Katalog

Deprem, Tsunami ve Akkuyu Santrali’nin Yer Seçimi Kozan Fayı Akkuyu bölgesinde denize giriyor.. Denizde ise heyelan bölgeleri var ve Kıbrıs dalma batma bölgesi.. Bunlar hakkında yeni araştırmalarla bilgi toplamadan, Akkuyu’da santral yapımı başlayamaz ve riskler ortaya konamaz... Cenk Yaltırak, İstanbul Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü ([email protected]) aponya’da meydana gelen 9.0 Mw (11 Mart 2011) büyüklüğündeki depremin ardından oluşan tsunaminin kıyı morfolojisine bağlı olarak çok yıkıcı olabildiği görüldü. Depremin merkez üssüne en yakın kıyı olan (127 km) Sendai (Honşu)’da deprem VIII şiddetinde hasar verdiği anlaşılıyori. Bu depremin ardından oluşan hasarlar arasında kıyı yakını sanayi tesisleri, rafineriler ve nükleer santrallerin oluşturduğu maliyet yanında, oluşan çevre kirliliği ve özellikle Daiichi (Fukushima) Nükleer santralinde meydana gelen hasarın yarattığı sızıntının ölümcül bir seviyeye ulaşması, en az deprem ve tsunami felaketi kadar tahrip edici olmaktadır. Japonya depreminden sonra Türk kamuoyunda deprem ve nükleer santral yapımları ile ilgili bağ daha kolay kuruldu, Sinop ve Akkuyu santrallerinin yer seçimleri ile ilgili sorular tartışıldı. Bir ülkede yapılacak nükleer santral çevre ülkeleri de il J nacak bir tesisin kurulumu öncesinde doğru araştırma yöntemlerinin kullanılması şart. Fakat yerbilimcilerin daha önce zmit bölgesindeki sanayileşilmede yapılaşma şu şekilde olsun önerilerinin dikkate alınmadığını, bilimsel çalışmalara değer vermeyen anlayışın sınıfta kaldığını 1999 depremlerinde gördük. Bu bağlamda Akkuyu Santrali’nin yapılmasına karşı olmak veya yapılmasını sağlamak için söz söylemek yerine, en doğrusu, bilimsel araştırmaların yapılması sağlanmalıi, çıkack sonuçlar kamuoyu ile paylaşıp toplumla ortak bir karar verilmelidir. Son on yılda bilgisayar kapasiteleri ve veri işlem yöntemlerinde kaydedilen gelişmeler, aktif fayların arazide gözlenmesi zor alanlardaki devamlılığı ve izi hakkında yerbilimcilerin çalışmalarını kolaylaştırdı. Farklı metotlarla elde edilebilen yüksek çözünürlüklü (1 m ) sayısal yükseklik verilerinden üretilen arazi modelleri ile çakıştırılan uydu görüntüleri, jeolojik gözlemlerle ve haritalarla birleştirilebiliyor. Böylece fay haritaları kara alanlarında daha keskinlikle üretiliyor. Aynı şekilde deniz alanlarında da deniz tabanına ait sayısal derinlik verileri çok ışınlı batimetri yöntemiyle toplanabilmekte ve denizden elde edilen sismik yansıma verileri ile birleştirilerek deniz tabanının morfolojik ve tektonik yapısı açığa çıkartılabilmekte. Çağdaş yerbilimleri, artık sadece arazide yapılan gözlemlerle yetinmiyor. Yer Seçimi Gündemde hem Sinopta hem de Akkuyu’da nükleer santral var. Nükleer santrallerin büyük miktarlarda soğutma suyuna gereksinimi olduğuna göre, su kaynağı da yeterli olmalı. Deniz kıyıları, büyük göller ve büyük barajların kenarları potansiyel alanlar. Eğer Türkiye’de nükleer santral yapacaksanız elinizde sadece kıyılar, Van gölü ve GAP çerçevesindeki barajlar var. Türkiye’nin üç tarafı denizlerle çevrili; bunun nedeni ise sadece sadece kıyılardaki dağları şekillendiren faylardır. NASIL YAPMALI? Şekil1. Türkiye’nin ve çevresinin sayısal arazi modeli ve karada bulunan aktif fayları (kırmızı çizgiler) KAF: Kuzey Anadolu Fayı, DAF: Doğu Anadolu Fayı, TEFZ: Trakya Eskişehir Fay Zonu, BFFZ: Burdur Fethiye Fay Zonu, EF: Ecemiş Fayı, KFZ: Kozan Fay Zonu, ÖDF: Ölü Deniz Fayı CBT 1255/8 8 Nisan 2011 gilendirmekte. Nükleer santrallerde oluşabilecek felaketlerin çevre ülkelere etkisi, ülke yönetimlerini yapım ve kapatma aşamasında karşı karşıya getiriyor. Bazen siyasi rekabetin buna katkıda olduğu da ortadadır. Çernobil’den yıllar sonra halen Türkiye’de Karadeniz bölgesinde artan kanser vakalarının nedenlerinin siyasi kaygılarla açıkça ifade edilemediği ve konunun devlet kurumları tarafından tartışmalı hale getirildiği dikkate alınırsa, açık bir toplum olmanın gereklerini yer seçimlerinde de yerine getiremeyeceğimiz görülüyor. Özellikle nükleer santrallerin artan enerji ihtiyacı için gerekli olduğu tezi, farklı enerji sağlama tesislerine karşı (HES, RES, DGÇS, JES,) gelişen yerel direnişlere rağmen kalkınma ve tüketime dayanan artan enerji gereksinimi tam anlamıyla bir paradoks oluşturuyor. Bir enerji üretim tesisinin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğine karar vermek için ilk önce genel geçer sözler yerine o tesisin planlanma aşamasında olası risk ve etkilerini araştırmak zorunludur. Japonya’da tüm çevre yönetmeliklerine harfiyen uyulmasına rağmen, Sendai’de deprem ve tsunaminin sanayi tesislerinde yarattığı etki karşısında Japon yönetimi, geçmişin bilimsel araştırma metodlarının, bu felaketlerin etkilerini engelleyecek araştırma yeterliliğinde olmadığını itiraf etti. Şu anda Türkiye artan enerji gereksinimi karşısında kendine yol ararken yeni yöntemleri ve teknolojileri kullanmadan, konulara, ben devletim istersem olur mantığı ile yaklaşırsa, kamu görevlilerinin doğruları söylemesi çok anlamlı değildir. Nükleer santral yer seçiminde de zorunlu olan çevre etki değerlendirmesi (ÇED) raporları ne derece yeterlidir, sorusu bugün daha yüksek sesle sorulmalı. Milyarlarca dolar harca Karadeniz ve Akdeniz’de kıyılara paralel faylar daha düzgün bir kıyı oluştururken, Ege’de kıyılara dik ve açılı faylar girintili çıkıntılı kıyılar oluşturuyor (Şekil 1). Türkiye’de tektonik deformasyonun en az olduğu yerler ise Konya Ovası ile Güneydoğu Anadolu’nun Suriye sınırına yakın kesimleridir. Ecemiş ve Kozan Fayı ve Orta Toros’ların güneyinde deniz alanının jeolojisi Akkuyu Nükleer santrali yer seçimi çalışmaları 1983’te devlet tarafından yapılan araştırmalarla başlar. 1985’te Kanada’lı Terratech şirketi bu raporu inceledi ve araştırmanın yetersiz olduğunu belirledi. 1988 ve 89’da DEÜ Koca Piri Reis araştırma gemisi bölgede çalıştı, denize uzanan fayları haritaladıii. Yetişi tarafından varlığı ortaya konan sol yanal atımlı Ecemiş fayının, Gökçen ve arkadaşlarıv tarafından günümüzde de aktif olduğu ve Akdeniz’e uzandığı öne sürüldü. Türkiye jeolojisinde, Orta Anadolu güney doğusunda bulunan sol yanal atımlı Ecemiş Fayı, bu nedenle çok sayıda araştırıcının ilgisini çekti ve aktivitesi hakkında farklı düşünceler öne sürüldü v. Ecemiş Fayı’nın Akdeniz’e uzanmış olduğu varsayımı, Akkuyu Nukleer Santrali yapımını ilgilendiren bir konu olarak hem ulusal hem de uluslararası tepkileri tetikledi. Bu çerçevede Ecemiş Fayı’nın denize olan uzanımı ve Akkuyu’ya gelip gelmediği tartışması ancak karada yapılacak ayrıntılı bir araştırma ile çözümlenebilir. En azından 30 m çözünürlüklü sayısal arazi modeli ve 1 m çözünürlüklü uydu görüntüleri ve 1/25.000 ölçekli jeoloji haritalarında görüldüğü kadarıyla, Ecemiş Fayı’nın üzerindeki sismik aktivite Akkuyu bölgesine uzanmıyor; bu dikkate alınırsa, Fayın Akdeniz’e birleştiği düşüncesi çok şüphelidir (Şekil 2). Sayısal arazi modeline göre Ecemiş Fayı’nın güneye uzanan kesimi Çamlıyayla’dan (37°11’0.35”K 34°36’26.98”D) itibaren saçaklanarak sönümleniyor ve Akdeniz’e ulaşmıyor veya 30 m çözünürlüğün altında bir atıma sahip. Gökçen ve arkadaşları tarafından denizde gözlenen ve Ecemiş fayı olarak nitelendirilen fay, iki binli yıllarda denizde yapılan araştırmalarda (Şekil 3) Kozan Fayı’nın devamı olarak tanımlandıvi. Kozan Fayı Akkuyu bölgesinde Kozan Fay zonu Adana Kozan’dan başlayarak Mersin’e ve oradan Akdeniz’e uzanırvi. Ecemiş Fayı ile benzer yaş özelliklerine sahip olan sol yanal doğrultu atımlı faylardan oluşur. Deniz araştırmalarında Kozan Fayı’nın Akkuyu önlerine kadar geldiği görülmektei. Her ne kadar sismik araştırmalarda Kozan fayının deniz uzantısı saptanmış olsa da, santral yer seçimi için yapılan çalışmalar için söz konusu verilerin yeterli olduğu söylenemez. Eldeki veriler, Ecemiş Fayı’ndan ziyade Akdeniz’de sismik çalışmalarla saptanan, çökelleri ve deniz tabanını etkileyen fayların araştırılmasının gereğini gösteriyor. Deniz tabanında (Kıbrıs Türkiye arası ve skenderun Körfezi) çok ışınlı batimetri verileri, Akkuyu güneyinde ve doğusundaki Göksu Deltası’nda sığ sismik araştırma yöntemleri ile araştırma yapılması, karot alımı ile fay zonunun etkilediği çökellerde tekrarlanma aralıkları bulunması şarttır. Bunlar yapılmadığı sürece Akkuyu santralinin inşası yeterli araştırma yapılmadan başlamış olacaktır. Şekil2. A: Ecemiş Fayı ve Akkuyu’nun konumu (kırmızı çizgi) B: Ecemiş Fayı’nın izi şekilde HEYELAN VE TSUNAM görüldüğü gibi Akdeniz’e devam etmemektedir. Akkuyu kuzeydoğusundaki derelerde fayKıbrıs, Akdeniz arasında kalan alanda ların sebep olduğu bir ötelenme görülmemektedir. (30m çözünürlüklü GMRTgörüntüsü) Bu sismik kesitlerde dikkat çeken diğer bir noknedenle Ecemiş Fayı’nın uzanımı tartışmalıdır. Şekil 3. A: Doğu Akdeniz’ de yapılan sismik araştırmaların dağılımı, B: Akkuyu güneyinde Kıbrıs’a uzanan sismik kesit A daki faylar ve heyelanlar, C: Sismik kesit H de Kozan Fayının konumu (Aksu vd., 2005) AKKUYU, AKDEN Z’DE ta, deniz altında oluşmuş heyelanlardır. Tsunami’lerin sadece fayın yer değiştirmesinden oluşmadığı, deniz tabanında meydana gelen heyelanların da büyük tsunamilere yol açtığı bilinmekte. Kıbrıs adasının bulunduğu alan tektonik olarak aktif bir yerdir. Kıbrıs’ın güneyinde gerçekleşen dalma batma olayından dolayı, bu kesimde oluşacak bir depremin Kıbrıs kuzeyinde deniz tabanında heyelanları tetikleme olasılığı var. Yazının devamı 17. sayfada