonuçta insan faktörü bu belirlemede önemlidir diyebiliriz. Grafikte yıllık hortum raporları sayısı ile nüfus aynı yönde (yani artış yönünde) bir trend göstermektedir. Hortum raporları sayısındaki bu artışın nedeni nasıl açıklanabilir? Mesela: Nüfusun artmasına paralel olarak iskân edilen bölge sayısı da arttı, bunun sonucunda da daha fazla hortum rapor edilebilir oldu ya da bu artış bir iklim değişiminden kaynaklanmakta veya her iki faktör de belli bir etkiye sahip. Şimdilik en kabul gören yaklaşım nüfus faktörü, artan farkındalık, iletişim teknolojisindeki inanılmaz gelişimler vb sonucu daha fazla hortumun rapor edilebilme şansının olduğu yönündedir. KÜRESEL ISINMA VE HORTUMLAR nızda, basınç farkını dengelemek adına kapı ve pencereleri açık bırakmayın. Tersine sıkıca kapatın. • Eğer bir hortum güneybatı yönünden size yaklaşıyorsa hortum çevresindeki en yüksek hız sizin sol tarafınızdadır. • Hortum yaklaşırken, oturduğunuz konutun sığınak ya da bodrum katına gidin. Bunlar yoksa en alt kata sığının. • Hortumların sınıflandırılmasında sıklıkla kullanılan Fujita Ölçeği, hortumların dönme hızı ve çevreye vermiş olduğu zarar dikkate alınarak yapılmıştır. • Saat ibrelerinin tersi yönünde dönen hortumlar hareket doğrultusunun soluna doğru yönlenirler. Böyle bir hortum size doğru geliyorsa sol tarafınıza doğru, saat ibreleri yönünde dönen hortumlarda ise tersi tarafa kaçarak hortumdan uzaklaşabilirsiniz. • Su hortumları bilinenin aksine denizden su emmezler. • Hortumlar gün içerisinde kararsızlığın en fazla olduğu HORTUM HAKKINDA BAZI TEMEL BİLGİLER • Bir hortumun evinize doğru yaklaştığını anladığı 385’tir. Buna göre yıl başına düşen hortum sayısı 1.97’dir. TÜRKİYE: YILDA 45 HORTUM • 18182013 yılları arasında gözlenen hortum sayısı CBT 14313 /22 Ağustos 2014 Son beş yıl dikkate alındığında ise Türkiye’de bir yılda meydana gelen hortum sayısı 45’tir. • 385 hortumun yarıdan fazlası (225) son beş yılda gerçekleşti. Bunun olası nedenleri: İletişim teknolojilerindeki gelişme (internet ve gelişmiş telefonlar vb.), hortuma karşı farkındalık ve gönüllü rapor ediciler. Bu artışın bölgesel iklimdeki ani bir değişimden kaynaklandığı düşünülmüyor. • Türkiye’de gözlenen hortumların şiddeti F0 ile F3 arasında değişmekte. Bunlar içinde en sık gözlenen şiddet F1’dir. • Mezosiklonik hortumlar daha çok mayıs ve haziran aylarında ve daha az olmak üzere ekim ve kasım aylarında gözlenir. • Deniz hortumları ise Akdeniz sahilleri boyunca kış aylarında, Karadeniz sahilleri boyunca ise sonbahar aylarında yaygındır. • Hortumlar şu ana kadar 31 kişinin ölümüne, 204 kişinin yaralanmasına ve önemli maddi kayıplara neden olmuştur. • Osmanlı arşivlerinde, 19 Haziran 1914 tarihinde İstanbul’da meydana gelen bir hortum olayında iki kişinin öldüğü rapor edilmiştir. • En uzun hortum süresi 30 dakika, hortumun aldığı doğrulanmış en uzun mesafe 20 km, gözlenmiş en büyük hortum genişliği ise 400 m’dir. • Tipi kesin olarak belirlenen hortumların %38’i konvektif fırtınalardan, %62’si ise deniz hortumu şeklinde gerçekleşmektedir. • Türkiye’de en çok hortum gözlenen bölge AntalyaAnamur sahilidir. Gözlenmiş hortumların yaklaşık % 54’ü sadece bu bölgede meydana gelmektedir. Tüm Avrupa dikkate alındığında, bu bölge en sık hortum yaşanan yerdir. • Sayıca az olmakla birlikte en şiddetli hortumlar Anadolu’nun iç kısımlarında meydana gelir. Kaynaklar Ahrens CD. 2000: Meteorology Today, An Introduction to Weather, Climate and the Environment, West Publishing Company. American Meteorological Society, 2000: Glossary of Meteorology, 2nd ed., Todd S. Glickman, managing editor. Diffenbaugh NS, Trapp RJ. 2008: Does Global Warming Influence Tornado Activity? EOS, Transaction, American Geophysical Union, 89(53), pp: 553560. Kahraman A, Markowski PM. 2014: Tornado Climatology in Turkey. Monthly Weather Review 142, pp: 23462352. İKLİM