Katalog

Açık köşe Mustafa Erdik: Deprem zararlarını azaltmak için ne yapmalı? Boğaziçi Üniversitesi deprem mühendisliğinden ve Kandilli'nin başkanlığına yeni atanan Mustafa Erdik, depremin yıkıcı etkilerini azaltmak için neler yapılması gerektiği konusunda görüşlerini açıklıyor.. stanbul'da meydana gelebilecek deprem zararlarını azaltmanın iki temel şartı; yeni yapılacak yapıların mevcut deprem riskini arttırmamasını sağlamak ve mevcut deprem riskinin azaltılması yönünde önlemler almaktır. Bu şartlardan birincisinin uygulanması için deprem etkilerini göz önüne alacak şekilde düzenlenmiş arazi kullanım planlarının yapılması ve tüm bina, altyapı ve şebekelerin depreme dayanıklı bir şekilde projelendirilerek inşası gerekmektedir. İkinci şartın sağlanması için ise deprem performansı yetersiz bina, altyapı ve şebekelerin takviyesi ve acil durum plan ve programlarının hazırlanarak uygulamaya konması gereklidir. Mevcut yapı, altyapı ve şebekelerin tahkim ve takviyesi konusunda önceliğin, sosyoekonomik yaşamın devamı için deprem sonrasında ayakta kalması gerekli haberleşme, ulaşım, asayiş ve sağlık gibi fonksiyonlara verilmesi gereği meydandadır. Bu bölümde İstanbul'da olası can kayıplarının azaltılmasında en önemli faktör olan binaların deprem güçlendirmesine yönelik olarak yapılan genel kapsamlı çalışma ve uygulamalara yer verilecektir. 2000 yılı sonrasında İstanbul'da yapılan binaların deprem performanslarında belirgin bir iyileşme gözlenmektedir. Bu iyileşmenin sebepleri arasında halkın deprem güvenliği konusunda bilinçlenmesi, yeni deprem şartnamesinin varlığı, mühendislere yönelik eğitim programları, yerel yönetim ve yapı denetleme firmalarınca yapılan düzenleme ve kontroller sıralanabilir. Diğer bir önemli etken de azalan enflasyon ve kredi faizlerindeki düşme nedeni ile büyük konut yatırımcılarının devreye girmesi ve buna bağlı olarak konut üretiminde görülen endüstriyelleşmedir. Ancak, tüm bu olumlu gelişmelere rağmen, İstanbul'da bir depremde oluşacak can kayıplarını azaltmanın en önemli unsuru mevcut binaların, özellikle mesken olarak kullanılan apartmanların, deprem performanslarının yükseltilmesidir. Bu husustaki girişimler yapısal güçlendirme için kredi imkânlarının sağlanmasına rağmen sosyal ve ekonomik nedenlerle başarılı olamamıştır. Her ne kadar kamusal ve ticari nitelikli binaların depreme karşı güçlendirilmeleri yönünde uygulamalar ve proje girişimleri varsa da meskenlerle ilgili benzer genel kapsamlı etkinlikler İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yürütülen bazı pilot kentsel dönüşüm projeleri ile kısıtlıdır. “İ İstanbul Proje Koordinasyon Birimi (İPKB) tarafından yürütülmektedir. Projenin ana amacı, İstanbul deprem master planı belirlemeleri ışığında, olası bir depremde İstanbul'da oluşacak sosyal ve ekonomik kayıpların azaltılması olarak özetlenebilir. 2010 tarihinde tamamlanması planlanmış olan bu projenin acil durum hazırlık kapasitesinin arttırılması, öncelikli kamu binaları için sismik riskin azaltılması ve imar ve yapı mevzuatının uygulanması başlıklı üç temel bileşeni bulunmaktadır. Proje finansman ve imkânlarının büyük bir çoğunluğu öncelikli kamu binalarının depreme karşı güçlendirilmesinde kullanılacaktır. Her ne kadar bu bileşen altında okullar, hastaneler, idari binalar, altyapı ve kültür varlıkları yer alıyorsa da etkinliklerin büyük bir çoğunluğu okullara yöneliktir. İstanbul'da yaklaşık 12 bin kamu binası bulunmaktadır. İSMEP projesi kapsamında yaklaşık 840 kamu binasının güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Toplamda güçlendirilmesi gerekli kamu binasının yaklaşık 3 bin 600 olduğu tahmin edilmektedir. 2009 yılı itibarıyla bu stoğun sadece %10 civarında bir kısmı güçlendirilmiş durumdadır. DEPREM ODAKLI KENTSEL DÖNÜ ÜM PROJES İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde kurulmuş bulunan Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Daire Başkanlığı tarafından, Deprem Master Planı çerçevesinde, yeterli deprem performansına sahip olmayan bina stoğunun belirlenmesi ve yeniden yapılandırılmasına yönelik olarak Zeytinburnu, Fatih ve Küçükçekmece ilçelerinde kentsel dönüşüm projeleri yürütülmektedir. Zeytinburnu ilçesinde gerçekleştirilmiş olan "Deprem Odaklı Kentsel Dönüşüm" başlıklı proje kapsamında yaklaşık 16 bin300 bina ile ilgili deprem performansı öndeğerlendirmeleri deprem tehlikesi belirlemelerine ve bina dışından toplanan gözlemsel verilere dayalı olarak yapılmış, yüksek riskli bulunan 3 bin civarındaki binanın içlerine girilerek ek bilgi toplanmış ve ayrıntılı analizler yapılarak 2 bin 295 binanın depremde ağır hasar göreceği veya yıkılacağı sonucuna varılmıştır. Proje kapsamında bu binaların yıkılarak depreme dayanıklı şekilde yeniden inşa edilmeleri, geriye kalanların yarısına yakınında da deprem güçlendirmesi gerektiği sonucuna varılmışsa da, birçok idari, hukuki, ekonomik ve lojistik nedenlerle bu çalışmalara başlanamamıştır. Şimdiye kadar İstanbul'daki binaların deprem riskinin azaltılmasına yönelik olarak yapılan çalışmalar, bu binaların deprem peformanslarının değişik ayrıntılarda belirlenmesine yönelik olmuştur. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı bu mühendislik çalışmalarını baz alarak değişik rehabilitasyon uygulamaları oluşturmaya çalışmaktadır. Bu kapsamda daha rasyonel bir yaklaşım yerel yönetimin önce problemin içerdiği sosyal, psikolojik, idari, hukuki, ve mali sınır şartlarını göz önüne alarak çözüm alternatifleri oluşturması, daha sonra bu alternatiflerin kentsel planlama ve inşaat mühendisliği bilgi ve kapasitesi kapsamında değerlendirilmesi olmalıdır. Zeytinburnu projesinde yapıldığı şekilde depreme dayanıksız "münferit binalar"ın belirlenerek güçlendirilmesi veya yıkılarak yeniden yapılması yaklaşımı yerine, deprem performansı zayıf binaların çoğunlukla bulunduğu problemli yerleşim bölgelerinde İstanbul Deprem Master Planı ile ön plana çıkan "kentsel dönüşüm" kavramı çerçevesinde uygulamaların geliştirilmesini konusu gündeme gelmiş bulunmaktadır. Bu tip uygulamalara yasal dayanak sağlayacak şekilde düzenlenmiş Kentsel Dönüşüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı ile afet riski taşıyan bölgeler ile doğal, tarihi ve kültürel çevre alanlarının iyileştirilmesi ve belirli bir süre zarfında tüm riskli binaların depİstanbul'da bir reme dayanıklı hale getirilmesi amaçlanmakdepremde oluşacak tadır. Yasa kapsamında can kayıplarını yetki ve sorumlulukları azaltmanın en önemli artan belediyeler, ilan edecekleri dönüşüm unsuru mevcut alanlarında oturanlara binaların, özellikle başka yerlerde, bedelmesken olarak leri vadelendirilerek kullanılan tahsil edilecek şekilde, toplu konut projeleri apartmanların, deprem oluşturacaklardır. performanslarının Projeler için, beleyükseltilmesidir. diyelerin kendi kaynaklarının yanı sıra yurtdışından da kaynak sağlanabilecek, gayrimenkul yatırım ortaklıkları kurulabilecek ve finansman sağlamak amacıyla mevcut hak sahiplerinin konut ve işyerlerine ek olarak yapılacak diğer konutlar veya alışveriş merkezleri satılarak gelir temin edilebilecektir. OTOYOL KÖPRÜ VE V YADÜKLER Karayolları Genel Müdürlüğü ve ilgili Bölge Müdürlükleri tarafından İstanbul'daki tüm otoyol köprü ve viadüklerinin deprem performansları inceletilmiş, gerekli bulunanların güçlendirme projeleri hazırlanmış veya hazırlanmaktadır. Asma köprüler, yaklaşım viyadükleri, Haliç köprüleri ve Mecidiyeköy Viyaduk'ü ile ilgili deprem performansı iyileştirme uygulamaları büyük bir çoğunlukla tamamlanmış bulunmaktadır. SMEP PROJES İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası tarafından sağlanmış 310 milyon Avro tutarında bir kredi kapsamında İstanbul Valiliği İl Özel İdaresi bünyesinde oluşturulan DO ALGAZ EBEKES Doğalgaz şebekesi deprem güvenliğinin arttırılmasına yönelik "Deprem Acil Müdahale Bilgi Sistemi" kurulması ve SCADA sisteminin geliştirilmesi çalışmaları İstanbul Doğalgaz sistemi operatörü İGDAŞ tarafından sürdürülmektedir. CBT 1170/ 7 21 Ağustos 2009