Katalog

rüşleri dikkate alınan saygın bir 200239 mg/dL merkez var: Cochrane ColHer 1000 >240 mg/dL hastada lab ora tio n. Bu görülen ölüm sıklığı yılın başında (Ocak 2011) Cochrane Collaboration taraKoroner kalp Koroner kalp fından koroner hastalığı olmayanlar hastalığı olanlar kalp hastalığınŞekil 2. Koroner kalp hastalığı olan ve olmayan kişilerde kan kolesterol düzeylerinin koroner dan birincil kokalp hastalığından ölüm oranlarına etkisi. Görüldüğü gibi kolesterol düzeyi 240 mg/dL’yi geç runmada statintiğinde, özellikle de koroner kalp hastalığı olanlarda ölüm oranı çok artmaktadır (Kaynak: Pek lerin yararı konusunda yapıkanen J, Linn S, Heiss G, vd. N Eng J Med 1990;322:17001707). lan bir araştırkullanıyor ilaç devleri. Böylece sağlığın piya manın sonuçları yayımlandı. Bu yayında araşsalaştırılmasında başlıca rolü ilaç şirketleri oy tırmacılar bilim açısından ciddi kaygılar doğunuyorlar. nsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile ran sonuçlar ortaya koyuyorlar. Statinlerle yatemel insan hakkı olduğu dünyaca kabul edilen pılan klinik çalışmalar hakkındaki bu sonuçlar sağlığı alınır satılır bir meta haline getiriyorlar. şöyle sıralanabilir: Promosyonlar ile ne yazık ki bilimi de etkileSonuçlar seçilerek rapor edilmiştir, objekyebiliyor büyük ilaç şirketleri. Bu etki en fazla tiflikten uzaklaşılmıştır. statinlerde göze çarpıyor. Tıp biliminde en Statinlerin yan etkileri yeterince sağlıklı bilsağlıklı bilgi büyük, çok denek kapsayan, çok dirilmemiştir. merkezli, randomize kontrollü çalışmalar ile elncelenen 14 çalışmadan biri dışında tümü de ediliyor. Ne var ki, bu randomize kontrollü ilaç sanayiinden destek almıştır. çalışmaların hemen hepsi büyük ilaç şirketleri Sanayi destekli çalışmalarda ilaç lehine, platarafından finanse ediliyor. Bu da gene ne ya sebo aleyhine rapor/yorum yapılabilmektedir. zık ki bilimde objektiflikten sapılmasına kapı açıSonuçlar yaygın ilaç kullanımını teşvik etyor. meye yönelik olarak kullanılmış ve çalışmalar erken sonlandırılmış olabilir. Yüksek LDL Yüksek Lp(a) Evet, bu sonuçlar bilim adına endişe vericidir. Statinlerin çok yararlı etkileri olmakla birlikte, bu etkiler abartılmakta ve gereksiz ilaç kulDüşük LDL lanımı teşvik edilmektedir. Çözüm şablonlarda Düşük HDL + değil, usta terzinin elbise dikmesi gibi, kişiye özYüksek TG gü uygulamalarda aranmalıdır. Bilimsel süreç eninde sonunda doğruya ulaşır. Harvard’dan ünlü bir biyokimyacının öğNormal Yüksek TG rencilerine söylediği bilimin gidişi ile ilgili şu özApo B yüksekliği lü söz ilginçtir: “Bizim size öğrettiklerimizin yarısı muhteŞekil 3. Atmış yaşın altında koroner kalp hastalığı geli melen yanlıştır ama maalesef hangi yarısı olşen erkeklerde görülen kan yağları ile ilgili bozuklukla duğunu bilmiyoruz”. rın oranları. Görüldüğü gibi sadece kötü kolesterol Nükte de içeren bu söz, bilimde bugün doğyüksekliği değil, iyi kolesterol düşüklüğü ve trigliserit yük ru gözüken bazı bilgilerin yarın yanlış olabilesekliği de, apolipoprotein yüksekliği de önemlidir. Hat ceğini ve bilimin sonsuzluğunu vurguluyor bir ta kan yağları açısından hiçbir bozukluk olmayan nor bakıma. Victor Hugo da “Bilim ve Sanat”ta şöymallerde de (%12.5) hastalık gelişmektedir (Kaynak: Gele der: nest JJ, McNamara JR, Ordovas JM, vd. J Am Coll Car“Bilim kesintisiz hareketi arar. Buldu da; kendiol 1992; 19:792802). disi… “Bilim sürekli hareket halinde…” Ve de “Gerçekler inatçıdır” (bir ngiliz Statinlerin bugün için ikincil korunmada, atasözü)… başka deyişle koroner kalp hastalığı ve bununKaynaklar: la eşdeğer görülen şeker hastalığı, damar sertlilaç kullanımında kafa karışıklığı: Kolesterolü nasıl düğine bağlı kalp dışı damar hastalığı olanlarda ve şürmeli? CBT 6 Mayıs 2011, sayı 1259. 10 yıl içinde kalp damar hastalığı gelişme riski Stamler J, Wentworth D, Neaton JD. Is relationship %20’den büyük olan kişilerde değeri tartışılmaz. between serum cholesterol and risk of premature death from Burada sadece 10 yıl içinde koroner kalp has coronary heart disease continuous and graded? Findings in talığı gelişme riskinin hesaplanmasıyla ilgili tar 356,222 primary screenees of the Multiple Risk Factor Intervention Trial (MRFIT). JAMA 1986;256:28232828. tışmalar var. ngiliz araştırmacıların yaptığı bir Pekkanen J, Linn S, Heiss G, vd. Tenyear mortality çalışmada, genel olarak tüm dünyada Framing from cardiovascular disease in relation to cholesterol level ham Risk Hesaplaması ile hesaplanan bu riskin among men with and without preexisting cardiovascular digerçek riskin üzerinde belirlendiği bildiriliyor. sease. N Eng J Med 1990;322:17001707. Genest J, McNamara JR, JM Ordovas, vd. LipoproteAlman, Fransız ve talyan bilimcilerin de benin cholesterol, apolipoprotein AI and B and lipoprotein (a) zer bulguları var. Bu risk hesaplamasının abar abnormalities in men with premature coronary artery disease. tılı risk değerleri vermesi kuşkusuz ilaç kulla J Am Coll Cardiol 1992; 19:792802. nımını arttıracaktır. Brindle P, Emberson J, Lampe F vd. Predictive accu<200mg/dL Doğal Poligami ve Kültürel Monogami Üzerine Aklın bize dikte ettiği” ahlak kuralları, aslında kültürel öğretinin özgür akla sunduğu hayatta kalma / varlığı sürdürme reçetesidir. Bu reçete insanın cinsel içgüdülerini zorlar, kısıtlar mı? Kuşkusuz evet! Ama bu fatura, medeniyetin yaratıcı insana sunduğu hizmetlerin pazarlık kabul etmeyen, dönüşü olmayan, kesinleşmiş bedelidir. Bozkurt Güvenç oğa bilimcilerin geliştirdiği “Doğa tarihi” yöntemini izleyen bir insan ve kültür biliminin öğrencisi olarak, ülkemizin gurur simgesi Sayın Celal Şengör’ü, “Poligami ve Monogami” denemesinde yalnız ve yankısız bırakmamak niyetiyle yazıyorum. Poligami ve monogami, evlilik ve aile türleri olarak, doğal değil, geniş ve çekirdek tipleri bulunan sosyalkültürel olgular ve kurumlardır. Anababa ve çocuklardan oluşan çekirdek aile tipinin zamanmekândaki yaygınlığı ve sürekliliği, toplu hayata ve kültüre en iyi uyum sağlayan aile biçimi olarak yorumlanmıştır (Murduck ve Gough 1960’lar). Aile kurumunun temel işlevleri: Cinsel doyum, üreme/çoğalma, bebek eğitimi, cinsel işbölümü ve psikolojik (grup) dayanışmasıdır. Birbirinden bağımsız olmayan bu işlevlerden yalnız cinsel ilişkiyi çok ve tekeşlilik açısından inceleyip eleştirmek mümkündür, ama yeterli midir? Aynı yaklaşımla homo sapiens (insan) türünün cinsel davranış, eğilim veya tercihlerini kendisine en yakın şempanzelerle karşılaştırmak da kuşkusuz mümkündür, ama acaba ne kadar gerekli ya da doğrudur? Canlıların ortak özelliği çoğalmak ve türünü sürdürmek güdüsüdür. Zayıflar elenecek, güçlüler kalacak; tekler ölecek, türler yaşayacaktır. Hayvanlar âleminde bunu sağlayan cinsel ilişki güdüsüdür. Doğa’nın ahlaki bir sınırlaması ya da kısıtlaması görünmüyor. Ahlaki sınır ve kısıtlar, insanın evrim tarihinin (filojenisinin) yarattığı kültür varlığı ile başlıyor. Neden / nasıl? sorularının yanıtını arayanlar, insan türünü öteki primatlardan ayıran şu özgünlükleri buldular: D 1) İnsanın ataları doğal varlıklarının ötesinde, bugün “kültür ya da medeniyet” dediğimiz “canlıüstü” (süperorganik) varlık alanları yarattılar (Tylor 1871, N. Hartmann, ve P. Sorokin 1960’lar); 2) Bu varlık alanları, yeterince olgunlaşmadan erken (prematüre) doğan insan yavrusunun hayatta kalmasını, eril ve dişil yavruların erkek ve kadınlar olmasını sağladı; 3) İnsan kendi yarattığı bu varlığın ürünü oldu; onu değiştirirken onunla birlikte değişti. Nadir bir tür olmaktan çıktı, yaşamküreye egemen oldu. Böyle diyor, tekeşli çekirek ailenin doğal tarihi. Bu töre, bir alışkanlık değil, insan türünün ideal varlık şartıdır (Hoebel 1971). Aile içinde ensesti yasaklar. Aile dışında cinsel ilişkiyi sınırlar ama tümüyle önleyemez. “Aklın bize dikte ettiği” ahlak kuralları, aslında kültürel öğretinin özgür akla sunduğu hayatta kalma / varlığı sürdürme reçetesidir. Bu reçete insanın cinsel içgüdülerini zorlar, kısıtlar mı? Kuşkusuz evet! Ama bu fatura, medeniyetin yaratıcı insana sunduğu hizmetlerin pazarlık kabul etmeyen, dönüşü olmayan, kesinleşmiş bedelidir. Doğa bilimleri aklın değil hep eleştirdiğimiz kültür varlığının ürünüdür. Hayattaki en güvenilir açıklama ve anlama yöntemini geliştiren bilim, tek olmadığı gibi yaptırım gücü de zayıftır (Sayılı 1989). Ancak yapana hizmet eder, inanmayanı, geri kalanı uzun sürede bazen cezalandırır. Bilim etiğinin temeli, şüphe ve sorgulama, deneme yanılmadır. Kapalı kurumlar elbet sorgulanmalı, ama bu ilke, bize, henüz sorgulanmayanların önceden ve “fevkalade zararlı” olduğunu söyleme yetkisi verir mi? Rousseau (1760) da iyi insanı, tüm kötülüklerin kaynağıı olarak gördüğü topluma (kültüre) karşı savunmuş; ama doğaya dönülemeyeceğini kabul etmişti. Doğa bilimleri, nükleer enerjiyle İkinci Dünya Savaşı’nı bitirip üçüncüyü önledi; ama, başlattığı iletişim devrimiyle henüz bir bilgi toplumu ya da özgün bir varlık ahlakı yaratamadı. Küreselleşen tüketim ve refah ekonomisinin yerküreyi tükettiğini haber veriyor, ama erken bir kıyameti acaba önleyebilecek mi? Hiç bilemiyorum. NELER BİZİ AYIRIYOR? DOĞA BİLİMLERİ, KÜLTÜRÜN ÜRÜNÜ Daha da önemlisi, kalp damar hastalığı olmayanlarda statin kullanımının yeri… Dünyada Kanıta Dayalı Tıp uygulamaları için sistematik derlemeler ile belirli konularda en son geçerli bilgiyi veren ve tüm bilim çevrelerince gö KALP DAMAR HASTALIĞINIZ YOKSA CBT 1268/ 7 8 Temmuz 2011 racy of the Framingham coronary risk score in British men: prospective cohort study. BMJ 2003;327:12671272. Taylor F, Ward K, Moore THM vd. Statins for the primary prevention of cardiovascular disease. The Cochrane Library, Wiley: 2011. http://thecochranelibrary.com. Schatz G. Jeff’s View on Science and Scientists: Essays from FEBS Letters. Amsterdam, Elsevier: 2006. Hugo V. William Shakespeare. Part I – Book 3: Art and Science. www.gavroche.org/vhugo/shakespeare/shakespeare134.shtml.