Katalog

ARKEOLOJİ Halet Çambel’in bilimsel yaşamından kesitler B Halet Çambel’in gençlik yılları Türkiye Cumhuriyeti’nin büyük dönüşümler geçirdiği dönemde ülkenin büyük ümitler bağladığı yeni neslin bir ferdi olarak yaşanılan modern çağa ulaşmak ve her gencin seçtiği dalda en iyiyi ülkede var edebilme mücadelesine adanmış bir ortamda geçmiştir. Nezih Başgelen u bağlamda Arkeolojiye lise yıllarında, sanat tarihi öğretmeninin İstanbul’un tarihi ve arkeolojik alanlarına düzenlediği geziler sayesinde ilgi duymaya başlamış, yurtdışındaki üniversite eğitimini de bu alanda seçmiştir. 19351939 yılları arasında, Fransız hükümetinin bursu ile Paris’te, Sorbonne’da okuyan Halet Çambel, bu süreçde alanlarında dünyaca ünlü hocalardan dersler almıştır. Bunlar içinde, Charles Picard (18831965) klasik arkeoloji ve Helen sanat tarihi, M. Louis Delaporte (18741944) Hititçe, Rend Labat Asurca, Eduard P. Dhorme (18811966) İbranice, Georges Contenau (18771964) Önasya arkeolojisi sayılabilir. École Pratique des Hautes Études, Institut (Université) Catholique ve École du Louvre’daki eğitimini de tamamlayarak 193839’da doktora çalışmasına başlamış, ancak II. Dünya Savaşı nedeniyle Türkiye’ye dönmek zorunda kalmıştır. Paris’te okurken, 1936 yılı Berlin Olimpiyatları’na eskrim takımında ilk Türk kadın sporcularından biri olarak katılmıştır. 1939 yılında Fransız Arkeoloji Enstitüsü’nün Afyon Yazılıkaya/Midas şehri kazısına katılmış ve sonrasında da kazı başkanı Dr. Emilie Haspels ile İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde çalışmayı sürdürmüştür. Bu süreçte İstanbul Üniversitesi’nde görev yapan Prof. Dr. H. Th. Bossert’ten asistanlık teklifi almış ve 1940 yılında geçici olarak kabul ettiği bu görevle başladığı İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ndeki akademik yaşamı emekli olana dek sürmüştür. 1939’da evlendiği Nail Çakırhan (19102008) gazeteci, şair, 1983 Ağa Han Mimarlık Ödülü sahibi, GökovaAkyaka’daki eserleriyle geleneksel ahşap mimariyi başarıyla sürdürmüş bir büyük bir ustadır. 1946’da H. Th. Bossert ve Adana Müzesi Müdürü Naci Kum ile birlikte Toroslar’da araştırma yaparlarken Kadirli yakınlarında orman içinde bir tepe üzerinde KaratepeAslantaş ören yerini bulmuşlardır. Çambel, 1947’den itibaren Toroslar’ın o dönemde ulaşılması zor bu köşesindeki görkemli Geç Hitit merkezindeki zor şartlar altında yapılan kazıları Th. Bossert ve U. Bahadır Alkım ile birlikte yürütmüş, onların ayrılmasından sonra buradaki çalışmaları 1952’den ölümüne değin kesintisiz olarak büyük bir özveriyle sürdürmüştür. 195254 yılları arasında Türk Tarih Kurumu adına, İstanbul Üniversitesi öğretim üyelerinden A. M. Mansel, K. Bittel ile birlikte Fikirtepe Höyüğünde ilk arkeolojik kazıyı yapmıştır. Bu kazıda tümü yaklaşık 70x140 m’lik bir kısımda 480 metrekarelik bir alanı kapsayan 6 adet açma açılmış, İstanbul’un tarihöncesine ait önemli bulgular elde edilmiştir. Halet Çambel, Karatepe’nin yanı sıra yörenin tarihi ve doğal değerleriyle de ilgilenmiş, antik adı Flaviopolis olan Kadirli’deki “Alacami” olarak bilinen Geç Antik Çağ bazilikasında 1961’de bir asistanöğrenci kazısı gerçekleştirerek mozaik döşemelerin ortaya çıkarılmasını, yapının etrafında geniş bir alanın gecekondulardan arındırılarak bir çevre (ihata) duvarı içine alınmasını, 1967’de ise acil onarım işlerinin yapılmasını sağlamıştır. 1961’de Kadirli Kaymakamı Mehmet Can ve Adana Valisi Mukadder Öztekin’in sağladıkları olanaklarla Halet Çambel İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Prehistorya, Arkeoloji ve Sanat Tarihi kürsülerinden oluşturduğu bir öğrenci ekibiyle, öncelikle kent içindeki yüzlerce mimari parça, yazıt, sütun, sütun başlığı, mezar taşı vs gibi antik kalıntıları tarayıp, belgeleyip, fişledikten sonra bulundukları yerleri kent haritasına işlemiştir. Aynı ekip, Halet Çambel’in yönetiminde Kadirli’nin taranması suretiyle antik kalıntıları fişleyip kent planına işleyerek olası bir yerel müzenin ön olanaklarını da hazırlamıştır. Bölgede Arslantaş Barajı’nın yapımı gündeme geldiğinde baraj alanının taranması, tarihi ve doğal değerlerin saptanması, resimlendirilmesi, fişlenmesi ve 1/25.000’lik haritalara geçirilmesini sağlamıştır. Baraj gölünün suları altında kalacağı anlaşılan Haçlılara ait Kumkale’nin kurtarma kazısını gerçekleştirmiş ve ODTÜ uzmanları tarafından da fotogrametrik rölövesinin yapılmasına önayak olmuştur. Karatepe kazılarında ortaya çıkan binlerce parça yazıt ve heykeltıraşî eserlerinin birleştirilme ve onarım işlerini Roma Merkezi Restorasyon Enstitüsü’nden sağladığı uzmanlarla birlikte üstlenmiştir. Uzun yıllar süren bu çabalar sayesinde ortaya çıkan eserlerin öz ortamında sergilendiği ve korunduğu ülkemizdeki kendi türündeki ilk açık hava müzesi kurulabilmiştir. Bunun yanı sıra ören yerini çevreleyen 7.715 hektarlık ormanlık alan da milli park ilan edilerek koruma altına alınması sağlanmıştır. Prof. Çambel’in 1963’te Chicago Üniversitesi Doğu Bilimleri Enstitüsü (Oriental Institute) ile geliştirdiği işbirliği sonunda kurulan İstanbulChicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi çerçevesinde önce Siirt, Diyarbakır, Urfa illerinde öğrenci ekipleriyle büyük ve kapsamlı bir yüzey araştırması gerçekleştirilmiştir. Ülkemizde yaşamış olan tarihöncesi insan topluluklarının avcılık ve toplayıcılıktan besin üretimine dayalı yerleşik düzene geçişini araştırmayı amaçlayan projenin merkezini oluşturan ErganiÇayönü Tepesi’ndeki arkeolojik kazılar 1964’te başlamış, belirli bir süre için projeye katılan Karlsruhe Üniversitesi Technische Hochschule’nin de katılımıyla devam etmiş, 1991’den itibaren de kazı çalışmalarına ara verilerek ağırlık yayın çalışmalarına kaydırılmıştır. 19651966 yıllarında İller BankasıAdana Nâzım Planı yarışma hazırlıkları sırasında kendisine başvurulması üzerine, Prof. Halet Çambel Adana kentinin taranarak sivil mimari ve arkeolojik değerlerin saptanması, resimlerinin çekilmesi, kent haritalarına işlenmesi işlerini, oluşturduğu bir öğrenci ekibiyle yapmış, böylece bu değerlerin nâzım plan yoluyla korunmasını sağlamıştır. Aynı dönemde (19661971 yılları), Prof. Dr. Halet Çambel Devlet Planlama Teşkilatı ve İmar İskân Bakanlığı Çukurova Bölge Planlama Projesi Müdürlüğü ile geliştirdiği işbirliği çerçevesinde oluşturduğu öğrenci ekipleri ile Adana, Hatay ve İçel illerinde kapsamlı bir eski eser taraması yapmış, fotoğraf, plan ve bilimsel raporlarını hazırlamış, özellikle MersinAnamur sahil şeridindeki ören yerlerini (koruma zonunu da gözeterek) 1/25.000’lik haritalara işleyerek eski eser alanlarının bakanlıkça belediyelerin “mücavir sahası” ilan ettirilmesini ve bu suretle koruma önlemlerinin alınabilmesini sağlamıştır. 1967’de Halet Çambel Orta Doğu Teknik Üniversitesi’ndeki ilgililerle işbirliği yaparak ODTÜ Keban Bölgesi Tarihi Eserleri Kurtarma ve Değerlendirme Projesi’nin kuruluşuna katılmış, Yönetim Kurulu’nun üyesi olarak yıllarca çalışmalara destek vermiş ve Keban’ın devamı olarak 1974’te kurulan Aşağı Fırat Projesi’ne de aynı şekilde katılmıştır. ODTÜ, Çukurova ve Hacettepe üniversitelerinde görevli bazı fizikçi ve kimyacılarla işbirliği yaparak İstanbul, İstanbul Teknik ve Boğaziçi üniversitelerindeki ilgili uzmanların da katılımıyla 1976’da TÜBİTAK’a bağlı bir Arkeometri Ünitesi’nin kurulup faaliyete geçmesinde de faal bir rol oynamıştır. Köşesine çekilmeden önce 20072008’de Osmaniye il merkezinin 12 km kuzeyinde yer alan antik Hierapolis Kastabala kenti yakınlarında bir Çimento Fabrikası kurulmak istendiğinde, içinde Kastabala kutsal kenti, Kırmıtlı Kuş Cenneti ve Ortaçağ kalelerinin bulunduğu Kastabala Vadisini kurtarabilmek için tüm dostlarını seferber edip büyük bir mücadele vermiş ve fabrika yapımının hukuken durdurulmasını sağlamıştır. Yukarıda ana hatlarıyla vermeye çalıştığımız bilim yaşamı boyunca Halet Çambel arkeoloji bilimini, toplumdan ve çevresinden soyutlanmış bir uğraş olarak görmemiş, Bilim adına yaptığı tüm çalışmalarda araştırmadan uygulamaya kadar her aşamada toplumun ve ülkenin yararını her şeyin üzerinde tutmuştur. Halet Çambel, “Arkeoloji alanında yaptıkları çalışmalar ve arkeoloji bilimine üstün katkılarından dolayı” 2010 yılı KültürSanat Büyük Ödülü’ne Prof. Dr. Nimet Özgüç’le birlikte layık görülerek devletin en üst makamlarının katıldığı bir törenle onurlandırılmıştır. CBT 1401 14 /24 Ocak 2014 Bilim Akademisi popüler bilim konferanslarının 20.’si 25 Ocak 2013 Cumartesi günü 17:00’da Bahçeşehir Üniversitesi Beşiktaş Yerleşkesi Fazıl Say Salonu’nda gerçekleşecektir. Konferansta Prof. Dr. Ali Rana Atılgan “İnformasyon” başlıklı bir konuşma yapacaktır. Ayrıntılı bil gi için: Bilim Akademisi web say fası: http://bili makademisi.org/ Ali Rana Atılgan’ın web sayfası: http://people.sabanciuniv.edu/atilgan/ BİLİM AKADEMİSİ KONFERANSLARI20