Katalog

Özgür ve Doyumlu İnsan İçin DüşünselEylemsel Öneri: Sanat (2) Araş. Gör. Ürün Anıl Özdemir (İstanbul Kültür Üniversitesi) “Her çocuk sanatçıdır. Ama sorun; büyüdüğünde geriye nasıl bir sanatçı kalacağıdır” Pablo Picasso Tüm bu nesnellik ve işlevsel yoğunluklu gerçeklik sonucunda, artık insan kendi düşüncelerini yönetebilmekten ve üretebilmekten çok uzaktır… Oysa; Sanat seyircisi olarak insan, duygularının ne olduğunun farkına varır. Çünkü sanat eseri karşısında kendi iç tepilerini (istek, arzu, tutku) ve eğilimlerini seyreder ve bu tutkular insanı daha önceden düşünceden yoksun bir biçimde kendinden geçirirlerken; insan sanat eseri karşısında olduğu zaman içtepi ve eğilimlerini artık insan karşısında nesnel bir şeye dönüştükleri için, kendisinin dışında görür, ve onlardan kurtulmaya başlar. Tutkunun kaba ve evcilleştirilmemiş gücü sanat tarafından yatıştırılır. Özgürleşir (Hegel, 1994, s.48). Kapitalist sistemin nesnel, yüzeysel, mekanize günlük iş, dinlenme ve eğlenme faaliyetlerinin tersine; Sanat faaliyetlerinde, dolgun bir tatmin ve somutluk içermeyen (tüketilemezsoyut ) sevinç, üzüntü, yüceltme ve genişleme duygusunun sonucunda mutluluk duygusu var olabilir. sanabilmesidir” der, mükemmel olan ise sonsuzdur. Hegel felsefesinde özgürlük; nesnenin tüketilmesi ile değil, nesnenin karşısında insanın kendisi olabilmesi ile gerçekleşebilir. Bir toplumun sanat eserlerinde gerçeklenen güzellik hakkındaki duygu, düşünce ve tasarımları estetik değeri oluşturur. Bu değerlerde, iyilik ve doğruluk tasarımları gibi, bütün bir toplumun kamusal vicdanından gelir (Sena, 1993, s.273). Yalnızca güzeli ve iyiyi değil, kimi zaman; acı, ölüm, nefret, sefalet, korku, yalnızlık, çirkinlik ya da çaresizlik gibi olumsuz çağrışımlar içeren konuları da işler sanat. Fakat yine de işlediği bu konularla izleyicisinde hayranlık uyandırabilir elbette. Proust’a göre sanat, insanların aynı zamanda bir deneyimleri birbirleriyle paylaşmasını sağlayan tek etkinliktir. Dostluk, bireysel bir araştırma üzerine kurulmamış bir birlikteliğin yapay özelliğini asla aşamaz; aşka gelince, sonunda yalnızca uyandırdığı duygularla ölçülür. Sanat, tersine, duygunun öznelliğini aşarak, ortaya yapıt koyarak, başka durumlarda bizim için her zaman ulaşılmaz kalacak dünyaları kavramamızı sağlar (Lenoir, 2003, s.173). Bu nedenledir ki; sanat eseri tüketilemez. Sanat estetik içeriği ile insanda hayranlık, güzellik vb. duygular uyandırır. Her insanda estetik duygusu doğuştan vardır. Sanat nesnesiyle buluşması (izlemesi) sonucu izleyende uyanan bu duygularla insanda farkındalık oluşur. Duyusal olarak beslenen ve farklılaşan birey, artık nesne karşısında onu tüketen özne olmaktan çıkar ve bu durum bireyin kişisel olarak özgürleşmesini ve gelişmesini sağlar. ikonlarını takip etmek, televizyon, sinema, çok satan kitaplar, ruhsal arınma için yapılan geziler, yazılı basının büyük çoğunluğu, sosyal medya, akıllı telefonlar, festfuud sanayii, eğlence kulüpleri, diğer popüler kültür ürünleri) yerine izleyici ya da eylemci konumunda sanatla ilişkilendirilen insan, duygusal ve düşünsel olarak gelişip, farklılaşıp ve tüketemediği (sanatsal nesne tüketilemez) olgu karşısında ruhsal doyuma ulaşacaktır. Bu metnin en büyük boşluğu yaşadığımız bu çağda, sanatçı da diğer bütün insanlar gibi kapitalist ilişkiler içinde kaçınılmaz olarak bu sistemin yöntem ve dayatmasına var olma mücadelesi içinde aynı acımasızlıkla maruz kalır. Sanat piyasaları, koleksiyonerler, galericiler ve küratörler, kendi değer sistemlerinde nesnelleşmekten kurtulamayan sanat eserine, bu günün koşullarını yerine getirdiği müddetçe izlenme ve neredeyse yalnız üretilme imkânı tanır. Bu koşullarda sanatçının özgürlük tanımını gerçekleştirmesi imkânsız hale gelmiştir. Dolayısıyla sanatçı ve sanat izleyicisinin de özgür iradesiyle üretim ve seyir yapabilmesi için öncelikle var olan sisteme alternatif bir değerler sisteminin mücadelesinin verilmesi gerekir. Ancak bu şekilde hem toplum hem de sanatçı için gerçeknitelikli sanat eserinin üretimi ve seyri mümkün olabilir ve yine ancak bu şekilde sanatda diğer metalar Bu görsel “La SurconsommationAşırı Tüketim” adlı kısa filmden alınmıştır ler”, Payel Yayınları, 1994, İstanbul. CBT 1363/13 3 Mayıs 2013 (Sena,1993, s. 96). Hegel felsefesinde sanat insanı tüm öteki etkinliklerinin onu bağımlı kıldığı sonluluktan kurtarır (Lenoir, 2003, s.163). Kurtarır çünkü; sadece özgür insan güzel ve iyi duygularını üretmeye hâkim olabilir. Ve yine ancak özgür insan iyi, güzel, estetik olandan beslenerek mutluluk üretebilir. Popüler olanın küreselleştiği, küresel olanın ise istediği içerikte kültür oluşturarak, bu kültürü kitlelere yayabildiği göz önünde bulundurulduğunda birey ve toplumların ruhsal, düşünsel ve eylemsel açıdan daha önce hiç olmadığı kadar kendi dışından arzuların ya da güdülerin doğurulmasına yönlendirildiği görülmektedir. Birey için (phronesis) pratik aklın, özgür bir iradeyle uygulanması neredeyse imkânsızdır. Kültür kavramı; bileşenleri toplumun yalnız her tür yaşayış ve düşüncesinin değil ayrıca sanat varlıklarının da tümünden oluşması bu çalışmanın ana fikri ve temel dayanağıdır. Bu yazının savı insanın gerçekte, boş zaman ve günlük yaşamını ancak nitelikli sanatla ilişkili hale getirdiği zaman özgürleşebileceğidir. Baumgarten “sanat mükemmelliğin duyum Güzel ve estetik olanın seyri de özgürleştiricidir, güzellik nesneleri özgür ve sonlu oldukları şekilde bırakır; burada onlara sahip olma veya sonlu ihtiyaçların ve niyetlerin gerçekleştirilmesi için onlardan yararlanabilme isteği hiç yoktur. Bu neden Pablo Picasso “Guernica” tr.wikipedia.org le sanat nesnesi ne bizim tarafımızdan zorlanıp telkin edilen gibi nesnelleşmekten kurtulabilir. bir şey olarak ne de nesneyle dışsal başka şeylerin savaşıp alt Sonuç olarak “Boş Zaman” doldurmaya yönelik günümüz ettiği bir şey olarak ortaya çıkar. Çünkü sanat eserinde gö eğlence kültürünün faaliyetlerine alternatif olarak, (gerek dürünmek zorunda olan şey dışsal belirlenmişliği ve çok yan şünsel gerek eylemsel) sanatsal faaliyetleri ve izleyiciliği sulılığı ile başka bir şey tarafından değil ruhu ve amacı ile ken nulmaktadır. Bu çözüm önerisinde cevaplanması gereken ilk disi tarafından yaratılmış gerçekliğiyle kavramdır (Hegel, soru; gerçeknitelikli sanat kavramının tanımlanmasıdır. Po1994, s.114). püler kültürün içerik ve biçimini (sığ, geçici, çok anlamlı, esSanat gerçekliğe dolaysız bakma olgusudur (Lenoir, nek, anlamsız vb) egemen ideolojiyi, iktidarı eleştirip sor2003, s. 180). Burada yanılsamayı önlemek için bir nokta gulayabilen (ayrıca onların boyunduruğunda olmayan),özyı aydınlatmak zorundayız; bize gerçekliği görme yetisi ka gün değerli, tarihsel olduğundan zor tanımlanan “gerçekzandıran, güzel, estetik ve özgürleştirici olan sanat, bir gurup nitelikli sanat kavramı nedirve sanatın bu niteliklerle var azınlığın eline geçmiş, dolaylı olsa da güce sahip olanın (şir olabileceği alternatif değerler sistemi nedir?” sorularının ceketlerin, galeri sahiplerinin, küratörlerin, sanat simsarları vabı başka bir yazının konusudur. Kaynakça nın, hatta akademinin) tekeline geçmiş ve bu gücün oyunSena, Cemil .“Estetik, Sanat ve Güzelliğin Felsefesi”, Remzi Kicağı olmuş sanat değildir. Gerçek sanat; sınıf farkını ulaşılabilirliği ile aşan, sergilenmesi ise değerine bağlı olandır. tabevi, 1993, İstanbul. Lenoir, Beatrice. “Sanat Yapıtı”, Yapı Kredi Yayınları, 2003, Antik Yunan’da boş zaman düşünsel ve ahlaki gelişime İstanbul. yönelik eylemlerle geçirilirdi. Boş zaman etkinliklerini daHegel, Georg Wilhelm Friedrick. “Estetik 1 Sanat Üzerine Dersyatılan eğlence türleri (AVM’lerde zaman harcamak, pop GÜZELLİK, ÖZGÜRLEŞTİRİR