Katalog

OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu ([email protected]) Bilimde öncü kadınlar Şu an internet erişimi olmayan beş milyar kişi de internete eriştiğinde durum ne olacak? Akıllı cep telefonlarının bu tabloda yeri nedir? Türkiye bu gelişmelerden nasıl pay alabilir? Lulia Lermontova Döneminin en önemli kimyacılarından olan Lulia Lermontova, aynı zamanda petrolle ilgili araştırmalar yapan ilk kadındır. Osman Bahadır [email protected] CBT 1363/ 12 3 Mayıs 2013 Internet hayatımızı nasıl etkiliyor? Bu soru her fırsatta karşıma çıkıyor. Doğulu aksanıyla bu soruya vereceğimiz net bir cevap var: Internet yaşamımızı her açıdan etkiliyor. Nokta. Ancak Batılı gözüyle bakıp bunun pratik uygulamalarını irdelediğimizde ruhsuz bir tınısı olan “her açıdan” ifadesi çok daha anlamlı bir hale geliyor. Şu örneğe bakın: Libya’da ilköğretim çağındaki çocuklar, okula gitmeden önce Google Earth’ü inceleyerek evlerinden okula hangi yoldan gideceklerini tespit edip, sokağa öyle çıkıyorlar. Neden? Nato bombardımanının nerelere yapılacağını bildiklerinden yolları çakışmasın diye. Ya da elektriğin bile olmadığı Çad’dan şu örneğe bakın. Bir köy düğününde herkes cebinden bir tane akıllı cep telefonu çıkarıyor ve düğünle ilgili fotoğraflar çekiyor. Elektriğin olmadığı bir yerden bahsediyoruz. Interenetin yaşamlarımızı etkilemesi inanılmaz boyutlarda ve bu hiç de lükse kaçacak türden şeyler değil. Libya örneğinde bu ölümkalım meselesi. Bu örnekler Google’un Yönetim Kurulu Başkanı Eric Schmidt’in yeni çıkan “Yeni Dijital Çağ” isimli kitabıyla ilgili kendisiyle yapılan bir röportajdan alındı. Schmidt, sadece internete erişen iki milyar insanın yaşadığı ülke ve yörelere değil, internet erişiminin topyekun yasak olduğu Kuzey Kore gibi ülkeler dahil pek çok ülkeye yaptığı gezilerden derlediği izlenimleri bu kitapta toplamış. Kitabın alt başlığı da bu yüzden “İnsanların, Ülkelerin ve İş Dünyasının Geleceğinin Yeniden Şekillendirilmesi”. Öne çıkan konulardan bir tanesi de şu an internet erişimi olmayan geriye kalan beş milyar kişi. Bu beş milyar kişi de internet erişimine sahip olduğunda internetin durumu ne olacak? Ya da internet adıyla özdeşleşmiş “bağlı olma durumu”nun? Doğaldır ki bu insanlar da internet erişimine kavuştuklarında gereksinimlerini karşılamaya çalışacaklar. Tıpkı ilk iki milyarın yaptığı gibi. Yani eğer konuşma özlemi içindelerse konuşacaklar. Etkileşim kurma özlemi içindelerse etkileşim kuracaklar. Dertlerini kimseye anlatamıyorlarsa, dertlerini dinleyecek birilerini bulmaya çalışacaklar. Herşeyin üstünde ilginç bir tespit daha var. O da yepyeni buluşların, yeniliklerin de bu beş milyarla birlikte ortaya çıkacak olması. Çünkü onların bakış açıları, az ya da çok internet erişimine sahip olan mevcut iki milyar kişiden daha farklı. O nedenle o iki milyarın şimdiye dek hiç düşünmediği şeyleri dijital altyapılar sayesinde düşünebilir, eksikliğini gördükleri şeyleri dijital imkânlar sayesinde hayata geçirebilirler. Bu açıdan baktığımızda gelecek yıllarda internet erişiminin sınırlı olduğu ya da hiç olmadığı bölge ve ülkelerde de internet erişimini artırıcı imkânların ortaya çıkacağını düşünmek zor olmasa gerek. Buradaki kritik unsur akıllı cep telefonları olacak gibi. Bilgisayar ya da benzeri cihazlar ile internete bağlanmak yerel ülke altyapılarına bağımlıyken internet erişim özelliklerine sahip akıllı bir cep telefonu yerel imkânsızlıkların yanından sıyrılıp kolaylıkla global internet erişim imkânı sağlayan iletişim ağlarından istifade eder hale gelebilir. Yukarıdaki Çad deneyimi bunun basit bir örneği. Elektrik yok, su yok ama cep telefonu var. Yarın bunun yanına internet erişimi de var diye eklendiğinde varın bu beş milyarlık potansiyelin neler icat edeceğini siz düşünün. Peki Türkiye’nin bu tablodaki yeri ne olacak diye merak ediyorsanız, gazetenizin birinci sayfasına yeniden bakın. Diğer Beş Milyar ve İnternet L mak üzere ülkenin en önde gelen kimyacıları taulia Lermontova, 1847 yılında Rusya’da St. rafından büyük bir ilgiyle karşılandı. Lulia bir Petersburg’da doğdu. Lulia’nın babası, Mos süre Moskova’da Vladimir Markovnikov ile çalışkova’da Kadet grubunun başkanı olan bir tı ve daha sonra gittiği St. Petersburg’da ise Alegeneraldi ve çok zengin bir kütüphanesi vardı. xander Butlerov’un laboratuvarında çalıştı. Evde eğitim gören Lulia, kütüphaneyi adeta fet1875’te Rusya Kimya Akademisi’nin bir üyesi hetti ve eline geçen her şeyi okudu. Çok erken oldu. Bu dönemde Lulia, organik kimyada bir liyaşlarında birkaç Avrupa dilider durumuna gelmesini sağlani öğrenmiş durumdaydı. Luyan bazı keşiflerde bulundu. lia’nın gerçekte asıl ilgisini çe1877’de Lulia tifüse yakaken ve dikkatini daha çok verlandığında, Sofiya onun yanına diği şey, kimya idi. Ailesi gelerek bakımını sağladı ve sağonun kimyaya olan bu yoğun lığına kavuşmasına yardımcı ilgisini anlamamakla birlikte, oldu. Aynı yıl Lulia babasının ücretli öğretmenler tutarak ölümü üzerine tekrar Moskoonun eğitim görmesini sağlava’ya döndü ve orada kaldı. Armaktan geri kalmadı. tık onun için bir aile ferdi gibi Lulia 22 yaşına geldiğinde, olan Sofia ile birlikte kalmaya güçlü bir kimya programı bulukarar vermişti. Bu yüzden mesnan Petrovskaya Bahçekültürü lektaşlarının birçoğunu hayal Akademisi’ne başvurdu. Fakat kırıklığına uğratarak kadınlar Lulia’nın başvurusu, akademi için yüksek eğitim veren ilk Rus profesörlerinin bazılarının da enstitüsü olan St. Petersdesteğine rağmen, diğer tüm burg’daki yeni kurumda öğretLulia Lermontova kadın adayların başvuruları menlik yapma fırsatını da böygibi reddedildi. lece harcamış oldu. Bu düş kırıklığının ardından kuzeni, Lulia’yı o 1880’de petrolle ilgili araştırmalarına başladı sırada Almanya’ya giderek eğitimini orada sürve ham petrolün bileşenlerine ayrıştırılmasıyla ildürme planları yapan matematikçi ve feminist gili çalışmalar üzerine yoğunlaştı. Deneyleri, petSofia Kovalevskaya ile tanıştırdı. İki kadın ararolün sanayi için kömürden daha kaliteli bir sında gelişen dostluk, Lulia’nın geleceğindeki ka enerji kaynağı olduğunu göstermişti. O aynı zariyerinde belirleyici bir rol oynadı. Sofia Kovamanda petrolü sürekli olarak distile etmeye yaralevskaya, Lulia’nın ebeveynlerini, ikisinin Rusyan bir aygıt da geliştirdi. ya’dan ayrılarak eğitimlerini birlikte sürdürecekLulia’nın petrolle ilgili araştırmaları çok büleri Heidelberg’e gitmeleri konusunda ikna etme yük bir takdirle karşılandı, fakat 1886’da o kimsinde yardımcı oldu. 1869’da Heidelberg’e gittikyadaki başarılı kariyerini terk ederek çiftliğinde lerinde de Sofia, üniversite yetkililerinin her ikisakin bir yaşam geçirmeye yöneldi. sinin de derslere girmesi için izin vermelerini sağLulia, kimya kariyerinde hiçbir zaman resmi ladı ve o aynı zamanda şaşırtıcı bir biçimde, kabir mevki sahibi olamadı. 39 yaşında, Pskov’daki dın düşmanlığıyla ünlenmiş Robert Bunsen’i aile çiftliğine gitti ve orada dikkatini bilimsel ta(Bunsen Ocağı’nın mucidi) de laboratuarında Lu rıma yöneltti. Toprak kalitesini geliştirdi, balık lia’nın çalışabilmesi konusunda ikna etti. ve sığır yetiştirdi ve mükemmel peynirler üretti. Lulia’nın Heidelberg’deki çalışmaları, platin Sofia Kovalevskaya 1891’de henüz 41 yaşınkimyası üzerine odaklanmıştı. Fakat 1871’de Ber dayken öldüğünde, kızı Fufa’yı Lulia himayesine lin’e gittiğinde ilgisi organik kimyaya yöneldi. aldı ve bakımını üstlendi. Fufa yaz aylarını Lulia Berlin’de derslere devam etmesine ve laboratuarile birlikte geçiriyordu. İkisi birlikte çiftlikte 1917 da çalışmasına resmen izin verilmemişti. Bununla Ekim devrimine kadar mutlu bir şekilde yaşadılar. birlikte o özel dersler aldı, kimyacı dostu Devrimden sonra yerel otoriteler mülklerini elinA.W.Hofmann’ın laboratuarında çalıştı ve den almaya kalkıştıklarında Lulia onları ancak 1872’de de ilk bilimsel makalesini yayımladı. (Bu eğitim komiserinin araya girmesiyle koruyabildi. makale, difenilin kimyasal bileşiminin tam olarak Lulia, geçirdiği bir beyin kanaması sonucunda gösterilmesiyle ilgiliydi.) İki yıl sonra Göttin1919’da öldü. Lulia Lermontova, Göttingen’de gen’e gitti, orada hazırlamış olduğu bilimsel tezini kimyada doktora derecesi almış olan ilk kadındı. başarıyla tamamladı ve savundu. En yüksek onur O, olefinlerin hidrojenin türevleriyle alkilasyonusal derecesiyle doktora diplomasını aldı. Bu, bir nu inceleyen ilk kadın oldu. Bazı petrol ürünlerikadının Göttingen’de aldığı ilk kimya doktorasıy ni ilk elde eden de oydu. O ayrıca petrol sanayidı. siyle ilgili çalışmaları sonucunda rafine teknikleAynı yıl, 28 yaşındayken Rusya’ya döndü ve rinin geliştirilmesini sağladı ve Rusya’da petrol ve aralarında elementlerin periyodik tablosunu budoğal gaz tesislerinin yeterlilikle inşa edilmesine lan ve hazırlayan Dimitri Mendeleyev de bulunbüyük katkılarda bulundu.