Katalog

OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu ([email protected]) BİLİM TARİHİ Mizah devrimcidir 31 Mayıs Gezi Parkı devrimi, büyük bir mizah edebiyatı yarattı. 1908’deki II. Meşrutiyet devriminden sonra da büyük bir mizah patlaması olmuştu. O dönemin önde gelen entelektüellerinden Bedii Nuri bey, Şehbal dergisinin 1 Şubat 1910 tarihli 34. sayısında yayımlanan “Bizde Revacı Mizah ve Esbabı İçtimaiyesi” başlıklı yazısında bizde mizahın sevilmesinin ve doğuşunun sosyal sebeplerini inceliyordu. Tatilde dahi olsanız hiçbir dijital imkanı kullanmadan zaman geçirmek olası mı? Bilgisayar yok, internet yok, cep telefonu yok. Tüm tatil boyunca sabit bir yerde olsanız bile bunu yapmak giderek zorlaşıyor. Tatilde Dijital Detoks Tatil döneminin başlamasıyla birlikte “dijital detoks” konusu yeniden gündeme geldi. Bir süre önce sosyal medya ve özellikle Facebook erişimini sınırlandırma konusunda yapılan pratiklerden bahsetmiştim. Peki tüm dijital imkânlara erişimi kapatarak bir tatil yapmak olası mı? Cep telefonu yok, bilgisayar yok, tablet yok, internet erişimi yok. Geçtiğimiz günlerde böyle bir deneyimi şahsen yaşama imkanım oldu. Dijital imkânları enaza indirerek bir haftalık bir tatil yaptım. Pratikte görünen o ki cep telefonu erişimi olduğu sürece diğerlerinden feragat etmek (internet erişimi dahil) olası. Cep telefonunun sürekli açık olması gereği ise onu kullanmak istemekten ziyade her an erişilebilir durumda olma arzusu. Her ihtimale karşı. Internet erişimi günde bir saat dahi olsa yeterli olabiliyor. Bu bir saatlik süre içinde kişi gününü planlayabiliyor, acil sosyal medya erişimlerini (Facebook, Twitter, Foursquare vb.) ve haberalma gereksinimlerini karşılayabiliyor. Eğer tatilinizi önceden planlamak yerine günü birlik planlamayı tercih ederseniz, sabah ya da akşam bir internet erişim seansı kaçınılmaz. Çünkü bu sayede bir sonraki günün otel, gezilecek yerler, yol durumu vb. planlamasını kolaylıkla yapabiliyorsunuz. Otel organizasyonu yapmak artık oldukça kolay. Hayatınızda ilk defa gittiğiniz yerlerde bile aynı gün içinde internet üzerinden otel bulmak olası (örn. booking.com). Sabah gideceğiniz yere karar verin, otelde kahvaltı ederken bu tür web sitelerinden birisi aracılığıyla kalacağınız oteli bulup, rezervasyonunuzu yapın. Artık pek çok otelde ücretsiz kablosuz internet erişim hizmeti standard hale gelmiş durumda. Bu işlemleri yapmak için yanınızda laptop taşımaya da gerek yok. Bir tablet bilgisayar ya da en olmadı akıllı bir cep telefonu yeterli. Internet erişiminin bu denli kolay, ucuz olması sayesinde kolaylaşan seyahat organizasyonları turizmi de global olarak olumlu olarak etkilemekte. Üstelik pek çok örnekte internet üzerinden yapılan rezervasyonlarda ücretler daha ucuz. Örneğin aynı otele internet yerine başka bir kanaldan rezervasyon yapsanız fiyatlar artabiliyor. Internetin bu açıdan sağladığı bir büyük fayda da çevrenizde gezilecek yerlerle ilgili bilgilere ulaşabilmek. Ne tür imkânlar var, ücret ve çalışma saatleri nelerdir, bunları öğrenmek kolay ve ucuz. Tabii burada önemli bir olguyu unutmamak lazım. O da bu tür bilgi sunan pek çok sitenin (eğer yurtdışındaysanız) yabancı dilde olması. Tahmin edileceği üzere en yaygın dil İngilizce. Öte yandan otel rezervasyonu amaçlı kullanılabilecek global siteler kullanım oranına göre web sitelerini birden çok dilde hazırlayabiliyor. Bu sayede yabancı dil bilmiyor olsanız bile kolayca otel rezervasyonunuzu yapabilirsiniz. Sonuç olarak dijital detoks yapmak, tatilde bile olsanız, giderek zorlaşmakta. Sosyal medyadan, haberlerden uzak kalmak olası. Ancak tatil boyunca plan ve organizasyon yapmak açısından internet gereksinimi dijital detoks yapmayı daha da zorluyor. Tabii eğer sabit bir yerde tatil yapıyorsanız bu tür elzem internet erişimlerine de gerek kalmayabiliyor. “Dünyaya geri döndüğünüzde” ise pek de bir şey kaçırmamış olduğunuzu, dijital güneşin altında da yeni bir şeyin olmadığını görüyorsunuz. B Osman Bahadır [email protected] CBT 1373 12 / 12 Temmuz 2013 edii Nuri beyin yazısı biraz kısaltılmış ve bu mış olması gerekir. günkü dilimize dönüştürülmüş olarak şöyledir: Otuz sene kadar müddetle sessizliğini koruma“İkibuçuk senelik meşrutiyet hayatımı ya mecbur kalan millet, birdenbire serbestliğe kazın fikir ürünleri incelenirse, büyük ve önemli bir vuşup konuşma hürriyetini elde edince, birtakım bölümünün mizah kısmına ayrılmaması mümkün matbuat parçaları en şahsi hücumlarla halkın nefdeğildir. Ta inkılabın ilk günlerinde başta Kalem ret hislerini körüklerken, daha ince ve daha edeve Karagöz olmak üzere ortaya çıkan mizah kafile bi bir tarzda şahsi hücum araçları olan bu mizah sine, hafta geçmiyor ki yeni bir mizah dergisi ka gazetelerinin itibar görmesi doğaldı. tılmasın. Her biri bir seviye ve sınıfa has olan bu İşte bu his ve genel hırs, bazı günlük gazeteler dergiler, her üslup, her şekil, her alandaki eleştiri tarzında şahsi saldırılara alet olan bu mizah gazeteve az çok mükemmel lerinin ilgi görmesine ve değerli mizahlarıyyol açtı. Hatta halkın la, epeyceleri cidden çoğunluğu, şahsi saldı1874’te doğan Bedii Nuri, Mülkiye Mektebi’nden mezun oldu. Sivas’ta kaymakamlık ve mutasarrıflık yapdeğerli bir fikri tasvir rı amacından pek uzak tı. Daha sonra Edirne Vilayeti mektupçusu (günümüzve eleştirinin ürünü olan mizah gazeteleride özel kalem müdürü) oldu. Resmi görevleri sırasınolan nefis resimleriynin sırf eleştiri nitelida sosyolojik araştırmalarını sürdürdü. Irak’taki aşiret le Osmanlı edebiyağindeki fıkralarını aşayapılarını incelemek için oradaki mutasarrıflık görevitının mizah vadisinğılama manasını verni kabul etmişti. Fakat Irak’taki bu görevi sırasında hede ileri bir tarzın ve mek üzere okuyordu. nüz 39 yaşındayken 1 Temmuz 1913 tarihinde bir hayözel biçimin doğmaZaten şaka ve midut tarafından vurularak öldürüldü. sına öncü olmuşlarzahın bir özelliği de Bedii Nuri, İkinci Meşrutiyet döneminin en önemli dır. O suretle ki, habudur. Çevreye ve fientelektüellerinden biridir. Kısa süren entelektüel yalihazırdaki Fransızlakir düzeyine göre yoşamında çok önemli yazılar yazmıştır. İlk önemli yazısı, rın Polichinelle’i derumlanabilir ve müs1909’da Ulumu İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası’nda recesinde olan bizim pet bir gerçek fikrini yayımlanan “İçtimai kabiliyet” adlı makalesidir. Bedii Karagöz’ümüz eskisi taşımadığı için gayet Nuri bu makalesinde toplumsal evrim konusunu inceligibi yalnız hayal peresnek bir anlam gücüyordu. Bu dergideki ve Şehbal dergisindeki diğer makadelerinde değil belki ne sahiptir ve o sebeplelerinde yaptığı sosyal bilimler sınıflaması, Türkiye’de matbuat sayfalarınten dolayı da herkesosyolojiye ve sosyal bilimlere ait ilk denemelerdir. Beda bütün Osmanlılar sin ilgisini ve dikkadii Nuri, toplumsal evrimde, entelektüel evrimden ziyanezdinde hüviyeti bitini çeker. de toplumsal yapıların evrimine önem veriyordu. linen tanınmış bir şaBir kere mizah gahıs sırasına geçmiştir. Kısacası Tanin’in bazı kari zeteleri gördüğü bu ilgi sayesinde geliştikten sonkatürleri, kasideleri, Cem’in “Haftalık Gazeller”’i ra, sıkıyönetim ilanını gerektiren durumun doğve hikayeleri, alanlarında ifade ettikleri fikir ve ması sebebiyle ciddi matbuatın susmak zorunda öncüsü oldukları meslek bakış açısından o kadar kalması ve Divanı Harbin bu tür mizah gazetelemükemmel eserlerdir ki, diğer alanlarda ve mese ri hakkındaki nisbi müsamahası da bunların görla diplomaside bu derecede mükemmel ve bu ka düğü ilgiyi arttırdı. Artık doğrudan doğruya saldar incelikli eserler yaratmaya lisanımızın müsa dırma imkanını bulamayan muhalifler, bilimsel adesi, ancak uzun bir süre ve birkaç olgunlaşma ve terbiye düzeylerine göre saldırabilmek için çeaşamasından sonra mümkün olabilecektir. “Ta şitli biçimlerde mizah kisvesine bürünüyorlardı. rih”, “Darbei Cahidane”, “Meşrutiyet TarihinDiğer taraftan, Doğu, ciddi ve ilmi eserlerden de İsmail Vakası”, “Adalet ve İhsan Terazisi” gi ziyade hayali eserlere bağlıdır. Doğu’nun fikri ortabi birçok başlıklar ile mevcut sosyal hayatımız o mı, bütün esası hayalden ibaret olan eserlerle bekadar sanatkarane bir suretle eleştirilmiş, çeşitli raber mizah tohumlarını beslemeye pek müsaittir. karikatürler ile o derecede sıhhatle nakşolunmuş Onun içindir ki, 35 sene evvel de bizde edebi intur ki, başka alanda bu derece mükemmel ve mil kılap uyandığı zaman matbuat alemini her şeyden li sanat eserleri hemen gösterilemez. evvel ve ziyade, Diyojen, Hayal, Çaylak, ÇıngıMizahlar bilhassa siyasi kişiler olmak üzere rak, Letaif gibi mizahi eserler istila etmişti.. Şimbüyük adamları kahraman kabul etmekle bera di mizah edebiyatı her sınıf, her fikir ve her seviber, dikkat olunursa genellikle her kavmin mizah yeye has çeşitli derecelerde gelişme gösteriyor. Bir edebiyatı, sosyal eğilimlerinin ve sosyal özellikle de bir millet ki, edebiyatı pek sınırlı bir daire içinrinin bir aynasıdır. Osmanlı mizah edebiyatında dedir ve edebiyatının bölümleri arasında tiyatro, ise geçerli ve çoğunlukta olan, genellikle idare komedi gibi bölümler yoktur, onda mizahi eğiliyi eleştirmeye yönelik özel bir biçimdir. İdarede min daha keskin olması doğaldır. Bu sebebe milözel bir konumu olmayan birisinin, başka bakım letin gerçekleştirdiği bir siyasi inkılabın sonuçlalardan ne kadar meşhur olursa olsun mizah edebi rından olan yorucu mücadelelerin ve çeşitli ihtiyatının kahramanı olabilmesi için, bir zamanlar rasların gelişmesini de ekleyiniz. İşte siyaset güdoğrudan veya dolaylı olarak bir idari görev yap Yazının devamı 19. sayfada Bedii Nuri kimdir?