Katalog

Türkiye’nin Bilgi Toplumu Politikasında Kütüphane Kurulumuna Yaklaşım Bilgi olgusu üzerine temellenen kütüphane kurumu, yalnızca bu niteliği ile dahi Bilgi Toplumunun organik bir parçası olarak kabul edilmek durumundadır. Böyle bakıldığında, bilgiyi toplayan, düzenleyen ve eriştiren başlıca kurumlar olarak kütüphanelerin, Bilgi Toplumuna ilişkin olarak geliştirilecek politikalarda öncelikle düşünülmesi gerektiği açıktır. Prof. Dr. Bülent Yılmaz, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü, byilmaz@hacettepe.edu.tr Toplu (2007, s. 132134) yeni bilgi politikası tanım ve oluşturma süreçlerinde bilgi merkezi ve bilgi hizmeti odaklı yaklaşımların ağırlığını artırdığına dikkat çekerken, Rehman (1996, s. 187) bilgi politikasının olması gereken bileşenlerini saymakta ve “bilgi kuruluşları olarak kütüphanelerin rol ve katkılarını da” bu kapsama dahil etmektedir. Montviloff (1990, s. 6) ulusal bilgi politikalarının dört ana unsurunu 1. Bilgi kaynakları, 2. Bilgi hizmetleri, 3. Bilgi sistemleri, 4. Bilgi altyapısı olarak sıralar ve kütüphane ve arşiv gibi bilgi merkezlerini “Bilgi hizmetleri” unsurunun içinde yer alan kurumlar olarak kabul eder. Kısaca; “Bir ülkenin bilgi politikası, kütüphane kurumunu o politikanın organik bir parçası/bileşeni olarak kabul etmelidir”. Kütüphane Kurumuna Yaklaşım Dünya Ekonomik Formu tarafından hazırlanan ve 20082009 yılları itibarıyla Türkiye’nin Bilgi Toplumuna hazır oluş durumunu sayısal olarak diğer ülkeler sıralamasıyla veren tablo (Tablo1) aşağıdadır. eTürkiye Girişimi Eylem Planı2002 eDönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı (2003–2004) eDönüşüm Türkiye Projesi 2005 Eylem Planı Bilgi Toplumu Stratejisi 20062010 Bilgi Toplumu Stratejisi 20062010: Eylem Planı’dır. (http://www.bilgitoplumu.gov.tr). Bilgi Toplumu Stratejisi 20062010’da Türkiye’nin Bilgi Toplumu oluşturmaya yönelik stratejik öncelikleri şöyle sıralanmıştır: • Sosyal Dönüşüm • Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin İş Dünyasına Nüfuzu • Vatandaş Odaklı Hizmet Dönüşümü • Kamu Yönetiminde Modernizasyon • Küresel Rekabetçi Bilgi Teknolojileri Sektörü • Rekabetçi, Yaygın ve Ucuz İletişim Altyapı ve Hizmetleri • ArGe ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi Türkiye’nin Bilgi Toplumu potansiyelinin değerlendirildiği bir önceki bölümde olduğu gibi, bu bölümde de kütüphane kurumuna ilişkin yaklaşımın görülmesi gereken başlıklar bulunmaktadır. Başta, herkes için bilgi ve iletişim teknolojileri fırsatı yaklaşımına dayandırılan “Sosyal Dönüşüm” olmak üzere, özellikle, “Vatandaş Odaklı Hizmet Dönüşümü” ve “ArGe ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi” bölümleri kütüphane algısının bulunması gereken kısımlarıdır. Sözü edilen kısımlar incelendiğinde, belirtilen bölümlerde kütüphane kurumuna ilişkin sadece şu ifadenin yer aldığı görülmektedir: “Kütüphane hizmetleri, katalog tarama ve içeriğe erişim hizmetleri elektronik ortamda sunulur hale getirilecektir.” Bu açıklama, bazı olumluluklar taşımakla birlikte, kütüphane kurumunun Türkiye’nin Bilgi Toplumu Politikası içindeki dönüşümünün ve dolayısıyla işlevinin, diğer belgelerdeki yaklaşıma benzer biçimde sadece “kaynak ve hizmetlerin elektronik ortama aktarılması” bağlamında ele alındığını ortaya koymaktadır. “Sosyal Dönüşüm” kısmında Kamu İnternet Erişim Merkezlerinin kurulacağından, “Vatandaş Odaklı Hizmet Dönüşümü”nde vatandaşların elektronik kamu hizmetlerine 7 gün 24 saat ve tercih ettikleri kanallar aracılığıyla ulaşabileceklerinden ve “ArGe ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi”nde de araştırma etkinliklerinin destekleneceğinden ve artırılacağından söz edilirken kütüphane kurumuna ilişkin bir gönderme görülmemektedir. Belge’nin “Stratejinin Uygulanması” ve “Uluslararası İlişkiler” bölümlerinde de kütüphane kurumu ile ilgili herhangi bir ifade geçmemektedir. Türkiye’nin en ciddi politika belgesinde kütüphane kurumuna ilişkin tek ifadenin yukarıda alıntılanan ve kütüphane kaynak ve hizmetlerinin elektronik ortama aktarılmasını öneren cümle olması son derece ciddi bir yaklaşım yetersizliğini ve eksikliğini ortaya koymaktadır. B CBT 1233/ 18 5 Kasım 2010 ilgi Toplumu, genel olarak; toplumsal yaşamın her alanında bilginin geçmişle kıyaslanamayacak kadar fazla ve belirleyici biçimde kullanılması; bilginin üretim hızının öncesine göre anlamlı düzeyde yüksek olması; bilgi ekonomisi olarak adlandırılan ekonomik yapıda hizmetler sektörünün tarım ve sanayinin ötesinde bir paya sahip ve hizmet sektörü içinde de bilgiye dayalı etkinliklerin ağırlıklı olması; özellikle bilgisayar ve İnternette simgelenen ve bilginin, üretim, depolanma ve erişimini niteliksel olarak farklılaştıran bilgi ve iletişim teknolojilerindeki çok hızlı ve yapısal değişim ile ifade edilebilir. Kapitalist toplumun yeni bir evresi olarak da değerlendirebileceğimiz bu yapıda bilgi olgusunun belirleyici etkisi temel hareket ve tanımlama noktasıdır. IFLA (Uluslararası Kütüphane Dernekleri Federasyonu)’nın hazırladığı “Kütüphaneler ve Dünya Bilgi Toplumu Zirvesi” adlı raporda (http://www.ifla.org/files/wsis/Documents/ librariesandthewsisactionlinesen.pdf6.8.2010) Bilgi Toplumukütüphaneler ilişkisinin belirginleştiği noktalar şöylece özetlenebilir: • Kütüphaneler, Bilgi Toplumu için var olan bir ağ ve temel kaynaktır. • Kütüphaneler, bilgi kullanıcısına yakındır ve dünyanın çoğu yerinde kolaylıkla ulaşılabilir kurumlardır. • Kütüphaneler, bilgi kaynaklarının içeriğinin değerlendirilmesinde uzmanlaşmış kurumlardır. • Bilgi Toplumunun tüm olanaklarından yararlanabilmek için herkesin gerekli becerilere ve Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Okuryazarlığına sahip olması gerekir. Kütüphaneler bu becerilerin özellikle eğitimli olmayan, çalışmayan bireylere kazandırılmasında çok önemli kurumlardır. Bir başka deyişle, kütüphaneler, eokuryazarlık anlamına gelen bilgi ve iletişim teknolojileri kullanım becerileri için özel eğitim programları da düzenleyen yerel eğitim ve yetiştirme merkezleridir. • Kütüphaneler, eğitimaraştırma kurumları ile bağlantılı ve ağ tabanlı BİT’lerin tasarlanmasını hedefleyen pilot projelerde de işlev yüklenir. • Kütüphaneler, olumlu İnternet kullanım modellerinin geliştirilmesinde rol oynayabilirler. Bu çerçevede, onlar, gereksinim duyulan bilgiyi sağlarlar. Bunun da ötesinde, kütüphaneler, web tabanlı farklı ve geniş bir materyal çeşitliliği sunar. • Kütüphaneler, ulusal, bölgesel ve yerel Bilgi Toplumu politikalarının yaşama geçirilmesinde yerel toplulukların temel İnternet erişim merkezleri olarak yer alır. • Kütüphaneler, basılı ve elektronik bilgi ve belgelerin depolanması ve arşivlenmesi için çeşitli uygulama ve çalışmalar yapar. Kültürel mirasın korunmasında ulusal kütüphane ve arşivlerin uzun süreli deneyimleri Bilgi Toplumu amacının başarılmasında çok önemlidir. (http://www.ifla.org/files/wsis/Documents/librariesandthewsisactionlinesen.pdf6.8.2010) Ulusal düzeyde bir bilgi politikası; “bir ülkedeki bütün bireylerin gereksinim duydukları bilgiye en uygun biçimde erişimlerini sağlayacak plan, program ve proje gibi unsurların oluşturduğu yol, yöntem, strateji” olarak tanımlanabilir. Bu çerçevede, Bilgi Toplumu politikasını da; “Bir ülkenin Bilgi Toplumu olabilmesi ve bu nitelikteki varlığını geliştirip, sürdürebilmesi için belirlediği hedeflere ulaşmada izleyeceği yol, yöntem, strateji” olarak tanımlayabiliriz. Tablo 1. Ülkelerin Bilgi Toplumuna Hazır Olma Durumu (2008) Sıra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ……… 55 Ülkeler* Danimarka ABD İsveç İsviçre Singapur İsviçre Finlandiya İzlanda G. Kore Norveç Türkiye Puan 5.85 5.84 5.68 5.67 5.58 5.53 5.50 5.49 5.48 5.41 3.91 Kaynak: Dünya Ekonomi Forumu (http://www.bilgitoplumu.gov.tr) *Toplam ülke sayısı134. Teknik altyapı göstergeleri kadar, ülkelerin hizmetlerin sunumu ve geliştirilmesindeki durumu, teknoloji üretme yetenekleri, insan sermayesi, hukuksal düzenlemeleri gibi birçok ölçüt kullanılarak hazırlanan “Küresel Bilgi Teknolojisi” adlı rapordan alınan bu bilgilerle oluşturulan Tablo’da ilk 10 ülke ile Türkiye yer almaktadır. Toplam ülke sayısının 134 olduğu göz önüne alındığında Türkiye’nin 55. sırada oluşu “orta” olarak değerlendirilebilir. Aynı Raporda Türkiye’nin sırasının 61’e gerilediği de görülmektedir. Bunun dışında, “Türkiye’de 2003 yılında 10.3 milyar dolar seviyesinde olan BİT pazarı, yıllık ortalama yüzde 18 büyüyerek 2008 yılında 23.8 milyar dolara ulaşmıştır. Sektör büyüklüğünün 2009 yılında 21.8 milyar dolara gerileyeceği tahmin edilmektedir. Sektörün yüzde 70’lik kısmını telekomünikasyon sektörü, yüzde 30’luk kısmını da bilgi teknolojileri sektörünün oluşturduğu değerlendirilmektedir.” (www.bilgitoplumu.gov.tr) SONUÇLAR ÇIKARMAK Tüm belgeler incelendiğinde kütüphanelere ilişkin sonuçlar anlamına gelecek şu belirlemeler yapılabilir: Bilgi Toplumu Politikasının eDönüşüm Türkiye Projesi bağlamındaki örgütlenme altyapısında kütüphane ve kütüphaneciye “sınırlı” ölçüde yer verilmiştir. Türkiye’nin Bilgi Toplumu Politikasında arşiv ve kütüphanelerden beklenen ana işlev, genelde, bu kurumlardaki kaynak ve hizmetlerin elektronik ortama aktarılarak erişime açılmasıdır. Bu, Bilgi Toplumu Politikasında kütüphanelere ilişkin işlevlerin belirli ölçüde sınırlanması anlamına da gelmektedir. Bilgi Toplumu Politikası belgelerinde toplumun bilgi teknolojisi eğitimi konusunda kütüphaneler ilgili kurumlar arasında yer almamakta, bu konuda kütüphanelerin işlev yüklenmeleri gerektiği düşünülmemektedir. Türkiye’nin Bilgi Toplumu Politikasının eğitim boyutunda kütüphane kurumu DPT’NİN BELGELERİ Bugün, Türkiye’de Bilgi Toplumu Politikası ile doğrudan ilgili ve üstelik devletin merkezi planlama örgütü DPT tarafından hazırlanmış 2000 sonrası başlıca temel belgeler;