Katalog

İkinci alternatif, tezlere, savunulduğu üniversitelerde, kütüphaneler aracılığıyla ulaşmak. Burada da üniversiteden üniversiteye değişen uygulamalar var. Bazı yerlerde, yazar izin vermemişse kütüphane erişimi de mümkün olmuyor; bazı yerlerde ise keyfi biçimde tezler kütüphanenin katalog yönetiminden koparılıp, fakülte veya enstitü bünyesinde, erişime kapatılan odalarda depolanıyor. Yüksek lisans/doktora tezlerinin ancak yazarın izniyle kamusal erişime ve çoğaltmaya açılmasında, kâğıt üzerinde, yanlış bir şey yok. Bunun, hangi bilimsel ve hukuki gerekçelerle yapıldığını kayda geçirmekle ilgili bir sorun var. Örneğin ABD’de tezlerin UMI/ProQuest Electronic Theses and Dissertations sistemine girmesi için yazarlara imzalatılan onay formunda erişimle ilgili üç seçenek var: (1) tüm dünyanın erişimine açma; (2) 5 yıl boyunca sadece tezin yazıldığı üniversitede, veya üniversitelerarası ödünç verme ile erişime açma ki yazar neden bu kısıtlamayı talep ettiğinin formda açıklamak zorunda, açıklaması reddedilebiliyor; 5 yıl sonunda çalışma tüm dünyanın erişimine açılıyor; (3) patent nedeniyle çalışmaya erişimi tamamen 1 yıl boyunca kapatma –ki bunun için de ek bir belgeleme gerekiyor ve 1 yılın sonra erişim ilk iki seçenekten birinde mümkün oluyor. Her öğrenci, kendi kurumunda savunmasını başarıyla yaptıktan ve tez kurulu imzalarını topladıktan sonra bu formu doldurmak zorunda. Bizde ise YÖK’ün istediği “Tezlerin Çoğaltılması ve Yayımı İçin İzin Belgesi”, kişiden herhangi bir gerekçe talep etmeden, tezin en fazla 3 yıl erişime kapatılmasına izin veriyor. 2006 öncesi tezler için erişim ise, ancak yazar formu doldurup izni verdiyse açılıyor, yoksa YÖK herhangi bir işlem yapmıyor. Fotokopi hizmeti de durdurulduğu için, 2006 öncesi tezlerde yazar kendi girişimiyle formu YÖK’e göndermemişse tek şansınız tezin savunulduğu üniversiteye gidip dedektiflik yapmak. İki örnek verelim: Ulusal Tez Merkezi portalında Sosyoloji disiplininde en erken rastlanan doktora tezi 1985 yılından. 2005’e kadar, bu yıl dahil, 409 tez geçmiş. En erkeni 1990’da olmak üzere bunların sadece 41’inin (% 10) dijital kopyasını indirebiliyoruz. 2006’dan başlayarak “en fazla 3 yıl kısıtlama” kuralı Sosyoloji için erişimi olumlu yönde etkilemiş: 20062012 arası onaylanan 438 tezin sadece 10 tanesine erişilemiyor. Tüm disiplinlerde tezlere dijital erişim, 2006’dan bugüne düzeliyor diyebiliriz. Ancak toplamda bakarsak, dijital yayın izni olmayan 2006 öncesi tezler için araştırmacılar üniversitelere mahkum, ve üniversitelerin YÖK gibi standart erişim uygulamaları yok. CBT 1331/ 13 21 Eylül 2012 YÖK’te erişim izni olmayan bir teze erişim için diğer alternatif, teslim edildiği üniversitenin kütüphanesine giderek tezin bir kopyasını edinmek. Zira üniversite kütüphaneleri üniversite bünyesinde hazırlanan tezlerin bir kopyasını bulundurmak zorunda. Dr. Dursun’un tezine erişmek için sosyal medyada yaptığım çağrılar üzerine imkânı olan birden fazla gönüllü Gazi Üniversitesi kütüphanesine giderek doktora tezinin bir kopyasını edinmek için girişimde bulundu. Lâkin bu girişimler Gazi Üniversitesi kütüphanesi tezi vermeye yanaşmadığı için başarısızlıkla sonuçlandı. Sonuç olarak Dr. Dursun’un tezine ulaşmak mümkün olmadı. Bu elbette Dr. Dursun’un tezinde etik bir problem olduğu anlamına gelmiyor. Fakat kamuya ait olması beklenen çalışmalara kamunun erişiminin, ‘üniversitenin adının lekelenmesinden korkan’ kişilerin inisiyatifine bırakıldığı bir durumda benzeri girişimlerden bu tip sonuçlar almak şaşırtıcı olmasa gerek. Yardım talebine yanıt verip Gazi Üniversitesi kütüphanesine gidenlerden anonim bir akademisyenin gönderdiği mesajın aşağıdaki kısmının konunun netleşmesine yardımcı olacağına inanıyorum: Gazi Kütüphanesi’ne gittim ve tezi incelemek ve bazı bölümlerin fotokopisini almak istediğimi söyledim. Görevli memur, derin bir sessizlikten sonra, şu an için bu tezi alamayacağımı belirtti. “Neden” diye sordum. Beni tatmin etmeyen bir açıklama getirdi: “Tezleri dijital ortama aktar Üniversite kütüphanelerinin keyfi düzenlemeleri tezlere erişimi zorlaştırıyor ma çalışmaları yapıyoruz. Bu yüzden istediğiniz tezi vere lim edilmiş bir teze erişim pratik olarak imkansız olabiliyor. meyiz”. “Aktarma işi ne zaman biter ve bittikten sonra ala Aynı kaynaktan finanse edilen üniversitelerin bünyelerinde bilir miyim?” dedim. Beni sorguya çekti. “Araştırmacı mı üretilen bilgiye bu tip keyfi kısıtlamalar getirmeleri kabul sınız?”, “Hangi alanda araştırma yapıyorsunuz?”, vb. An edilebilir değil. ladım ki tezi alabilmek için başka yollara başvurmam geÜniversitelerce bu konuda ortak bir düzenlemeye girekecek. dilmesi ve tezlere erişimin kolaylaştırılmasının Türkiye’de Aynı anonim hocadan birkaç ay sonra aldığım nihai ya akademinin geleceği için çok zaruri olduğunu düşünüyorum. nıt ise şöyle idi: Nitekim tezlere erişimin kolay ve hızlı olduğu bir ortamAraya koyduğum aracı insanlar da (o üniversitede oku da etik açıdan problemli tezlerin kısa sürede ortaya çıkması yan lisans ve yüksek lisans öğrencileri) teze ulaşamadılar (…) sağlanabilirken, etik açıdan problemli tezlere imza atan kibu konuda size yardımcı olamadığım için üzgünüm. şilerin akademik yetkinliklerinin yeniden gözden geçirileBenzeri hikâyeleri Tansu Küçüköncü ve bu konulardaki rek kendilerinin etik anlayışına sahip öğrenciler yetiştirtetkik çalışmalarına önem veren diğer anonim akademis melerine mani olunabilir. yenlerden dinlemek de mümkün. YÖK üzerinden ulaşılamayan tezleri üniversite kütüphanelerinden temin etmek YÖK arşivlerinde yayım izni olmayan tez isteyenlerin karşılaştıkları problemler ve kütüphanelerden aldıkları yanıtların bana ulaşanlarından derlediğim bir özet sayısı çok fazla şöyle: Emrah Göker’in de değindiği gibi YÖK Tez Arşivi saGazi Üniversitesi: “Tez fotokopisi göndermiyoruz. Sayesinde 2006’dan sonraki tezlere erişmek nispeten mümkün. Fakat 2006’dan önce yayımlanmış tezler azımsanmadece kütüphane içinde belli bölümlerin fotokopisi alıyacak kadar fazla, ve hemen hepsi ‘izinsiz‘. nabilir”. Bunun da kütüphanecinin keyfine keder bir duTeoride, Türkiye’de bugüne kadar yayımlanmış 312,368 rum olduğunu yukarıdaki örnekte öğreniyoruz. Ankara Üniversitesi: “Akademik tezler kütüphane dıteze YÖK Tez Arşivi üzerinden erişilebiliyor. Fakat bunlardan 163,284 tanesi, yani tüm tezlerin %52.27’si, erişişına ödünç verilmez. Ancak tez danışmanı veya tezi hazırlayanın izni alınarak, tezin tamaÜniversite İzinli Tez İzinsiz Tez Toplam Tez İzinsiz Yüzde mından birim içinde fotokopi çekilmesine izin verilir”. İstanbul Üniv. 8,371 16,501 24,872 %66.34 Celal Bayar Üniversitesi: “Tez Hacettepe Üniv. 4,849 9,404 14,253 %65.98 hizmeti vermiyoruz”. Ankara Üniv. 7,555 13,774 21,329 %64.58 İstanbul Üniversitesi: “Tezlerin Orta Doğu Teknik Üniv. 5,785 10,391 16,176 %64.24 tamamının fotokopisini isterken, Uludağ Üniv. 2,176 3,657 5,833 %62.70 araştırma yapan kişi danışmanının İstanbul Teknik Üniv. 5,416 9,072 14,488 %62.62 adını ve okul adresini bildirmelidir. Ege Üniv. 4,807 7,930 12,737 %62.26 Öğrenci ise, danışmanı yanında okuBilkent Üniv. 1,483 1,948 3,431 %56.79 lu, bölümü ve okul numarası da yer İnönü Üniv. 1,085 1,369 2,454 %55.80 almalıdır. Eğer, tez fotokopisi isteyen Boğaziçi Üniv. 2,533 3,134 5,667 %55.31 kişinin danışmanı yok ise, İ.Ü. KüAnadolu Üniv. 2,299 2,837 5,136 %55.24 tüphane ve Dokümantasyon Daire Çukurova Üniv. 4,051 4,961 9,012 %55.05 Başkanlığı’na, tezi ne amaçla kullaMarmara Üniv. 9,422 11,538 20,960 %55.05 nacağına dair bir dilekçe yazar. TeAtatürk Üniv. 3,414 4,073 7,487 %54.40 zin numarasını ve adını belirttiği diGazi Üniv. 9,903 11,713 21,616 %54.18 lekçeyi, ya kendisi teslim eder ya da Trakya Üniv. 1,780 2,022 3,802 %53.19 faks ile iletir. İlgili şahsa banka heCumhuriyet Üniv. 1,574 1,774 3,348 %53.00 sap numarası, yatıracağı fotokopi + Ondokuz Mayıs Üniv. 1,961 2,178 4,139 %52.63 telif gideri (gönderme ücreti eklenDicle Üniv. 1,128 1,238 2,366 %52.34 meden) bildirilir. Bildirilen gider, veDokuz Eylül Üniv. 5,743 6,191 11,934 %51.88 rilen banka hesabına yatırılıp deYıldız Teknik Üniv. 3,300 3,467 6,767 %51.24 kontun kütüphanemize fakslanmaMimar Sinan Güz.San. Üniv. 1,107 1,100 2,207 %49.86 sı (…)“. Gereksiz bürokrasi böyle deKaradeniz Teknik Üniv. 2,337 2,319 4,656 %49.81 vam ediyor. GATA 1,066 1,056 2,122 %49.78 Uludağ Üniversitesi: “ÜniversiYüzüncü Yıl Üniv. 1,584 1,516 3,100 %48.91 temiz tezleri, içindekiler, kaynakça, Akdeniz Üniv. 837 785 1,622 %48.42 özet ve tezin 2025 sayfalık bölüErciyes Üniv. 2,808 2,333 5,141 %45.38 münün fotokopisi olarak vermekteGebze Yüksek Teknoloji Ens. 1,072 871 1,943 %44.85 dir”. Harran Üniv. 716 5701, 286 %44.35 Erciyes Üniversitesi: “Tezleri Sakarya Üniv. 3,000 2,288 5,288 %43.27 hiçbir şekilde ödünç ya da fotokopi olarak vermiyoruz. Sadece kütüpme kapalı olduğu için bu rakam önemini yitiriyor. hane içinde kullanmaya izin var”. Ege Üniversitesi: “Tez yazarı izin vermişse tamamıYandaki tabloyu YÖK Tez Arşivi’nden bu yazının yazıldığı tarihlerde elde ettiğim rakamlarla hazırladım. Tabnı, eğer izin yoksa 1/3’ünü gönderiyoruz”. İstanbul Teknik Üniversitesi: Tezlerin tamanını folo, YÖK Tez Arşivi’nde yer alan tezlerin geldiği üniversitelerden, ‘izinli tez / izinsiz tez’ oranı en düşük ilk 30 ünitokopi olarak gönderiyorlar! Balıkesir Üniversitesi: “Tezleri ödünç vermiyoruz. Teversiteyi gösteriyor. Köklü ve eski üniversiteler bünyesindeki tezlerin büyük zin fotokopisine izin veriliyor ise web sayfamızda PDF olaçoğunluğunun erişime kapalı olması bir raslantı değil. Zirak erişimi bulunmaktadır”. Niğde Üniversitesi: “Tezleri ödünç vermiyoruz. Tera 2006 yılından önce yayımlanan tez sayısı, eski üniversitelerde yenilere nazaran çok daha fazla. zi yazan kişi ‘tezimi 35 yıl kimseye vermeyin’ türünden Tez Arşivi’nin şu anki durumu sağlıklı, kendi kendisibir ambargo koymadıysa tezin fotokopisini ya da PDF süni düzelten ve etik konularda otokontrolü dayatan bir akarümünü isteyen kişiye gönderebiliyoruz.” Çankaya Üniversitesi: Cevap yok. demi için kabul edilebilir değil. YÖK, kendisine teslim ediHacettepe Üniversitesi: Cevap yok. len tezlerin derhal erişime açılması için izin yönetmeliğinde düzenlemeye gitmeli, akademisyenler de kendi üzerilerine Görüldüğü üzere üniversite kütüphaneleri birbiri düşeni yaparak YÖK’ün bu mevzuyu gündemine almasını ile ilgisi olmayan keyfi uygulamalarla tezlere erişimi disağlamak üzere organize olmalı. lediğince kısıtlayabiliyor ya da zorlaştırabiliyor. Sonuç olarak A üniversitesine teslim edilmiş bir teze Gelecek hafta: Türkiye’de Bilim Hırsızlığına Net Teperişim mümkün ve nispeten kolay iken, B üniversitesine tes kiler Verilmiyor