Katalog

POLİTİK BİLİM Aykut Göker http:/www.ınovasyon.org;[email protected] GLOKOM TEDAVİSİNDE UMUT IŞIĞI “Ulusal önceliği olan ama pazar güçlerinin yetersiz kaldığı konularda hükumet çözümün bir parçası olabilir...” (ABD’nin Yenilik Stratejisi’nden, 2009) Yeni Hasan Yücel, gözde yeni bir dolaşım sistemi buldu Toronto Üniversitesi’ne bağlı St. Mitchael’s Hospital’da Yeni Hasan Yücel’in liderliğindeki bilim ekibi, insan gözünde daha önce bilinmeyen bir dolaşım sistemi olduğunu keşfetti. Bu buluş körlüğün en birinci nedenlerinden biri olan glokom hastalığının tedavisine de yol açabilir. Reyhan Oksay Amerika’nın Yenilik Stratejisi2 ABD’nin yenilik stratejisini açıklayan belgede (A Strategy for American Innovation: Driving Towards Sustainable Growth and Quality Jobs) öngörülen hedeflerin tümüne, isterseniz bir göz atalım. Böylece, kapitalizmin üretim ufkuna her zamandan çok egemen olan şu sihirli ‘yenilik’ sözcüğü etrafında şekillenmiş ulusal bir politikanın neleri kapsadığını kabaca da olsa görmüş oluruz. Üç ana başlık altında toplanan hedefler şunlar: 1. Amerikan Yenilik Sisteminin Yapıtaşlarına [Federal Bütçeden] Yatırım: Temel araştırmalarda Amerika’nın önderliğinin yeniden tesisi... Bunun için temel araştırma harcamalarında tarihin en büyük artışının yapılması; NSF, Enerji Bakanlığı’nın Bilim Ofisi ve Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü gibi anahtar konumundaki üç bilim kurumu için ayrılan bütçenin iki katına çıkarılması; ulusal ARGE harcamalarının GSYİH’ye oranının %3’ün üzerine çıkarılmasının hedef alınması öngörülüyor. Dünya klasında bir işgücü yaratılırken geleceğin kuşaklarının bilim, teknoloji, mühendislik ve matematikte, 21’inci yüzyılın bilgi ve becerileriyle donatılması... Çığır açacak fizikî altyapı yatırımlarına (ulaşım şebekelerinin geliştirilmesi, elektrik şebekelerinin modernizasyonu, yüksek hız trenleriyle ulaşım vizyonunun hayata geçirilmesi, geleceğin hava trafik kontrol sistemlerinin geliştirilmesi vb.) hız verilmesi... İleri bir enformasyon teknolojisi ekosisteminin geliştirilmesi (geniş banda erişimin yurt çapında genişletilmesi; geleceğin enformasyon ve iletişim [telekomünikasyon] teknolojilerine ilişkin araştırmaların desteklenmesi vb.)... 2. Üretken Girişimciliği Tetiklemek için Rekabetçi Pazarların Geliştirilmesi: Amerika’nın İhracatının Yükseltilmesi [geçen hafta sözünü etmiştim]... Gelecek vaat eden fikirlere yatırım yapılmasını sağlayan açık sermaye piyasalarının desteklenmesi... Yüksek büyüme potansiyeline sahip yenilikçi girişimciliğin teşviki... Kamu sektöründe yenilikçiliğin geliştirilmesi; toplumsal yeniliğin ve sorunlara yenilikçi çözümler bulunması için kentsel katılımın desteklenmesi... 3. Ulusal Açıdan Önceliği Olan Atılımlarda Hükümetin Katalizörlüğü: Ulusal önceliği olan ama pazar güçlerinin yetersiz kaldığı şu konularda hükumet çözümün bir parçası olabilir: Temiz enerji devrimine hız verilmesi... İleri araç teknolojilerine destek... Sağlık koruma teknolojilerinde yenilik için yönlendiricilik... 21’inci yüzyılın büyük iddia alanlarında bilim ve teknolojinin gücünden yararlanılması... (Sözü edilen iddia alanlarına ilişkin bazı örnekler: Bütün kanser türleri için DNA diziliminin tamamlanması; kanserli hücreyi hedef alan ve ona komşu sağlıklı hücrelere zarar vermeyen tedavi yöntemleri geliştirilmesi; tükürük örneklerinden hareketle düzinelerce hastalığın erken teşhisini sağlayacak teknikler geliştirilmesi; ilacı istenen dokuya ulaştıran nanoteknoloji esaslı salım ve hastaya özel doğru ilaç ve doğru dozla tedavi yöntemleri geliştirilmesi; rejeneratif tıbbın geliştirilmesi... Boya kadar ucuz güneş pilleri; tükettiği kadar enerji üreten evler ve güneş ışığını karbonsuz yakıtlara dönüştüren biyolojik sistemler geliştirilmesi... Dünyanın başlıca dillerinde, yüksek doğrulukta, gerçek zamanlı, otomatik çeviri sistemleri geliştirilmesi... Saniyedeki işlem sayısı düşünebileceğimizin çok üstünde olan süper bilgisayarlar geliştirilmesi...) ABD’nin yenilik stratejisi özetle bu... ‘Biz o ülkeyle aşık atabilir miyiz ki, sen bunları yazıyorsun!’ diye düşünmeyin lütfen. Benzer stratejilere sahip pek çok ülke var. Kriz, bütün bu ülkelerin, bilim ve teknolojide yeni atılımlar yapabilmek için kamu kaynaklarını seferber edebilmelerini sağlayan iyi bir bahane yarattı. Atı alan Üsküdar’ı geçecek... Büyük bir olasılıkla da, teknoloji açığımız artık hiçbir biçimde kapatamayacağımız bir boyuta erişecek. Düşünmemiz gereken nokta bu... Y aklaşık yüz yıldır gözde lenf damarlarının bulunmadığı sanılıyordu. Lenf damarları lenf sıvısı taşıyan ince duvarlı damarlardır. Gözün bu sıvıyı yeterince dışarı atamaması, glokom hastalığına yol açar. Bugün dünyada yaklaşık 66 milyon insanı etkileyen glokom, geriye dönüşü olmayan körlüğün en önemli nedenlerinden biri. Toronto Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden ve St. Michael’s Hospital’dan patologbilim insanı Prof. Yeni Hasan Yücel, “İnsan gözünde lenfatik damarlar bulunduğunu keşfettik” diyor. Buluş “Experimental Eye Research” dergisinin son sayısında yer aldı. GLOKOM KÖRLÜK NEDENİ Glokom dejeneratif bir hastalık ve gözün arkasındaki ve beynin görme merkezindeki sinir hücrelerinin ölümüne bağlı olarak ortaya çıkar. Genellikle göz tansiyonu ile ilgili olduğu düşünülür. Halihazırdaki glokom tedavilerinde göz damlalarından veya göz tansiyonunu düşürücü ameliyatlardan medet umulur. Ameliyatlarda ya sıvı oluşumu azaltılır ya da gözdeki sıvının daha kolay boşalması sağlanır. Prof. Yücel ile birlikte çalışmayı yürüten Toronto Üniversitesi Oftalmoloji Profesörü Prof. Dr. Neeru Gupta, “Temiz bir görüş, göze giren ve çıkan sıvının istikrarlı akışına bağlıdır. Bu hassas dengedeki en ufak bir bozulma göz tansiyonunu yükseltir ve geriye dönüşü olmayan harabiyete yol açar” diyor ve “bu buluş çok heyecan verici, çünkü glokoma hastaları için yenilikçi tedavi stratejileri üzerinde çalışabilecek bilgiye sahip olduk. Özellikle göz tansiyonunu düşürmek için bu yeni dolaşıma odaklanabiliriz.” Glokomun 2020 yılında 80 milyon kişiyi etkilemesi bekleniyor. Herkes hastalığa yakalanma riski taşısa da yüksek göz tansiyonu olanlar, yaşlılar, zenciler ve aile üyelerinde glokom görülenler daha büyük risk altında. Glokom ile ilgili olduğu düşünülen diğer risk faktörleri arasında diyabet, yüksek tansiyon ve miyopluk sayılabilir. 66 MİLYON GLOKOM HASTASI VAR Şair Can Yücel’in oğlu Prof. Yeni Hasan Yücel, sorularımızı yanıtladı: Cumhuriyet Bilim Teknoloji: Yaptığınız araştırmanın sonucunda insan gözünde daha önce bilinmeyen lenfatik bir dolaşımın bulunduğunu keşfettiniz. Bu buluşun glokomla ilişkisi nedir? Yücel Glokom hastalığı görme kaybının en önemli nedenlerinden biri; dünyada 66 milyon insanı etkileyen yaygın bir göz hastalığıdır. Bu göz hastalığının en önemli risk faktörü yüksek göz tansiyonudur. Yükselen göz içi basıncı görme sinirine zarar vererek sinir hücrelerinin ölümüne neden olur. Uygun bir şekilde tedavi edilmezse görme kaybına neden olabilir. Devamlı görme kaybı, retinadaki sinir hücrelerinin ve optik sinirin hasarından kaynaklanır. Biz hasarın beyindeki görme merkezlerinde de olduğunu gösterdik. Normalde göz dokularının beslenmesi için göz içerisinde silieri epiteliu’dan sürekli bir sıvı yapılır, bu göz içi sıvısı irisin ortasından gözbebeğinden geçerek ön kamaraya varır. (Şekil yeşil ok). Göz sıvısı, dışarıya açılan kanallar yoluyla gözü terk CBT 1180/ 6 30 Ekim 2009 eder. Glokomda göz basıncı yükselmesi bu kanalların yapısal olarak tıkanıklık oluşmasına bağlanır. Bu göz sıvısı “trabeküler şebeke” (mavi ok) ve “uveoskleral kanal” (sarı ok) yoluyla terk eder. Trabeküler şebeke kanalının anatomisi iyi biliniyor. Uveoskleral kanalla ilgili bilgimiz çok az; bazı araştırmacılar skleradaki kolajen liflerinin arasından sızarak geçtiğini tahmin ediyor. Biz bu silieri cisim içinde lenfatik bir dolaşımın olduğunu bulduk. Bu kanala “uveolenfatik kanal” adını koyduk. CBT: Lenf nedir? İşlevleri nedir? Gözde bulduğunuz lenfatik dolaşımın işlevleri nelerdir? Lenf vücudumuzda dolaşan renksiz bir sıvı ve 24 saatte vücutta yaklaşık olarak 3 litre dolaşır. Bu hücreler arasındaki kompartımanda fazla olan su, protein ve antijenleri toplayan sistem lenf sistemidir. Bu sıvı lenf damarlarıyla lenf bezlerine ve sonra daha geniş kanallarla kan dolaşımına toplardamarlara karışır. Lenf bağışıklık sistemi için de çok önemli. Üstelik proteinleri dokulardan kan dolaşımına taşır ve temizlenmesine katkıda bulunur. Sindirim sisteminde de yağların toplanmasında çok önemli bir rol oynar. Gözdeki lenf dolaşımının birçok işlevi var: Göz sıvısından protein ve hücre artıklarını arıtarak göz sıvısının saydamlığını korumak; göz içi basıncının ayarlanmasına katkıda bulunmak; antijenlerin göz dışına taşınmasında ve tanınmasında bağışıklık sistemine yardımcı olmak. Gözdeki lenf sisteminin uveitin gelişmesinde ve göz tümörlerinin gözün dışına yayılmasında metastazlarda rol oynadığını düşünüyoruz. CBT: Bu çalışmanız glokomun tedavisinin yolunu açabilir mi? Gözdeki lenfatik dolaşımın kendine özgü bir fizyolojisi var, bunların daha iyi bilinmesi ileride bu kanallarda sıvı akımını ölçen testlerin yapılmasına yararlı olabilir. Tedaviye gelince: Lenfatik dolaşımının iyi çalışmasını sağlayan farmakolojik ajanlar ileride glokomda lenf kanallarını daha iyi çalıştırmak ve böylelikle yüksek göz basıncını indirmek için kullanılabilir. CBT: Aynı çalışmada ayrıca glokomun yalnızca gözleri değil, beyindeki ana görme merkezlerini de etkilediğini keşfettiniz. Beyin sinir hücrelerini bu hasardan korumanın bir yolu var mı? Şu anda bunun en iyi yolu erken tanı, erken ve devamlı tedavi. Erken tanı herkes için ve özellikle riski yüksek gruplarda çok önemli: ilerleyen yaş, ailede glokom öyküsü, şeker hastalığı, yüksekdüşük kan basıncı ve miyopi gibi. Göz doktorunun tavsiye ettiği tedaviyi devamlı bir şekilde sürdürmek çok önemli. Böyle bir tedaviyle beyin mer