Katalog

Dış Aydınlatma ve Yıldız Işığı Hakkı Işık kirliliği, bütün dünyayı ilgilendiren bir çevre ve kültür sorunudur. Giderek artan ışık kirliliği karanlık, yıldızlı gökyüzünü tehdit etmektedir. Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) ve UNESCO tarafından 2009 yılı Dünya Astronomi Yılı (DAY2009) kabul edildi. DAY2009’un hedeflerinden birisi, çeşitli etkinliklerle tüm dünyada karanlık gökyüzü farkındalığı yaratmaktır. Prof. Dr. Zeki Aslan (İstanbul Kültür Üniversitesi) 314 Ağustos 2009 tarihlerinde Brezilya’da yapılan IAU Genel Kurulu, çok başarılı geçen DAY2009 etkinliklerini de değlendirerek, ‘Gece gökyüzünün savunulması ve yıldız ışığı hakkı’ başlıklı şu kararları aldı (1): Gökkubbeyi seyretme ve zevk alma olanağı sağlayan kirlenmemiş gece gökyüzü, temel sosyokültürel ve çevre hakkı sayılmalıdır; dolayısıyla gece gökyüzünün giderek kötüleşmesi temel kayıp olarak görülmelidir. Rahat görüşü engelleyen ve gök parlaklığını artıran kötü dış aydınlatma uygulamalarının denetimi, doğayı koruma politikalarının bir temel öğesi olmalıdır; çünkü yanlış aydınlatmanın insanlar, yaban hayat, bitkiler, ekosistem ve doğal manzara üzerinde kötü etkileri vardır. Her çeşit turizme gece gökyüzü bir kaynak olmalıdır. ler hakkında kısa da olsa bilgi vermek isterim. da başladı. TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) Müdürlüğü’nün girişimi ile, TUG, İstanbul Teknik Üniversitesi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Elektrik İşleri Etüt İdaresi, TEDAŞ, TSE, Karayolları Genel Müdürlüğü elemanlarından oluşan bir ekip, konu hakkında toplumu bilgilendirmek, dış aydınlatma ve armatürler için standart geliştirmek ve teknik şartnamelerin ve yönetmeliklerin gelişen teknolojiye uygun hale getirilmesini sağlamak amacıyla bir “Işık Kirliliği Çalışma Grubu” oluşturdu. TÜBİTAK Bilim ve Teknoloji Politikaları Dairesi’nin eşgüdümü ve sekretaryası ile 2001 yılına kadar yapılan çalışmaların sonunda bir “Elektrik Dış Aydınlatma Yönetmeliği” taslağı hazırlandı ve 2001 yılında Enerji Bakanlığı’na sunuldu. Ne yazık ki bundan bir sonuç çıkmadı. Işık kirliliği konusunu gündemde tutma, ilgili kesimleri bilgilendirme çalışmaları sürdürülmektedir. İstanbul Kültür Üniversitesi Ataköy yerleşkesinde 68 Eylül 2007 tarihleri arasında “Light Pollution And Urban Lightining” isimli bir uluslararası sempozyum düzenlendi ve bildiriler kitap olarak basıldı (6). Ayrıca 10 Haziran 2009 tarihinde yapılan Amatör Astronomi Sempozyumu’nda (7) ışık kirliliği ve Türkiye’de ışık kirliliği çalışmaları hakkında bilgi verildi. Karanlık gökyüzü farkındalığı, DAY2009 etkinliklerinin önemli bir projesidir (8). 1719 Eylül 2009 tarihlerinde İrlanda Armagh’da yapılacak olan 9. Avrupa Sempozyumu “Gece Gökyüzünün Korunması” (Protection of the Night Sky) konulu sempozyumda (9) ışık kirliliğinin çevreye, sağlığa ve astronomiye etkileri tartışılacak ve kötü dış aydınlatmanın küresel ısınmaya nasıl katkıda bulunduğu incelenecektir. Sonuç: Türkiye hem bir BM üyesi hem de IAU üyesidir! Bu kararlar Türkiye’yi de ilgilendirmektedir. Aslında “Viyana Deklerasyonu”nun ya da yukarıdaki kararların gereği yerine gelsin diye değil, ülkemizin gerçekleri gerektirdiği için bir “Dış Aydınlatma Yasası” çıkarılması artık zorunludur. Böyle bir yasa ile yılda 20 milyon liranın üstünde elektrik enerjisi tasarrufu sağlamak ve yıldızlı gecelerimizi koruma altına almak mümkündür. Bu yasada, hem TUG’un karanlık gökyüzünü koruma altına alacak hem de olası astronomi gözlemevi yerlerini ışık kirliliğine karşı koruyacak kurallar olmalıdır. Kaynaklar: 1. http://www.iau.org/static/resolutions/IAU2009English.pdf 2. http://www.starlight2007.net/starlightdeclaration.htm 3. V. Klinkenborg, National Geographic Türkiye, Kasım 2008, s.142 4. Z.Aslan, National Geographic Türkiye, Kasım 2008, s.164 5. IAU Symposium No.196 “ Preserving the Astronomical Sky”, UNISPACE III , 1216 Temmuz 1999, Viyana, Austurya. Ed. R.J.Cohen, W.T.Sullivan.III. 6. Light Pollution and Urban Lightining, 2007, İst. Kültür Üniv. Yayınları,No: 66. 7. http://fenedebiyat2.iku.edu.tr/aas2009/aas09.htm 8. http://www.tad.org.tr/astronomi2009/?pageid=592 9. http://www.lightpollution2009.eu/ NEDEN BU KARARLAR ALINDI? Ülkelerin yarattığı ışık kirliliğinin yalnız o ülkeleri değil, bütün insanlığı ilgilendiren boyutu vardır (3, 4). Birleşmiş Milletler (BM) Uzay Sözleşmesi, uzayı “tüm insanlığın ortak alanı” olarak tanımlıyor. IAU Yönetim Kurulu, 4 Temmuz 1998’de bir bildiri ile BM’i uyararak, ışık kirliliğini önleyici her türlü çalışmayı desteklediğini duyurdu. 12–16 Temmuz 1999 tarihlerinde Viyana’da BM Bölgesel Merkezi’nde “Astronomi Gökyüzünün Korunması” konulu bir IAU sempozyumunda (5) bu uyarı tekrarlandı: “Üye ülkeler; hem bilimin yararına hem de enerji tasarrufu, doğal çevre, gece güvenliği ve rahatlığı ve ulusal ekonomi yararına gökyüzünün ışık ve öteki nedenlerle kirletilmesini denetim altına almak için harekete geçmelidir” şeklinde özetleyebileceğimiz bir karar metni (buna ‘Viyana Deklerasyonu’ da denilmektedir) hazırlandı ve Birleşmiş Milletler’in 19–30 Temmuz 1999 tarihlerinde Viyana’da yaptığı Uzayın Barışçıl Amaçlarla Kullanılması Konferansına sunuldu. 20 Nisan 2007 de Kanarya Adaları, La Palma’da “Gece Gökyüzü Niteliğinin Savunulması ve Yıldızları Gözleme Hakkı” konulu uluslararası konferansta yukarıda sözü edilen bildirge (2) kabul edildi. IAU ‘Gece gökyüzünün savunulması ve yıldız ışığı hakkı’ kararlarını bu gelişmelere ve şu gerekçelere dayandırarak aldı: IAU/UNESCO tarafından kabul edilen Uluslararası Astronomi Yılı 2009’un hedeflerinden birisi şudur: Kentler, ulusal parklar ve astronomi şenlik bölgeleri gibi yerlerde dünyanın karanlık gökyüzü kültürel ve doğal mirasını saklama ve korumayı kolaylaştırmak, karanlık gökyüzü farkındalığı kazandırmak. Gece gökyüzü insanlığın esin kaynağı olmayı sürdüyor, bütün kültürlerde bilimsel düşüncenin gelişmesinde bir temel öğedir. Astronomi ve ilgili bilimsel ve kültürel değerler eğitim etkinliklerinin temel içeriği olmalıdır. CBT 1188 / 12 25 Aralık 2009 Görevini sorumlulukla yürüten turizm gittiği her yere bu kaynağı yanında götürmesi, koruması ve değer vermesi için teşvik edilmelidir. “Gece Gökyüzü Niteliğinin Savunulması ve Yıldızları Gözleme Hakkı” başlıklı bildirge (2), bütün insanlık için kirlenmemiş gökyüzüne ulaşmayı koruma altına almayı amaçlamaktadır. Çünkü kirlenmemiş gökyüzüne ulaşmanın özellikle eğitimde, bilimde, kültürde, sağlıkta ve dinlenmede çok önemli yeri vardır. IAU üyeleri bu bildirgenin içeriği ve amaçları hakkında ister yerel ister bölgesel, ulusal ya da uluslararası olsun halkın farkındalığını geliştirmek için, gökyüzünün görkemini korumakla ilgili kesimleri ortak etmek için her türlü çabayı göstermede cesur davranmalıdırlar. Ayrıca, ulusal ve uluslararası bilimsel ve çevre politikaları geliştirilirken ve değerlendirilirken, yerel kültürel ve doğal değerlere gereken önem de verilerek, Evrenin bilimsel gözlemleri için uygun alanların astronomi niteliğinin korunmasına öncelik verilmelidir. IAU’nun bu kararları almasının nedeni olan gelişme TÜRKİYE’DE KİRLİLİĞİ ÖNLEME Dünyanın yerleşim yerlerinin çoğunda gece gökyüzü, ışık kirliliği etkisi ve tehlikesi altındadır. Gök parlaklığını en aza indiren akıllı yapay dış aydınlatma uygulamaları enerjinin verimli kullanımını gerektirir, bu çevrenin korunmasına katkıda bulunur. Gece manzarasının niteliğini korumada turizm yeni bir işbirliği ortağı olabilir. Türkiye’de ışık kirliliğini önleme girişimleri 1990’lar