Katalog

Matematikte Nobel Ödülü Neden Yok? (2) NOBEL YERİNE ABEL ÖDÜLÜ: Nobel’in ödül listesine matematiği almamasının yarattığı ilk şaşkınlık geçtikten sonra, bunu telafi etmek amacıyla, ünlü Norveçli matematikçi Sophus LIE (18421899) 1899 yılında, ilki Niels Henrik Abel’in yüzüncü doğum yıldönümü olan 1902 de verilmek üzere, sadece matematik dalında Abel ödülü verilmesini önerdi. N. H. Abel ,18021829 yılları arasında yaşayan Norveçli büyük bir matematikçi olup 27 yaşında veremden ölmüştür. Prof.Dr.Erol Balkanay (İstanbul Kültür Üniversitesi) Bütün bunlardan anlaşılıyor ki, Nobel, matematiği pratik bir bilim dalı olarak algılamıyordu. Matematik ilgi alanının dışındaydı. Üstelik o dönemde verilen birçok saygın matematik ödülü vardı. MittagLeffler ile aralarının açık olduğu, en azından Nobel’in G.M.Leffler’i benimsemediği apaçık belliydi. G.M.Leffler’in, Sofya Vasilyevna Kovalevskaya’nın (18501891) Stockholm Üniversitesi’nde tamzamanlı profesör olarak atanmasına yardımcı olduğu (1884 Temmuz), kesin olmamakla birlikte buna A.Nobel’in karşı çıktığı söylentisi de vardır. Sofya Kovalevskaya’nın 6 ay gibi kısa bir sürede İsveç dilini öğrendiği rivayet edilir. İ CBT 1180 / 12 30 Ekim 2009 2005 Peter D.Lax (MacaristanABD) sveç ve Norveç Kralı II. OSCAR bu öneriyi des2006 Lennart Carleson (İsveç) tekledi ve ödülün mali yükümlülüklerini yerine ge2007 S.R.Srinivasa Varadhan (HindistanABD) tirmeye karar verdi, hemen hazırlığa girişildi, yi2008 John G.Thompson (Amerika), Jacques Tits ne o dönemin Norveçli büyük matematikçileri Ludwic (BelçikaFransa) Sylow (18321918) ve Carl Stormer ödül tüzüğünü ha2009 Mikhail Gromov (Rusya –Fransa) dır. zırladı. O yıl içinde, yani 1899’da, ödül verilmesi düşüncesinin ateşleyicisi Sophus Lie beklenmedik bir an NOBEL KADAR ÜNLÜ DEĞİL da öldü. Ödül hazırlıkları konusundaki heyecan azalBütün bunlara karşın, Abel ödülünün Nobel ödüldı, 1905’te Norveç ve İsveç birliğinin bozulmasıyla da leri gibi meşhur olmadığı, dünya medyasında hak etunutuldu. tiği ilgiyi görmediği apaçık ortadadır. Ben, kişisel olaAradan 102 yıl geçti, 2001 yılı mayıs ayında bir ma rak Abel ödülünün yıllık olmasının seçiciler kurulutematik çalışma grubu, yüz yıllık öneriyi Norveç baş nun işini zorlaştıracağını, hatta ileri yıllarda yıllık olbakanına tekrar sundu. Ağustos 2001’de, Norveç hü maktan çıkartılıp üç yılda bir verilmesi yoluna gidikümeti öneriyi kabul ettiğini bildirdi. Nobel ödülü ye lebileceğini düşünmekteyim. rine, sadece matematikte, ilki Niels Henrik Nobel ödülleri içinde niye matematik ödülü yok, Abel’in 200 üncü doğum yılı olan sorusu ile birlikte anılan, Nobel ile aralarının açık 2002’ de verilmek üzere “Abel ödüolduğu sanılan, büyük İsveçli Matematikçi, lü” verilmesi kararlaştırıldı. Norveç Gosta MITTAG –Leffler’den (16 Mart 1846Hükümeti başlangıç olarak Abel 07 Temmuz 1927) söz etmemek olmaz. Ödülü fonuna 23 milyon MittagLeffler çok ilginç olarak hem baAmerikan doları bağışladı. basının hem de annesinin soyadını taşıÖdül tüzüğünün ana hatlamaktadır. Mittag babasının soyadı, Leffler rı: ise annesinin kızlık soyadıdır. 1882’de, güÖdülü kazanan matemanümüzde bile çok saygın olan Uluslararası tikçi veya matematikçileri Matematik dergisi ACTA Norveç Bilimler Akademisi MATEMATICA’yı kurmuş, bunu finanse açıklar, etmek için ise çok zengin olan karısı Yılda bir verilir. Finlandiyalı SIGNE LINDFORS’un büyük yarÖdül seçiciler kurulu uluslardımını görmüştür. Stockholm yakınlarındaarası 5 saygın matematikçiden ki villasında çok büyük bir matematik küKanadalı Matematikçi John oluşur. tüphanesi kurmuş, bu villa G.M.Leffler’in ölüCharles FIELDS (18631932) Ödülün parasal değeri yaklaşık münden sonra “MittagLeffler Enstitüsü” olarak Nobel ödülüyle aynıdır. adı altında “Bilimler Akademisi” haline şeklinde belirlenmiştir. dönüştürülmüştür. Ödülün veriliş amaçları gerçekten çarpıcıdır: Kral II. Oscar ile arası iyiydi. Kral’ın matematik üzeMatemetiğn geniş kitlelere yayılımını sağlamak. rine ödül konmasını sağlayanların başında geliyordu. Matematiği daha saygın duruma getirmek. 1911 yılında emekli oldu ve iş hayatına atıldı. Büyük Matematiği gençlerin ilgi odağı haline dönüştür servet edinmesine rağmen 1922 krizinde tüm servetimek. ni yitirdi. Nobel, ödül listesine matematiği almamakla Abel Ödül Komitesi ayrıca Norveç Matematik hemşehrisi olan matematikçi Gosta MittagLeffler’in Derneği tarafından “Abel Sempozyumu” düzenlen ödül almasını engelledi dense de, o dönemde bu ödümesine de karar vermiştir. lü alacak düzeyde oldukça fazla matematikçi vardı. Keith Devlin “Abel ödülünü”, “ Matematikçilerin Örneğin, “David Hilbert (18621943)”, “Hermann Nobeli” olarak nitelemektedir. Abel ödülü ilk olarak Minkowski (18641909)”, “Jules Henri Poincare 2003 yılında verilebilmiştir. Bizzat Norveç Kralı ta (18541912)” ki 1887’de İsveç Bilimler Akademisi Kral rafından sunulan Abel ödülünü bugüne kadar alan ma Oscar II. ödülünü almıştı. Bu büyük Fransız matematematikçiler, tikçi, fizikçi ve flozofun babası Raymond Poincare 19132003 JeanPierre Serre (Fransa) 1920 yılları arası Fransa başbakanıdır. Karl Weierstrass 2004 Michel F.Atiyah (İngiltere), Isadore M.Singer (18151897) ise o dönemde Avrupa’nın bir numara(ABD) lı matematikçisi sayılıyordu. FİELDS MADALYASI Matematik dalında verilmeyen Nobel ödülü konusunda bu kadar söz etmişken hemen belirtelim ki, matematikçiler arasında tartışmasız en saygın ödül FIELDS Madalyası’dır. 1936 yılında verilmeye başlanmıştır. Dört yılda bir verilmektedir. Her dört yılda bir yapılan Uluslararası Matematik Sempozyumu’nda açıklanır. Kongrenin yapıldığı yıl 40 yaşını geçmemiş matematikçiler aday olabilir. Fields Madalyası’nın özgün ismi “INTERNATIONAL MEDALS FOR OUTSTANDING DISCOVERIES IN MATHEMATICS” tir. Parasal değeri 15.000 Kanada Doları’dır. İlk olarak önerilmesi 1924 yılına dayanır. O yıl Toronto’da yapılan Uluslararası Matematik Sempozyumu’nun sekreterliğini yapan ünlü Kanadalı Matematikçi John Charles Fields(18631932) tarafından matematikte Nobel’e benzer bir ödülün verilmesi önerilmiştir. Fields bu yönde çok çaba harcamış, 1932’ de ölüm döşeğinde ödül için kullanılmak üzere, hayatı boyunca biriktirdiği 47.000 doları ödül fonuna bağışlamıştır. İlki ancak 1936’ da verilebilen bu ödül, John Charles Fields’in anısına “FIELDS MADALYASI” olarak bilinir. Her ne kadar parasal değeri Abel ödülünden çok çok az olsa da Nobel ödülünün matematiksel eşdeğeri olarak algılanmaktadır. En azından 2003 yılına kadar, yani Abel ödülü başlayana kadar bu böyleydi. Umarım güzel ülkemizde matematiğin gençlerimizin ilgi odağı haline geleceği, ödüller alınacağı günler yakındır. Kaynaklar 1) Carl Riehm, “The Early History of the Fields Medal”,NOTICES OF THE AMS,Volume49,Number 7,pp:778782. 2) Cliff A.Pickover.A Passion for Mathematics. John Wiley& Sons,Inc. 2005 3) Ian Stewart. “Why Beauty Is Truth”, BASIC BOOKS. 2009 4) Marcus du Sautoy. The Music of the Primes. Harper Perennial. 2004 5) Mark Ronan Symmetry and theMonster Oxford University Press. 2006 6) Theoni,Pappas. Mathematical Scandals, Wide World Publishing /Tetra:2002 7) http:www.maa.org/devlin0404.html Abel Prize Awarded: The Mathematitiona’ Nobel 8) http://en.wikipedia.org/wiki/FieldsMedal