Katalog

Ay’ın iki yüzü, Mayıs’ta gökyüzü Hasan H. Esenoğlu İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü [email protected] Yeni Ay Gün Saat 3 09:51 İlk Dördün Gün Saat 10 23:33 AY EVRELERİ Dolunay Gün Saat 17 14:09 Son Dördün Gün Saat 24 21:52 Ay’ın “görünen yüzü” (^) Ay’ın “öteki yüzü” (v) AY OLAYLARI Ay–Yer Uzaklığı Ay Yer’e En Yakın Ay Yer’e En Uzak Gün Saat Uzaklık (km) Gün Saat Uzaklık (km) 15 14 362155 27 13 405000 GÖK ATLASI 15 Mayıs 2011 akşam saat 22:00 için verildi. +1.5 kadire kadar parlak yıldızı olan ve gezegenlerin yakınında bulunduğu takım yıldızlar özetlenerek belirtildi. Gözlemlerde kullanılan bazı parlak yıldızlar da verildi. Gök atlasına gökyüzüne bakar şekilde doğru yönlerde yukarıya kaldırarak eşleştirmek yeterli. Ay boyunca takım yıldızlar–burçlar buradan izlenebilir… Maalesef büyük şehirlerimizdeki ışık kirliliği altında görülen gökyüzünün sanal üretilenden epey farklı olduğunu belirtelim. Bulunduğumuz yerleşimlerde görülebilen gök cisimlerinin sayısı ışık kirliliğinin de belki bir ölçütünü verebilir… “Karanlık gökyüzümüzü korumak gençlerimiz gibi geleceğimizin teminatı olacaktır” sözümüzü yenileyelim. CBT 1258 / 15 29 Nisan 2011 MAYIS’TA GÖK OLAYLARI GÜNLÜĞÜ gün saat 1 10 Merkür Ay’ın 8 derece güneyinde 1 14 Mars Jüpiter’in 0.4 derece kuzeyinde 1 22 Jüpiter Ay’ın 6 derece güneyinde 1 23 Mars Ay’ın 6 derece güneyinde 3 10 YEN AY 6 10 Göktaşı yağmuru 7 22 Merkür–Güneş açıklığı en büyük (batı 27 derece) * 3 gün 3 gece gözlem 10 24 LK DÖRDÜN şenliği stanbul Üni11 02 Merkür Jüpiter’in 2 derece güneyinde versitesi Fen Fakülte11 12 Venüs Jüpiter’in 0.6 derece güneyinde si Amatör Astronom14 18 Satürn Ay’ın 8 derece kuzeyinde lar Kulübü’nün dü15 14 Ay Yer’e en yakın zenlediği halka açık 17 14 DOLUNAY Mayıs 2011 Etkinlik20 04 Merkür Mars’ın 2 derece güneyinde leri 11–12–13 Mayıs 22 18 Venüs Mars’ın 1.1 derece güneyinde Yazının devamı 16. sayfada 24 21 Neptün Ay’ın 6 derece güneyinde 24 22 SON DÖRDÜN YER MEZKEZL OLAYLAR 25 18 Pallas sabit görüKÜÇÜK GEZEGENLER Yer’den Bakıldığında Mayıs Ayında Gezegenler nümde Pallas 25 Mayıs’ta sabit (stationary) görünüşte. 27 13 Ay Yer’e en uzak Gök Cisimlerin Doğuş–Yükseliş–Batış Saatleri (saat:dakika) Özellik Gün Saat 27 16 Uranüs Ay’ın 6 Merkür–Güneş açıklığı 07 22 derece güneyinde Gök Cismi 1 Mayıs 15 Mayıs 31 Mayıs en büyük (27 derece) Doğuş En yüksekte Batış Doğuş En yüksekte Batış Doğuş En yüksekte Batış Ay 04:43 11:32 18:31 18:10 23:26 04:35 04:17 11:46 19:21 2011’İN OLAYLARI Merkür 05:13 11:29 17:45 04:54 11:26 17:59 04:54 12:03 19:13 Parlak Gezegenlerin Güneş’ten Açısal Uzaklıkları ve Parlaklıkları (gece saat 03 için) Venüs 05:02 11:16 17:32 04:47 11:25 18:02 04:35 11:37 18:39 (D: doğu, B: batı; Uzaklık: yay derecesi biriminde, Par.: kadir) Güneş 06:03 13:01 20:00 05:47 13:00 20:15 05:35 13:02 20:29 Mars 05:22 11:53 18:24 04:52 11:37 18:23 04:20 11:21 18:21 Tarih (Mayıs) Merkür Venüs Mars Jüpiter Satürn Jüpiter 05:24 11:53 18:22 04:36 11:10 17:43 03:42 10:20 16:58 Uzaklık Par. Uzaklık Par. Uzaklık Par. Uzaklık Par. Uzaklık Par. Satürn 17:20 23:14 05:09 16:21 22:16 04:12 15:16 21:11 03:07 9 B 27 +0.3 B 27 –3.8 B 20 +1.3 B 24 –2.1 D 143 +0.6 Uranüs 04:36 10:40 16:43 03:43 09:47 15:51 02:41 08:46 14:51 19 B 24 –0.1 B 24 –3.8 B 22 +1.3 B 31 –2.1 D 133 +0.7 Neptün 03:20 08:40 14:01 02:25 07:46 13:07 01:23 06:44 12:04 29 B 17 –0.7 B 21 –3.8 B 24 +1.3 B 39 –2.1 D 123 +0.7 Ay, Dünya’nın yörüngesinde eşzamanlı olarak dönmektedir, yani her zaman aynı yüzü Dünya’ya dönüktür. Ay’ın oluşumunun başlarında dönüşü yavaşladı ve Dünya’nın kütlesi nedeniyle oluşan gelgit biçim bozulmalarına bağlı sürtünme etkilerinin sonucu olarak günümüzdeki konumuna kilitlendi. Çok uzun zaman önceleri Ay daha hızlı dönerken, “armutlaşma” diyebileceğimiz gelgit tümseği Dünya–Ay hattının önünde dönüyordu çünkü gelgit tümsekleri yeteri kadar hızlı olarak Dünya ile aynı hatta gelemiyordu. Bu hattın dışına çıkan tümsek nedeniyle oluşan tork (kuvvetin dönme etkisi) Ay’ın dönüşünü yavaşlattı. Ay’ın dönüşü yörünge hızına denk gelecek kadar yavaşladığında gelgit tümseği Dünya’nın tam karşısına geldi ve bu nedenle tork ortadan kayboldu. şte bu nedenden ötürü Ay, Dünya yörüngesinde döndüğü hızla kendi çevresinde de döner ve Dünya’dan her zaman Ay’ın aynı yüzü görünür. Ay’ın göründüğü açının küçük değişimleri (yukarı–aşağı, sağa–sola veya ileri–geri bağlı olarak ortaya çıkan Ay sallantısı) nedeniyle Ay yüzeyinin %59’u görünür. Ay’ın Dünya’ya karşı olan yüzüne Ay’ın “görünen yüzü”, diğer tarafına da Ay’ın “öteki yüzü” denir. Öteki yüz Ay’ın karanlık yüzü ile karıştırılmamalıdır. Ay’ın karanlık yüzü herhangi bir anda Güneş tarafından aydınlatılmayan yarıküresidir. Ayda bir kere bu karanlık yüz yeniay evresinde Ay’ın görünen yüzü olur. Ay’ın öteki yüzü ilk olarak 1959’da Sovyet uzay sondası Luna 3 tarafından fotoğraflandı. Ay’ın öteki yüzünün ayırtedici özelliklerinden biri “ay denizi” adı verilen düzlüklerin hemen hemen hiç olmamasıdır. “Ay dönüyor mu?” yoğun sorulara yanıt olmuş oldu, bir de animasyonu var: http://tr.wikipedia.org/wiki/Librasyon. AY’IN K YÜZÜ GÜNEŞ MEZKEZL OLAYLAR Gezegen En büyük enlemde (Güney) Venüs 11 Mayıs Merkür 19 Mayıs GEZEGENLER NEREDE? Mayıs ayı boyunca gezegenlerin ne zaman görülebileceği mini çizelgede özetlendi. Akşam Gece Sabah Satürn Satürn Satürn (1–9) Venüs (13–31) Mars (17–31) Jüpiter (11–31) Uranüs Neptün 29 30 31 18 23 04 Jüpiter Ay’ın 6 derece güneyinde Mars Ay’ın 4 derece güneyinde Venüs Ay’ın 4 derece güneyinde Kova takım yıldızı civarından yağan Eta Aquaridler isimli göktaşı yağmuru 19 Nisan ile 28 Mayıs tarihleri arasında görülebilir. En yüksek sayıya ise 6 Mayıs’ta ulaşır: saatte yaklaşık 70 ve yukarısı göktaşı görülebilir. Bu göktaşı yağmurunu izlemek isteyen okuyucular, özellikle 6 Mayıs’ta sabaha karşı 04 civarından itibaren doğu tarafına ufuktan yaklaşık 19 derece yüksekteki Kova takım yıldızı bölgesine bakabilirler. Bir–iki göktaşının görülmesi akış yerini de hemen belli eder. Kova takım yıldızı ufka yakın olacağından göktaşı yağmurunu izleme süresi Güneş doğuncaya kadar ile sınırlı kalacak. Bununla birlikte Ay’ın olmayışı olumlu. GÖKTAŞI YAĞMURU GÜNCEL GÖKB L M HABERLER