Katalog

Sağlık Doğru antibiyotik kullanımı Bilinçsiz antibiyotik kullanımı antibiyotiklere karşı bakterilerin direnç geliştirmesini kolaylaştırıyor. Antibiyotiklere karşı geliştirilen bu direnç mekanizmalarından dolayı bazı bakteri türlerinin tedavisinde başarısız olunması ciddi bir sorun oluşturuyor. Bu sebeple günümüzde bilinçli ve uygun antibiyotik kullanımı oldukça önem kazanmıştır. Bilinçli ve uygun antibiyotik kullanımının yaygınlaştırılmasında hekimler kadar toplumun da bilgilendirilmesi ve eğitilmesi oldukça önemlidir. Doç.Dr. Birsen Çetin, Vehbi Koç Vakfı Amerikan Hastanesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı E CBT 1274/17 19 Ağustos 2011 nfeksiyon hastalıkları insanlık tarihi kadar eski olup insanoğlu bu büyük düşmanla tüm çağlar boyunca amansız bir savaş içinde olmuş ve bu savaş günümüzde de tüm şiddetiyle sürmektedir. Daha elli yıl öncesine kadar veba, frengi, çiçek, tüberküloz veya difteri gibi hastalıklar toplumların korkulu rüyasıyken, hatta toplu ölümlere dahi sebep olabilirken, antibiyotiklerin keşfi ile bu tür hastalıklar rahatça tedavi edilebilir hale gelmiştir. Antibiyotiklerin keşfinde ilk olarak, 1929 yılında Sir Alexander Fleming laboratuvarında bakterilerle çalışırken tesadüfen küf mantarlarının bakterileri öldürdüğünü görmüş ve bunun sebebinin küf mantarlarının ürettiği bir madde olduğunu tespit etmiştir. Bu madde günümüzde çok yakından tanıdığımız penisilindir. Penisilinin bulunmasından sonra değişik gruplardan birçok antibiyotik geliştirilmiştir ve günümüzde çok sayıda antibiyotik mevcuttur. Antibiyotik nedir? Bakterilerin çoğalmasını engelleyen ya da bakterileri öldüren biyolojik kaynaklı ya da sentetik olarak elde edilen maddelere antibiyotik denir. Antibiyotikler genel anlamı ile mikroorganizmaların sebep olduğu enfeksiyonların tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Antibiyotikler sayesinde günümüzde bakteriyel kaynaklı enfeksiyon hastalıkları rahatlıkla tedavi edilebilmekte ve özellikle organ nakilleri, kanser tedavisinde kullanılan kemoterapi, bir çok cerrahi uygulamalar gerçekleştirilebilmektedir. Ancak mikroorganizmaların antibiyotiklere karşı direnç geliştirmeleri nedeni ile normalde etkili olmasını beklediğimiz bir antibiyotik tedavide etkisiz kalabilir. Araştırmacılar bir yandan yeni antibiyotikler geliştirirken bakteriler de kullanılan antibiyotiklere karşı koymak amacı ile antibiyotikleri etkisiz hale getiren direnç mekanizmaları geliştirmektedir. Bilinçsiz antibiyotik kullanımı antibiyotiklere karşı bakterilerin direnç geliştirmesini kolaylaştırmaktadır. Antibiyotiklere karşı geliştirilen bu direnç mekanizmalarından dolayı bazı bakteri türlerinin tedavisinde başarısız olunmakta ve bu durum ciddi bir sorun oluşturmaktadır. Günümüzde doktora başvuran hastalara reçete edilen ilaçlar arasında antibiyotikler ilk sıralarda yer almaktadır. Dünya Sağlık Örgütü antibiyotiklerin yaklaşık yarısının gereksiz olarak kullanıldığını bildirmektedir. Son yıllarda giderek artan antibiyotik direnci tüm dünyada ciddi bir halk sağlığı sorunu haline gelmiştir. Bu sorun ile mücadele etmek için 18 Kasım “Avrupa Antibiyotik Farkındalık Günü” olarak kutlanmaktadır. Amaç, antibiyotiklerin gelecekte de güvenle kullanılabilmesi için tüm sağlık çalışanları ve toplum üzerinde akılcı antibiyotik kullanımı konusunda farkındalık yaratmaktır. Antibiyotikler etkisini nasıl gösterir? Antibiyotikler bakterilerin yapılarını hedef alırlar ve bu yapılara bağlanırlar. Bağlandıkları yapılarda, bakterinin yaşaması için gerekli olan metabolik olayları engellerler. Bunun sonucunda bakteri hücresi ölebilir ya da büyüme tamamen durur. Antibiyotik kullanımında genel ilke; hastanın hücrelerine zarar vermeksizin bakteri hücre yapısının bozulmasıdır. Antibiyotikler nasıl sınıflandırılır? Antibiyotikleri etki mekanizmalarına ve kimyasal yapılarına göre sınıflandırıyoruz. Etki mekanizmalarına göre: 1) Hücre duvarı sentezini engelleyenler. 2) Hücre zarı işlevini bozanlar 3) Protein sentezini engelleyenler 4) Nükleik asit sentezine etki edenler. 5) Antimetabolik etkisi olanlar Geniş spektrumlu antibiyotik ne demektir? Bir antibiyotiğin etkili olduğu bakteri gruplarının tümü “antibakteriyel spektrum” olarak adlandırılır. Her antibiyotiğin etki spektrumu aynı değildir. Günümüzde kullanılan antibiyotiklerin çoğunun etki spektrumu geniştir. Fakat geniş spektrumlu antibiyotik kullanmak bazı yönlerden risklidir. Bu antibiyotik ler kullanıldığında, vücudumuzda doğal olarak bulunan flora bakterilere de etki edebilirler. Bu durum da çeşitli sorunlara neden olabilir. Uygun antibiyotik seçimi nasıl yapılır? Uygun antibiyotik seçimi hastada tespit edilen enfeksiyon hastalığına sebep olan bakteriyel etkene yönelik en dar spektrumlu (dar kapsamlı) ve etkin antibiyotiğin seçilmesidir. Bu aşamada hekimler açısından genel olarak iki durum söz konusudur. Birinci durumda hastada mevcut enfeksiyona etken olan bakteri tespit edilir ve doğrudan bu bakteriye yönelik en dar kapsamlı, etkin ve hasta açısından yan etkileri en az antibiyotikler başlanır. kinci durumda ise herhangi bir enfeksiyon hastalığı düşünülen bir hastada hastalığa sebep olan bakteriyel etken tespit edilememiştir, bu hastalığa en sıklıkla sebep olabilecek bakterilere yönelik etkin bir antibiyotik veya bazı durumlarda antibiyotik kombinasyonu doktor tarafından belirlenir ve uygulanır. Bakteriyel etkenin saptandığı bir hastada en dar kapsamlı etkin bir antibiyotik yerine daha geniş kapsamlı bir antibiyotik başlanması bazı sakıncalar doğurabilir. Uygun olmayan antibiyotik kullanımının yol açtığı sorunlar”Bakterilerin antibiyotiklere karşı direnç geliştirmesi”,” Hastalarda gelişen istenmeyen etkiler” ve “Ekonomik kayıp” olarak üç ana başlıkta toplanabilir. Gereksiz antibiyotik kullanımının ne gibi zararları vardır? Antibiyotiklerin gereksiz kullanımında, öncelikle bakterilerde bu antibiyotiklere karşı direnç gelişebilir, ilaç yan etkilerinin görülme sıklığı artar. Gereksiz antibiyotik kullanımının bir başka dezavantajı da tedavi maliyetindeki artıştır. Hastanın doktor kontrolü veya önerisi dışında yanlış antibiyotik kullanımı yukarıdaki istenmeyen durumlara ek olarak, hastalığının iyileşmemesine ve kaybedilen zaman belki de daha kötüleşmesine yol açabilir. Bakterilerin antibiyotiklere karşı direnç geliştirmesi nedeni ile en basit hastalıklar bile tedavi edilemeyeceği gibi çevre ve sağlık kurumlarındaki bakteri popülasyonlarını da etkileyeceğinden, toplumsal bir sorun da oluşturur. Her ateşi olan hastada antibiyotik kullanılması gerekli midir? Ateşi düşürmek amacı ile antibiyotik kullanımı toplumumuzda ne yazık ki oturmuş yanlış bir kanıdır. Oysa antibiyotikler kesinlikle ateş düşürücü değillerdir. Hastalık uygun antibiyotikle tedavi edildiği zaman, hastalığın diğer belirtileriyle birlikte ateş de düşer. Bu olay antibiyotiklerin ateş düşürücü etkisi olduğundan değil, hastalığın kaynağı olan enfeksiyonu ortadan kaldırdığı için oluşmaktadır. Ateş sadece enfeksiyon hastalıklarında yükselmez, örneğin romatizmal hastalıklarda, çeşitli kanser türlerinde de ateş yükselebilir. Bu nedenle ateşin kaynağı bakteriyel enfeksiyona bağlı olmadığı sürece antibiyotik tedavisi verilmez. Antibiyotikler sadece etkin olduğu mikroorganizmalara karşı kullanılmalıdırlar. Grip, nezle gibi virüslerin neden olduğu hastalıklara karşı etkili değildir. Hastalıkların ayırıcı tanısını yapan ve tedaviye karar verecek kişi de hekimdir. Antibiyotiklerin istenmeyen etkileri nelerdir? Antibiyotikler; gerekli olduğu durumlarda, yeterli dozda ve sürede kullanılmasına rağmen bazı kişilerde istenmeyen etkilere yol açabilirler. En sık görülen yan etkiler arasında bulantı, kusma, ishal, ciltte kızarık ve kaşıntılı allerjik döküntüler bulunmaktadır. Bu tür yan etkiler ilaç kesildiğinde ortadan kalkar. Ancak bu etkilerin dışında daha ciddi, hatta hayatı tehdit edecek düzeyde yan etkiler görülebilir (anafilaktik reaksiyon, diyalize girmeye götürecek kadar ciddi böbrek fonksiyon testlerinde bozulma gibi). stenmeyen etkilerin çoğu ilaç kesildikten sonra ortadan kalkmaktadır. Ancak bazı yan etkiler ilaç kesilse de uzun süreli veya kalıcı problemlere yol açabilir. Bu sebeplerle antibiyotik kullanırken herhangi bir yan etki gördüğümüzde mutlaka durumu doktora bildirip onun önerileri doğrultusunda gerekli önlemler alınmalıdır. Antibiyotik ilaç kullanımının doz ve saatlerinin önemi ne dir? Antibiyotikler normalde damardan, kalçadan kas içine ya da ağızdan alındıktan sonra kanda belli bir düzey oluştururlar. Oluşturulan bu düzey bakterilere karşı yeterli etkinliğin sağlanabilmesi için gereklidir ve bu düzeyin devamlılığı açısından antibiyotikler belirli dozlarda ve belirli aralıklarla kullanılırlar. Bu sebeple yetersiz ilaç dozu kullanıldığında ya da ilaç alma aralıkları düzensiz olduğunda kandaki ilaç düzeyi de istenilen düzeylerin altında kalacağından bakterilere karşı mücadele edecek kanda yeterli düzeyde antibiyotik olmayacaktır. Bu nedenle antibiyotiklerin doktorun önerilerine göre düzenli bir biçimde kullanılması önemlidir. Gebeler ve emziren anneler antibiyotik kullanabilirler mi? Gebelikte ve çocuk emzirme dönemlerinde annenin aldığı ilaçlar tüm vücut dokularına yayıldığı gibi anne sütüne ve anne karnında bulunan bebeğe belirli düzeylerde geçebilir. Daha önceden antibiyotiklerle yapılan hayvan çalışmaları ve insanlarda gözlenen etkiler değerlendirildiğinde, bazı antibiyotiklerin anne karnındaki bebekte ya da emzirilen çocuklarda ciddi tıbbi problemler oluşturabileceği görülmüştür. Bu sebeple gebe ve emziren annelerin tedavisinde bebek açısından yan etkisi olmayan güvenli antibiyotikler kullanılmalıdır. Gebelikte ve emzirme dönemlerinde kullanılması oldukça riskli antibiyotikler olduğu gibi güvenli antibiyotikler de mevcuttur. Bu kişilerin kendilerine herhangi bir sebeple antibiyotik verileceği durumlarda ilgili hekimi uyarmaları gerekmektedir. Antibiyotiklerin başka ilaçlarla etkileşimi nasıldır? Antibiyotikler kullanılan diğer ilaçlarla etkileşebilirler. Bunun sonucunda antibiyotiğin etkinliğinde artma ya da azalma olabilir veya etkileştikleri ilacı olumsuz yönde etkileyebilirler. Altta yatan başka hastalıkları nedeni ile bazı hastalar devamlı ilaç kullanmak zorundadır. Özellikle bu tür devamlı ilaç kullanan hastalarda kullanılan ilaçlarla verilen antibiyotiklerin etkileşmemesine dikkat edilmelidir. Bu tür hastalar kullandıkları ilaçlar konusunda ilgili hekimleri uyarmalıdırlar. ÖNEML UYARILAR • Antibiyotikler ateş düşürücü ilaçlar değildir. Her ateşi olan antibiyotik kullanmamalıdır. • Grip ve soğuk algınlığı gibi viral enfeksiyonların tedavisinde antibiyotiklerin etkinliği yoktur ve virüslerin kişiler arasında yayılımını engellemez. •Antibiyotik kullanımı kesinlikle bir doktor kontrolünde olmalıdır ve reçetesiz antibiyotik satışı önlenmelidir. •Antibiyotiklerin gereksiz ve uygunsuz kullanımı sonucu bakterilerde antibiyotiklere karşı giderek artan direnç nedeniyle bazı enfeksiyonların tedavisinde antibiyotiklerden sadece biri etkili olabilmektedir. Son on yılda ilaç endüstrisinde yeni antibiyotik buluşları da azaldığından gelecekte tedavide büyük sorunlar yaşanabileği endişesi artmaktadır. •Antibiyotik kullanımı esnasında hafif düzeyde ya da hayatı tehdit edecek düzeyde ciddi istenmeyen etkiler ortaya çıkabileceğinden gereksiz antibiyotik kullanımından kaçınılmalıdır. •Tedavide uygun antibiyotik seçimi hastanın yaşı, altta yatan kronik hastalığı gibi hasta ile ilgili faktörler göz önüne alınarak yapılmalıdır. •Devamlı ilaç kullanan kişilerde verilen antibiyotiğin kullanılan diğer ilaçlarla etkileşmemesine dikkat edilmelidir. •Gebelerde ve emziren annelerde bebeğe zarar vermeyecek antibiyotiklerin seçimine dikkat edilmelidir. Bu hastaların doktorlarını durumları hakkında uyarmaları gerekir. •Tedavinin etkinliği açısından antibiyotiklerin yeterli dozlarda ve düzenli aralıklarla alınmasına dikkat edilmelidir. •Doğru antibiyotik kullanımı ile birlikte özellikle hastane ortamında bulunan dirençli bakterilerin bir hastadan diğerine geçmesini önlemek amacıyla gerekli enfeksiyon kontrol önlemler alınmalı ve el hijyenine dikkat edilmelidir.