Katalog

Türkiye ekonomisinde doğrudan yabancı sermaye yatırımları, çok çok az Son yıllarda doğrudan yabancı sermaye yatırımları üzerine gerek güncel basında, gerekse de akademik çalışmalarda önemli artış izleniyor. Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkenin üretim, teknolojik gelişme ve istihdamına katkıda bulunacağı sıkça dile getiriliyor. Bu yazıda doğrudan dış yatırımların yapısı incelenerek, bu yatırımlardan beklenen hedeflerin gerçekleşip gerçekleşmediği sorgulanıyor. B. Ali Eşiyok BayramAli.Esiyok@kalkınma.com.tr 2013 Yılında Türkiye’nin Dünya Doğrudan Sermaye Sektörlerde Yoğunlaşıyor Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının sektörel Yatırımlarından Aldığı Pay Yüzde Birin Altında: Dündağılımını gösteren Tablo 2 incelendiğinde, hizmetler ve ya ve Türkiye’ye ilişkin doğrudan yabancı sermaye yatırım sanayi sektörünün öne çıktığı görülüyor. 20102013 yılları değerini ve Türkiye’nin dünya doğrudan dış yatırımlarınarasında hizmetler sektörünün doğrudan dış yatırım payı dan aldığı payı gösteren Tablo 1 ve grafik incelendiğinde, yıllık ortalama %51 oranında gerçekleşirken, sanayide % Türkiye’nin 2008 yılında % 1.1 olan dünya doğrudan yabancı sermaye yatırım payı 2010 yılında % Tablo 2 Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Yoğunlaştığı Sektörler (%) 0.6’ya gerilediği, izleyen yıllarda gözlenen 2010 2011 2012 2013 Ort. ılımlı artışa karşın 2013 yılında %1’in al   TARIM 0.5 0.3 0.5 0.5 0.4 tında (% 0.9) kaldığı görülüyor. SANAYİ 46.1 49.8 51.2 46.9 48.5 Hiç kuşkusuz bu sonuç tüm liberalizas14.8 22.3 40.4 21.5 24.7 yon ve küreselleşme söylemlerine karşın İmalat Elektrik, Gaz, Buhar ve Türkiye’nin doğrudan yabancı sermaye 29.2 26.6 8.6 22.8 21.8 İklimlendirme üretimi ve dağıtımı yatırımları açısından cazip bir ülke olma HİZMETLER 52.6 50.0 48.8 52.6 51.0 dığı, uluslararası sermaye ihraç eden ülke İnşaat 5.0 1.9 13.3 2.0 5.5 lerin Türkiye’yi hâlâ çekici bir ülke ola Toptan ve perakende 7.0 4.4 2.1 3.5 4.2 rak görmediklerini ortaya koyuyor. Ge Finans ve sigorta faaliyetleri 25.9 36.5 19.4 37.0 29.7 lişmekte olan büyük ekonomiler arasında Kaynak: TCMB veri tabanından hareketle hesaplandı. Doğrudan yabancı sermaye yatırım payı yer alan Brezilya’nın 2013 yılında 64,045 önemsiz sektörler tabloda yer almıyor. 48.5 oranında gerçekleşiyor. Ancak burada dikkat edilmesi gereken esas olgu, sanayi sek2008 2009 2010 2011 2012 2013 törünün en temel bileşenini 1,818, oluşturan imalat sanayi payıDünya Toplamı (Milyon $) 834 1,221, 840 1,422, 255 1,700, 082 1,330, 273 1,451, 965 nın % 24.7 ile sınırlı kalmaTürkiye (Milyon $) 19,762 8,629 9,058 16,171 13,224 12,866 sında gözleniyor. Oysa sanayi Türkiye/Dünya (%) 1.1 0.7 0.6 1.0 1.0 0.9 sektörü içerisinde yer alan Kaynak: UNCTAD veri tabanından hareketle oluşturuldu. elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörünün yıllık ortalama doğrudan dış yatırım payı neremilyon dolar, Meksika’nın 38,286 milyon dolar ve Çin’in deyse imalat sanayiine yaklaşıyor ve % 21.8 oranında ger123,911 milyon dolar direkt dış yatırım çektiği hatırlanaçekleşiyor. Başka bir ifadeyle, dış yatırımcılar komple yeni cak olunursa, Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı sermaye bir yatırım yerine, bilançoları kâr yazan mevcut elektrik yatırımlarının yetersiz kaldığı daha iyi anlaşılıyor. dağıtım tesislerini satın alıyor ve ekonominin üretim kapaDiğer taraftan 20082013 arasında dünya doğrudan yasitesine bir katkıda bulunmuyor. bancı sermaye yatırım tutarı 1,1818, 834 milyon dolardan Dış yatırımcıların ilgi alanlarının başında hizmetler 1,451,965 milyon dolara düşerken, Türkiye’ye gelen doğsektörü ve bu sektörün bir bileşenini oluşturan finans ve rudan yabancı sermaye yatırım değeri 19,762 milyon dosigorta faaliyetleri geliyor. Öyle ki, 20102013 yılları aralardan 12,866 milyon dolara geriliyor. Başka bir ifadeyle, sında finans ve sigorta faaliyetlerinin doğrudan dış yatırım20082013 arasında dünya doğrudan yabancı sermaye yatılardan aldığı pay yıllık ortalama % 29.7 ile en temel sektörrımları % 20.2 oranında aşınırken, Türkiye’ye gelen doğrulerin başında geliyor. Hizmetler sektöründe öne çıkan diğer dan dış yatırımlar % 34.9 oranında aşınıyor. iki sektör olarak, inşaat, toptan ve perakende sektörlerini Grafik: Türkiye’nin Dünya Doğrudan Dış Yatırım Payı (%) belirtmek gerekiyor. 20102013 arasında inşaat sektörünün doğrudan dış yatırımlardan aldığı pay yıllık ortalama % 5.5 oranında gerçekleşirken, toptan ve perakende sektörünün payı % 4.2 oranında gerçekleşiyor. Başka bir ifadeyle, doğrudan dış yatırımlar lüks konut ve AVM gibi üretken olmayan sektörlere giriyor ve bu durum doğrudan dış yatırımlardan beklenen amaçların gerçekleşmesini engelliyor. Hizmetler sektöründe doğrudan dış yatırım paylarını 20102013 yılları arası için gösteren Tablo 4 incelendiğinde, finans ve sigortacılık faaliyetleri sektörünün doğrudan dış yatırımlardan aslan payını aldığı Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Ticarete Konu Olmayan görülüyor. Finans ve sigortacılık sektörünün giderek yabanTablo 1: Dünya Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırım Tutarı ve Türkiye’nin Dünya Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarından Aldığı Pay (% ve $) cı sermayenin denetimi altına girmesi olarak da okunabilecek bu durum oldukça kaygı verici bir gelişmeye işaret ediyor. Tablonun son sütununda gösterilen yıllık ortalama değerlere göre finans ve sigortacılık sektörünün doğrudan dış yatırım payı %58.1 oranında gerçekleşiyor. Bu sektörü yıllık ortalama % 11.1 doğrudan dış yatırım payı ile inşaat sektörü ve %8.2 ile toptan ve parkende sektörleri izliyor. ISO 500 Listesinde Yer Alan Uluslararası Şirketlerin Katma Değer, İhracat ve İstihdam Payı %30’ların Üzerinde 2012 yılı itibariyle Türkiye’deki en büyük 500 sanayi şirketi arasında 138 uluslararası sermayeli şirket yer alıyor. ISO 500 listesinde yer alan bu şirketlerin katma değer payı % 32.8, ihracat payı % 42.9 ve istihdam payının ise % 32.3 Tablo 3: Hizmetler Sektöründe Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırım Payları (%)   İnşaat Toptan ve parkende Ulaştırma ve depolama Finans ve sigortacılık Faal. Gayri menkul faal. İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri Diğer 2010 9.4 13.2 5.6 49.3 7.3 3.4 11.7 2011 3.7 8.8 2.8 72.9 3.7 2.9 5.2 2012 27.3 4.2 2.5 39.8 3.3 10.4 12.4 2013 3.8 6.6 5.6 70.3 2.4 1.9 9.5 Ort. 11.1 8.2 4.1 58.1 4.2 4.7 9.8 Tablo 4: ISO 500 Listesinde Yer Alan Uluslararası Şirketlerin Katma Değer, İhracat ve İstihdam Payları (%) 1995   Katma Değer İhracat İstihdam 21 29 15 2000 26 38 19 2010 35 45 29 2012 33 43 31 (Artış, Puan) 012/1995 12 14 16 Kaynak: YASED, 2013 faaliyet raporundan hareketle oluşturuldu. CBT 1345 3 /11 Temmuz 2014 oranında gerçekleştiği izleniyor. 19952012 arasında 500 listesindeki uluslararası şirketlerin katma değer payı 11.8 puan artarken, ihracat payı 13.9 puan ve istihdam payının ise 16.3 puan arttığı anlaşılıyor. Bu gelişme, uluslararası yabancı sermayenin sanayi içerisinde giderek artan etkisini ortaya koyuyor ve üzerinde hassasiyetle durulması gerekiyor. Sonuç olarak, doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının kısa vadeli spekülatif sermaye girişlerine göre tercih edilmesi gereken bir dış kaynak olduğunu vurgulamak gerekiyor. Ancak Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının yetersiz kaldığı görülüyor. Ekonominin sabit sermaye stokunun genişlemesinde en temel role sahip imalat sanayi gibi ticarete konu olan sektörlere yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının son derece cılız kaldığı, yabancı yatırımların ağırlıklı olarak üretken olmayan sektörlerde (hizmet sektöründe) yoğunlaştığı izleniyor. Başka bir deyişle, doğrudan yabancı sermaye yatırımları mali sektör (banka ve şirket satın almaları) başta olmak üzere, diğer hizmet sektörlerine yöneliyor ve ekonominin sabit sermaye stokunun genişlemesine katkı yapacak olan sektörlere (imalat sanayiine) ilgi göstermediği anlaşılıyor. Türkiye ekonomisinin geldiği bu noktada iç kaynaklara dayalı bir yatırım politikasının önemini ısrarla vurgulamak gerekiyor. Türkiye ekonomisinin dış kaynağa bağımlı, (dış kaynak buldukça büyüyen aksi halde küçülen) bir ekonomi olmaktan hızla uzaklaşması ve kendi iç dinamiklerine dayalı yeni bir kalkınma stratejisini hayata geçirmesi gerekiyor. EKONOMİ