Katalog

EKONOMİ Gümrük Birliği Anlaşması’nın Cari Açık Üzerindeki Etkisi Bu yazıda Gümrük Birliği Anlaşması’nın dış ticaret açıkları yoluyla cari açık üzerinde olumsuz etkide bulunduğu ileri sürülecek ve Gümrük Birliği Anlaşması sonrasında dış ticaret açıklarının AB ile yapılan ticaretten değil, AB dışındaki ülkeler ile (özellikle de Asya ülkeleriyle) yapılan ticaretten kaynaklandığı ortaya konacaktır. B. Ali Eşiyok Türkiye Kalkınma Bankası’nda Kıdemli Uzman İktisatçı hareketle de cari açıklarını besleyen en temel kanal olmuştur. Türkiye’nin Asya Ülkelerine Karşı Dış Ticaret Açıkları Hızla Yükseliyor Asya ülkelerinden yapılan ithalattaki tempolu artışlara karşın, AB ülkelerinden yapılan ithalatın düşük kaldığı görülüyor. Asya ülkelerinden yapılan ithalatta enerji ithalatının etkisini ayrıştırmak için, Asya ülkeleri, enerji ihracatçısı Asya ülkeleri [Asya (1)] ve sanayi girdisi ve mamul mal ihracatçısı [Asya (2)] ülkeleri olarak iki grup altında toplanmıştır2. Asya ülkelerinden yapılan ithalat değerleri Asya (1) ve Asya (2) olarak Tablo 1: İthalatta Gümrük Birliği’nin Etkisi (Bin dolar ve yüzde) ayrıştırıldığında (Tablo 1996 2000 2005 2010 2011 2012 1), Gümrük Birliği ile Asya (1) 3,013,420 5,649,122 17,035,96 28,616,879 32,669,299 34,712,653 birlikte AB’nin ortak Asya (2) 4,266,039 6,127,300 18,806,65 35,878,659 47,633,775 44,560,63 gümrük tarifesine AB(27) 24,320,63 28,526,902 52,695,793 72,179,705 91,128,441 87,447,808 tabi olmayan Çin, Türkiye 43,626,642 54,502,821 116,774,151 185,544,332 240,841,676 236,545,110 Hindistan, Kore başta Asya Toplamı (1+2) 7,279,459 11,776,422 35,842,541 64,495,538 80,30,074 79,273,306 olmak üzere Uzak Doğu Asya (1)İthalatı/Türkiye Top. () 6.9 10.4 14.6 15.4 13.6 14.7 Asya ülkelerinin Dünya Asya(2)ithalatı/Türkiye Toplam İthalatı (%) 9.8 11.2 16.1 19.3 19.8 18.8 Ticaret Örgütü’nün AB(27)İthalatı /Türkiye Toplam İthalatı (%) 55 7 52.3 45.1 38.9 37.8 37 tanımladığı kurallar Asya Top İthalatı/Türkiye Top İthalatı (%) 16.7 21.6 30.7 34 8 33.3 33.5 çerçevesinde, Türkiye’ye Kaynak: TÜİK veri tabanından hareketle kendi hesaplamamız. karşı rekabet güçlerini yükselterek iç piyasaya Tablo 2: İhracatta AB’nin ve Asya ülkelerinin yeri (Bin dolar ve yüzde) büyük ölçüde nüfuz 1996 2000 2005 2010 2011 2012 ettikleri, 1996 yılında Asya (1) 2,588,059 1,585,674 4,789,639 10,449,717 13,674,357 15,348,301 Asya (2) ülkelerinden Asya (2) 1,260,222 908,495 1,866,066 5,500,860 6,513,899 6,523,061 yapılan yaklaşık 4.2 AB(27) 12,563,345 15,664,421 41364,962 52,685,304 62,347,441 59,204,167 milyar dolarlık ithalat Türkiye 23,224,465 27,774,906 73,476,408 113,883,219 134,906,869 152,478,451 değerinin hızla artarak Asya Toplamı (1+2) 3,848,281 2,494,169 6,655,706 15,950,577 20,188,256 21,871,362 2012 yılında 44,5 Asya (1)İhracatı/Türkiye Toplam İthalatı (%) 11.1 5.7 6.5 9.2 10.1 10.1 milyar dolara yükseldiği Asya(2)ihracatı/Türkiye Toplam İthalatı (%) 5.4 3.3 2.5 4.8 4.8 4.3 görülüyor. AB(27)İhracatı /Türkiye Toplam İthalatı (%) 54.1 56.4 56.3 46.3 46.2 38.8 Başka bir anlatımla, Asya Toplam ihracat/Türkiye Toplam İhracatı(%) 16.6 9.0 9.1 14.0 15.0 14.3 1996 yılında Asya (2) Kaynak: TÜİK veri tabanından hareketle kendi hesaplamamız ülkelerinin Türkiye toplam ithalatı içerisinde TL’nin etkileri sıralanabilir1. %9.8 olan ithalat payı, 2012 yılına gelindiğinde %18.8 Türkiye Gümrük Anlaşması gereği AB dışındaki oranına yükselmiştir. Türkiye’nin ithalatında giderek üçüncü ülkelere AB’nin ortak gümrük tarifesi öne çıkan ikinci grup ise tabloda Asya (1) olarak yükümlülüğünü kabul etmiş, bu yükümlülükten nitelendirilen Rusya, Azerbaycan gibi enerji ihracatçısı muaf olan ülkeler (Asya ülkeleri başta olmak üzere) ülkelerdir. 1996 yılında Asya (1) ülkelerinden yapılan Türkiye’ye karşı rekabet güçlerini yükselterek, ithalat değeri 3,0 milyar dolar iken, 2012 yılında 34,7 Türkiye’nin dış ticaret açıkları üzerinde baskı milyar dolara, ithalat payı ise yüzde 6.9’dan yüzde 14.7 oluşturmaya başlamıştır. oranına yükselmiştir. Asya ülkelerinden yapılan toplam ithalat ise 7,2 milyar dolardan 79,2 milyara dolara yükselerek Türkiye’nin dış ticaret açıklarını ve buradan Gümrük Birliği Dış Ticaret Açıkları CBT 1373 14 / 12 Temmuz 2013 T ürkiye ekonomisinin 1990’lı yıllara göre 2000’li yıllarda giderek daha fazla dış ticaret ve cari açık vermesinin temel olarak üretimin ve ihracatın giderek daha fazla ithalata bağımlı olmasından kaynaklandığı görülüyor. Ekonominin 1990’lı yıllara göre 2000’li yıllarda ithalata bağımlılığını artıran belli başlı ögeler arasında Gümrük Birliği Anlaşması başta olmak üzere, dahilde işleme rejimi ve aşırı değerlenen Gümrük Birliği ile birlikte Asya ülkelerinden yapılan ithalatın payı önemli ölçüde artarken Asya’nın toplam ihracat içerisindeki payı aşınmış, bunun sonucunda Türkiye’nin Asya ülkelerine karşı dış ticaret açığı hızla artmıştır (Tablo 3). Buna göre, 1996 yılında Asya ile yapılan ticarette Türkiye 3.4 milyar dolar dış ticaret açığı verirken bu açık 2012 yılında 57,4 milyar dolara yükselmiştir. Gümrük Birliği Anlaşması’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte AB ülkelerine karşı Türkiye’nin dış ticaret açığı ise 11.7 milyar dolardan 28,2 milyar dolara yükselerek ılımlı bir artış göstermiştir. Gümrük Birliği’nin yürürlüğe girdiği tarih olan 1996 yılı 2012 yılı ile kıyaslandığında, Türkiye’nin dış ticaret açığı söz konusu dönemde yüzde 312 oranında artarken, Asya ülkeleri ile yapılan dış ticaret açığı yüzde 1.573 oranında, AB (27) ülkeleri ile yapılan dış ticaret açığı ise yüzde 140 oranında artış göstermiştir. Başka bir anlatımla, Gümrük Birliği ile birlikte Türkiye’nin AB’ne karşı dış ticaret açığındaki artış oranı, gerek Türkiye’nin toplam dış ticaret açığından ve gerekse de Asya ülkelerine karşı verilen ticaret açıklarının oldukça altında seyretmiş, Türkiye’nin son yıllarda artan ticaret açıklarının esas olarak Asya ülkelerinden yapılan ithalattan kaynaklandığı tespit edilmiştir. Gümrük Birliği Anlaşması’nı Gözden Geçirmek Gerekiyor Türkiye ekonomisinde son yıllarda artan cari açığın temel olarak dış ticaret açıklarından, dış ticaret açığının da sanayi sektörünün giderek daha fazla ithalata bağımlı olmasından kaynaklandığı göz önüne alınırsa, Gümrük Birliği’nin artan dış ticaret açıklarına önemli ölçüde katkıda bulunduğu görülüyor. Başka bir ifadeyle, Gümrük Birliği Anlaşması ile birlikte Türkiye gümrükler üzerindeki hükümranlık haklarını kaybederek üçüncü ülkelere karşı önemli bir koruma aracından yoksun kalmış, özellikle Çin, Hindistan gibi ülkeler Türkiye’ye karşı rekabet güçlerini yükselterek iç pazara nüfuz etmiştir. Gümrük Birliği Anlaşması ile birlikte, 2000’li yıllarda giderek değerlenen TL, Asya ülkelerinden düşük fiyatlarla ithalatı gündeme getirmiş, bu durum ekonomide dış ticaret açıkları yoluyla cari açık üzerinde baskı oluştururken istihdam, üretim ve katma değer kayıplarına neden olmuştur. Sonuç olarak, Türkiye ekonomisi gelinen bu noktada ya Gümrük Birliği’nin olumsuz etkilerini telafi edici önlemleri uygulamaya koymak ya da Gümrük Birliği’nden çıkmak seçenekleri ile karşı karşıya bulunuyor. 1996 yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği Anlaşması ile birlikte Türkiye’nin ithalatında giderek Asya ülkelerinin öne çıktığı görülüyor: 1996 yılında Asya ülkelerinden gerçekleştirilen 7.2 milyar dolar ithalat değeri yüzde 989 oranında artarak 2012 yılında 79,2 milyar dolara yükselmiştir. 19962012 döneminde Türkiye’nin toplam ithalatının yüzde 442 oranında arttığı göz önüne alınırsa, Asya ülkelerinden yapılan ithalattaki dramatik artış daha da belirginleşmektedir. Yoluyla Cari Açığı Olumsuz Etkiliyor Notlar 1 1990’lı yıllara göre 2000’li yıllarda sanayinin ithalata bağımlılığını artıran ögelerden dahilde işleme rejimi ve aşırı değerli kurun etkilerini bir başka yazıda ele almayı hedefliyoruz. 2 Asya (1) ülkeleri; Rusya, Ukrayna, Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Gürcistan ve Kazakistan’dan oluşurken, Asya (2) Tablo 3: Asya ve Avrupa Ülkeleri Karşısında Türkiye’nin Dış Ticaret Dengesi (Bin dolar) ülkeleri olarak şu 1996 2000 2005 2010 2011 2012 ülkeler alınmıştır: Çin, Asya (1) 425 4,063 12,246 18,167 18,995 19,364 Hindistan, G. Kore, Asya (2) 3,006 5,219 16,941 30,378 41,120 38,038 Pakistan, Japonya, AB(27) 11,757 12,862 11,331 19,494 28,781 28,244 Tayvan, Filipinler, Türkiye 20,402 26,728 43,298 71,661 105,935 84,067 Endonezya, Bangladeş, Asya Toplamı (1+2) 3,431 9,282 29,187 48,545 60,115 57,402 Singapur, Vietnam, Kaynak: TÜİK veri tabanından hareketle kendi hesaplamamız Hong Kong ve Malezya.