Katalog

İCATLAR Tekerlekten sonraki en önemli 50 icat Bilim dergisi The Atlantic’in Kasım 2013 sayısı, 12 uzmanın görüşlerine dayanarak tekerleğin icadından sonraki 50 icadın listesini yayımladı. Dergi bu buluşların hangi kriterlere bağlı olarak seçildiği ve gelecekte hız kesip kesmeyeceği yönündeki yorumlara yer veriyor. A The Atlantic dergisine göre Tekerlekten sonraki en büyük 50 icat Bu liste bilim insanları, tarihçiler, teknologlar tarafıından hazırlandı 1. Matbaa, 1430’lar 2. Elektrik, 19. yüzyılın sonları 3. Penisilin, 1928 4. Yarıiletken elektroniği 20. yüzyıl ortaları 5. Optik mercekler, 13. yüzyıl 6. Kağıt, 2. yüzyıl 7. İçten yanmalı motor, 19. yüzyılın sonları 8. Aşı, 1796 9. Internet, 1960’lar 10. Buhar makinesi, 1712 11. Sentetik gübre, 1918 12. Hijyen sistemleri, 19. yüzyılın ortaları 13. Soğutmabuzdolabı, 1850’ler 14. Barut, 10. yüzyıl 15.Uçak, 1903 16. Kişisel bilgisayar, 1970’ler 17. Pusula, 12. yüzyıl 18. Otomobil, 19.yüzyılın sonları 19. Endüstriyel çelik üretimi, 1850’ler 20. Doğum kontrol hapları, 1960 21. Nükleer fizyon, 1939 BD’de yayımlanan The Atlantic dergisi, bilim insanları, şirket yöneticileri, mühendisler, teknoloji tarihçilerinden oluşan 12 kişiden oluşan panelin görüşlerini alarak, bugün yaşadığımız dünyayı şekillendiren en önemli 50 teknolojiyi belirledi. Bu sıralamada yer alan icatlar, tekerleğin icadından sonraki yaklaşık 6.000 yıl içinde modern yaşamın bugünkü düzeyine erişmesinde önemli rol oynamış, kilometre taşı niteliğindeki teknolojilerden oluşuyor. Atalarımızın birkaç yüz bin yıl önce bulmuş olduğu ateş liste dışı tutulmuş. Araştırma sonuçlarını derleyen dergi muhabiri James Fallows, icatların seçiminde nasıl bir yol izlediklerini şöyle açıklıyor: “Her bir panelistten 25 icat seçip, bunları önemlerine göre sıralamalarını istedik ve seçimlerini neye dayanarak yaptıkları sorduk. Panelistlerden biri, sıralamasını icadın önemine göre değil, tarihine göre en eskisinden (çimento) en yenisine (GPS uyduları) doğru yapmıştı. Bazıları ise spesifik bir icadın değil icadın ait olduğu kategorinin önemini vurgulamıştı. Örneğin Northwestern Üniversitesi’nden ekonomi tarihçisi Joel Mokyr, ilk 10’u seçerken, fonksiyonel olarak birbirine benzeyen parçaların, büyük miktarlarda üretimini sağlayan endüstriyel süreçlerin gelişimini göz önünde bulundurmuştu.” Fallows, bu yanıtların tümüne sayısal değerler vererek önce kapsamlı bir cetvel hazırladıklarını ve en yüksek değere ulaşan buluşların içinden 50 tanesi ile nihai listeyi oluşturduğunu belirtiyor. Bu değerlerin neye göre verildiğini Fallows şöyle açıklıyor: “Panelistlerin tercihlerini yaparken dayandıkları gerekçelere bir değer biçtik. Bu gerekçeleri bilimsellik ve tartışılabilirlik terazisinde tarttık. Doğal olarak tüm seçimler öznel tercihleri yansıtıyordu. Örneğin 46. sırada yer alan anestezi, cerrahi girişimi işkenceden ayıran çok önemli bir buluştur. Eğer sıralamayı ben yapsaydım, bunun kesinlikle kişisel bilgisayarların önüne, ilk 10’a sokardım. Benim bu sıralamalardaki kriterim şu olurdu: Bu buluş olmasaydı bugün nelerden yoksun kalırdım? Kişisel bilgisayarların bulunmadığı dönemde de yaşantımı pekalâ sürdürüyordum. Ama ‘novocain’ olmadan dişimi tedavi ettireceğimi hiç sanmıyorum.” Panelistlerin çoğu, başta Stanford Üniversitesi’nden tarihçi Leslie Berlin olmak üzere, seçimlerini birbirinden kopuk maddelerin sıralandığı bir liste halinde değil, fonksiyonel kategoriler dahilinde yaptığını açıklıyor. Fallows bu kategorileri ve içerdikleri buluşları şöyle özetliyor: TERCİHLERİ SIRALAMA SÜRECİ TERCİH KRİTERLERİ 22. Yeşil devrim, 20. yüzyılın ortaları 23. Sekstant, 1757 24. Telefon, 1876 25. Alfabetikleşme, MÖ. birinci binyıl 26. Telgraf, 1837 27. Mekanik saat, 15.yüzyıl 28. Radyo, 1906 29. Fotoğraf, 19. yüzyılın başları 30. Demirli saban, 18. yüzyıl 31. Arşimed burgusu, MÖ. üçüncü yüzyıl 32. Çırçır makinesi, 1793 33. Pastörizasyon, 1863 34. Gregoryen takvimi, 1582 35. Petrol arıtma, 19. yüzyıl ortaları 36. Buhar türbini, 1884 37. Çimento, MÖ birinci binyıl 38. Bilimsel bitki yetiştirme, 1920’ler 39. Petrol çıkartma, 1859 40. Yelkenli, MÖ dördüncü binyıl 41. Roket bilimi, 1926 42. Kağıt para, 11.yüzyıl 43. Abaküs, MÖ üçüncü binyıl 44. İklimlendirme, 1902 45. Televizyon, 20 yüzyıl başları 46. Anestezi, 1846 47. Çivi, MÖ ikinci binyıl 48. Kaldıraç, MÖ üçüncü binyıl 49. Montaj hattı, 1913 50. Biçerdöver, 1930’lar ladı. Böylece uzun mesafeler arasında iletişim kuruldu. Sonuçta geniş bölgelerin yönetilmesi ve kontrol edilmesinin yolu açıldı.” Günümüz, “televizyon çağı” olarak nitelendiriliyor olsa da, televizyon listenin 45. sırasında yer alıyor, çünkü bunun tek yönlü bir iletişim şekli olması ve oldukça ağır bir donanıma ihtiyaç duyması nedeniyle, TV’lerin başka sistemlere veya kişiye özel sistemlere geçişte bir ara dönem cihazı olduğu düşünülüyor. olumlu. Ancak teknoloji zengin ve yoksul arasındaki farkı azaltacağı yerde büyütüyor. Uzun vadede herkese yetecek kadar iş alanı yaratılacağına inanmıyorum.” Joel Mokyr ise yararzarar dengesi konusunda şöyle konuşuyor: “Antibiyotiklere, ulaşım sistemlerine, böcek öldürücülere bir bakın. Ne zaman bir soruna çözüm üretseniz, yeni bir sorun ortaya çıkıyor. Her yenilik, ardında bıraktığı pislikleri temizleyecek müteakip yeniliklere ihtiyaç duyuyor.” Bu aşamada bir diğer can alıcı soru da inovasyonların sürdürülebilir olup olmaması. Başka bir deyişle tarihte de pek çok kereler olduğu gibi inovasyonların hızı yavaşlayıp, dünya yeni bir teknolojik durgunluk çağına girebilir mi? çiminde, Gregoryen Takvimi’ni (34) birinci sıraya koyarak bu kategorinin önemine dikkat çekiyor. Sanford’un ikinci tercihi ise kağıt (6). Alfabetikleşme (25) ise Çince gibi alfabetik olmayan diğer dillerle karşılaştırıldığında çok büyük iletişim kolaylığı sağlamıştır. a) Gelecekte yeniliklerin hızı azalır (mı?) Fallow, teknolojik durgunluğun yaratacağı sorunları üç başlık altında topluyor. Bunlardan birincisi tarihi sorunlardır. Bazı toplumlar birbiri ardına çıkarttıkları icatlara nokta koyup, bir bekleme dönemine girmiştir. Örneğin Çin, Ming döneminden sonra, Arapİslam dünyası Avrupa Rönesansı’ndan sonra bilimsel gelişmelerini sürdüremedikleri için kaçınılmaz olarak rakiplerine kıyasla geri gitmeye başlamışlardı. İnovasyon için gerekli olan sosyal ve entelektüel iklim bozulursa, daha önceleri ne olduysa yeniden olmaya başlar. İkinci sorun, teknolojinin temel sorunlara sunduğu çözümlerin hızındaki görülür yavaşlamadan kaynaklanır.1850 ile 1950 arasındaki dönemde, ABD’de insan ömrü hemen hemen iki katına çıkmıştı. Bu dönemden sonra yavaşlama başladı. 1920 ile 1970 arasında otomobiller, yollar, uçaklar, hatta trenler yolculuk sürelerini kısalttı, ucuzlattı, daha güvenilir ve konforlu hale getirdi. Ancak 1970’ten sonra bu ilerleme yavaşladı. Üçüncü ve en geniş kapsamlı sorun ekonomistlerin deyimi ile azalan marjinal faydadır. (miktar arttıkça yüklenen her bir birimin toplama kattığı anlam azalır prensibi). Kolay icatlar, doğal olarak ilk başlarda görülür. Daha sonra gelenler yavaşlar ve zorlaşır. b) Gelecekte yeniliklerin hızı artar (mı?) Panelistlerin çoğu yararlı inovasyonların hızının artacağını düşünüyor. Bunun nedenleri ise üç başlık altında toplanıyor. Birincisi, panelistler hangi alanda uzman ise o alanda yeniliklerin durdurulamayacak bir yola girdiğine ve yoluna ne olursa olsun devam edeceğine inanıyor. Örneğin John Doerr, daha etkili, daha ucuz pillerin üretileceğini düşünüyor. Bu da daha temizenerji ekonomisi anlamına geliyor. Elon Musk ise gelecekte en önemli inovasyonun, Mars’ta sürdürülebilir bir insan yerleşiminin kurulması olduğuna inanıyor. İkincisi, daha ucuz, daha hızlı bilgisayar gücünün her alanda inovasyonları hızlandıracağı yönündeki görüş. Buna en canlı örnek insan genomunun çözümünün son 12 yılda bir milyonda bir oranında ucuzlamış olmasıdır. Üçüncüsü ise insanın temel sorgulama özelliğinin durdurulamayacak bir noktaya gelmiş olması. Joel Mokyr bu konuda şu örneği veriyor: “20. yüzyıla bir göz atmak yeterli. Bu yüzyılda yaşam standartlarının gelişmesini engelleme potansiyeline sahip, inanılmayacak kadar büyük boyutlarda felaketler yaşandı. İki büyük Dünya Savaşı, Soğuk Savaş, Büyük Bunalım, totaliter rejimlerin ortaya çıkışı vb... Felaketler birbirini izledi. Bu süreçte dünya, barbarlık dönemine geri dönecek kadar büyük bir gerilemeye sahne olabilirdi. Ancak son 50 yılda teknolojik büyüme, tarihinde hiç olmadığı kadar hızlandı. Bu nedenle yavaşlayabileceğimizi sanmıyorum” Derleyen: Reyhan Oksay Kaynak: http://www.theatlantic.com/magazine NASIL BİR GELECEK? Bu gruba buhar makinesi (10), endüstriyel çelik üretimi (19), petrolün arıtılması ve çıkartılması (35 ve 39) giriyor. Bir asır önce benzer bir listeye kömür de dahil edilirdi. • Sanayi devrimini ve artçı dalgalarını hayata geçiren icatlar: CBT 1392 10 / 22 Kasım 2013 Doğal olarak internet (9) iletişime yepyeni bir boyut ve hız kattı. Ancak gerçek sıçrama, telgraf (26) ve bunu izleyen telefon (24) ve radyo (28) ile gerçekleşti. Joel Mokyr bu konuda şöyle konuşuyor: “Eskiden birkaç istisna dışında haberleşme yalnızca at sırtındaki bir adamın hızına ulaşıyordu. Duman ve güvercin ile haberleşme hiçbir zaman güvenilir değildi. Telgraf bilginin ışık hızında gitmesini sağ Bu yenilikler insanların birlikte randımanlı bir şekilde yaşamasına ve çalışmasına yol açar. Linda Sanford’un se • Örgütsel devrimler: CBT 1392 11 / 22 Kasım 2013 Listenin oluşturulmasına görüşlerine başvurulan bilim insanları, tarihçiler ve teknologlar: Michelle Alexopoulos: Toronto Üniversitesi’nde ekonomi profesörü Leslie Berlin: Stanford Üniversitesi’nden teknoloji ve iş dünyası tarihçisi John Doerr: Kleiner Perkins&Byers’ın ortaklarından George Dyson: Teknoloji tarihçisi Walter Isaacson: Aspen Enstitüsü’nün Başkanı ve CEO’su Joi Ito: MIT Medya Laboratuvarı Alexis Madrigal: The Atlantic’in kıdemli editörü Charles C. Mann: Muhabir, yazar Joel Mokyr: Northwestern Üniversitesi’nden ekonomi ve tarih profesörü Linda Sanford: IBM’de Kurumsal Dönüşüm Bölümü Kıdemli Başkan Yardımcısı Astro Teller: Google (x) çalışanı, Cerebellum Capital and BodyMedia’nın kurucularından Padmasree Warrior: Cisco Systems’ın teknoloji ve strateji yetkilisi The Atlantic dergisinin uzman paneli: Bu gruba matbaa makinesi (1), kâğıt (6), kaçınılmaz olarak internet (9) ve kişisel bilgisayar (16), yarıiletken elektroniği (4) ve fotoğrafçılık (29) giriyor. Biyografi yazarı Walter Isaacson ise bu kategorinin ilk üç sırasına alfabetikleşme (25), kâğıt (69 ve matbaayı (1) yerleştiriyor. • İnsan aklının kapasitesini, yaratıcılık, ifa• Yaşamı uzatan inovasyonlar: de yeteneği, hatta ahlaki yükümlülük açısından Bu geniş kategori, tarımda yapılan devrimleri kapsıyor. Böylece toprağın artan nüfusu doyurması mümkün olabilgenişleten buluşlar: Bu grupta barut (14) ve nükleer fizyon (21) yer alıyor. 100 yıl önce bu araştırma yapılmış olsaydı, bu kategorinin ilk sırasında makineli tüfek yer alırdı. Ancak panelistler, silahlanma alanındaki gelişmelerden atom bombası dışında daha fazla kültürel yeniliklere önem verdiklerini tercihleriyle ortaya koymuşlardır. • Öldür meyi kolay laştıran yenilikler: SIRALAMAYA GİRMEYENLER George Dyson listede 37. sırada yer alan çimentonun çok önemli bir inovasyon olduğunu, çimento olmasaydı uygarlığın temellerinin çökeceğini iddia ediyor. John Doerr, en üst 5 seçiminden üçünü bu kategori dahilinde yapıyor: Elektrik sistemleri birinci, bina içi tesisat ikinci, içilebilir su elde edilmesinde kullanılan su filtreleme sistemleri ise beşinci sırada. Bizim dergide yayımlanan listede ise elektrik 2. sırada, hijyen sistemleri ise 12. sırada. Bu kategoride yer alan 44. sıradaki havalandırmaiklimlendirme, Amerika’da, güneş kuşağı olarak nitelendirilen bölgesinde nüfusun yoğunlaşmasına yol açan çok önemli bir icattır. Şimdi bu klima sistemleri, Çin, Hindistan, Körfez Ülkeleri gibi sıcak bölgelerde benzer bir rol oynuyor. • Modern dünyanın şu anda çalışmakta olan fiziksel altyapısını tamamlayan icatlar: miş. Bu yeniliklerin içinde sentetik gübre (11), yeşil devrim (22), demirli saban (30), Arşimed Burgusu (31) ve bilimsel bitki yetiştirme (38) yer alıyor. Ayrıca bu grupta, bugünkü genetik biliminin yolunu açan tıbbi gelişmeleri de sayabiliyoruz: Penisilin (3), aşılar (8) ve doğum kontrol hapları (20) vb... Bu gruba hijyen sistemlerini (12) ve soğutma (13) gibi yenilikleri de dahil edebiliriz. Penisilinden sonra bu gruba giren en üst sıradaki madde, 5.sıradaki optik merceklerdir. Numaralı gözlük camlarından önce görme sorunu olan ilk insanlar, vahşi hayvanlara yem oluyordu. Daha ileri dönemlerde ise numaraları mercekler, gözü bozuk insanlarda okuma ve yazma kolaylığı sağlayarak zeka seviyelerinde büyük artışa yol açmıştır. • Gerçek zamanlı iletişim kurmayı sağlayan yenilikler: Son 150 yıldır içten yanmalı motorlar (7), otomobil çağının yarattığı sosyal, ekonomik, siyasi ve çevresel etkilerin çıkış noktasıdır. İtme kuvveti sağlayan sistemlerdeki çeşitlilik sayesinde içten yanmalı motorların icadı, uçakların (15) geliştirilmesinin de yolunu açtı. Listede uçaklar niçin otomobillerin önünde yer alıyor? Çünkü otomobil insanların başka yollarla yaptığı kara yolculuklarının hızlandırdı, ancak uçaklar insanların bir yerden bir yere ulaşımını tümüyle değiştirdi. Ayrıca Dünya’yı daha iyi tanımalarına yol açtı. 1700’lü yıllardan başlayarak buhar makinesi (10), raylı sistemlerin gelişimini sağladı. Bisiklet gibi, trenler insan yaşamında çok büyük değişiklik yarattı. Trenler bugün Avrupa’nın yolcu taşımacılığının omurgasıdır. Çin’de raylı sistemlere, havaalanlarından ve yollardan daha fazla miktarda yatırım yapılıyor. Bu gruba ayrıca yelkenli (40), sekstant (23), pusula (17), roket bilimi (41) de dahildir. • İnsanların ve hayvanların fiziksel hareke la kaldırabilirdi. Örneğin iki panelistin tercihi olan GPS tini sağlayan buluşlar: sistemleri, Padmasree Warrior’un üzerinde ısrarla durdu Bu sıralama aslında birkaç 50 maddeyi daha rahatlık ğu sıfır rakamı gibi. Bu arada kimsenin DNA’nın çifte sarmalının keşfine, Ay’a ayak basmaya, matematik alanında calculus’a değinmemiş olması, bu keşiflerin önemsiz olduğu anlamına gelmemeli. Ayrıca keşfi yapanın isimleriyle anılan Pastörizasyon, Arşimed Burgusu ve Gregoryen Takvimi’nin dışında diğer tüm icatlar, bir grup insanın uzun süren çabaları sonucunda ortaya çıkartılmış olduğu için tek kişiye mal edilemeyecek kadar geniş kapsamlı çalışmalardır. Teknoloji, insanlığa sağladığı yararların yanı sıra çok sayıda sorunlara da yol açmış bulunuyor. Dünya’nın sularını havasını, toprağını ve insan dışındaki canlıları tehdit eden çevresel sorunlar başta geliyor. Tıpta ve halk sağlığındaki gelişmeler, gelişmiş ülkelerdeki ortalama yaşı yükselterek demografik sorunlara yol açıyor. Küreselleşmiş,yüksek teknoloji içeren ekonomi ise, zengin ve yoksul arasındaki uçurumu genişleterek sosyoekonomik sorunlar doğuruyor. John Doerr, “Teknoloji gezegene zenginlik katacak mı?” sorusuna şu yanıtı veriyor: “Bence bu sorunun yanıtı YARARZARAR DENGESİ İCATLAR