Katalog

BilimBaşarı Bilim ve bilimsel başarının değerlendirilmesi III Bilimcinin yayın ve atıflar dışında bilimsel kitap yazarlığı, bilimsel kitap ve ansiklopedilerde bölüm yazarlığı, lisansı satın alınan patentler, çağrılı tebliğ ve makaleler, üniversitesi dışı destekli bilimsel projeler, kazandığı ödüller, aldığı araştırma davetleri, dergilerde editörlük ve hakemlikler ve bu başarıların kazanıldığı süreler de değerlendirilir. Mehmet Doğan* ilim kısaca bilinmeyeni merakla bilgi edinme, bilgi öğrenimi amaçlı araştırma olarak tanımlanabilir. Bilim genelde doğa, insan ve toplum konularında bilimselnesnel yöntemlerle elde edilmiş düzenli ve örgütlü bilgidir. İnsanoğlu yaradılışından beri çevresinde gördüğünü, olup biteni merak etmiş, öğrenmeye çalışmıştır. Bir kısmını dokunarak, gözlemleyerek, tadarak öğrenmeye çalışırken, bazı olay ve nesnelerden korkmuş, onlarla ilgili söylentiye inanmış veya onları kutsayarak tapmıştır. Yıllarca bilim felsefenin konusu ve bilimciler filozof, âlim olarak görülmüş, bilgi düşünülerek üretilmiştir. Aydınlanma dönemini izleyen yıllarda Newton, Lavoisier gibi bilim adamları bilimsel yöntem kullanarak, deneyerek öğrenmenin yolunu açmışlardır. Ara dönemde ve karanlık çağda ödül yerine canlarından olan bilim adamları da çoktur. Bilimdeki asıl gelişme 19. YY başında başlamış, 20. YY’da zirveye tırmanmıştır. Doğa bilimleri uygulama alanına aktarılınca sanayi devrimi doğmuş, bu çağla üretici bilim adamlarının ödüllendirilmelerine başlanmıştır. İlk ödüllendirilenler zengin ülkeleri patronlarının hizmetine açan kâşifler olmuştur. Aydınlanma dönemi ile devlet ve boy yöneticileri müneccim ve rahip yerine, bilge kişileri, kâşifleri himayelerine alarak onları ödüllendirmeleri belki de bilimdeki başarının ilk değerlendirilmesidir. terler kurumsal, ulusal ve evrensel düzeyde belirlenebilir. Belirlenen kriterlere göre de seçme, atama ve ödüllendirmeler yapılır, başarı sıralamaları saptanır. Kurumlar ve ülkeler bilimcilerinin evrensel ölçütlerde başarılı olması yanında üretilen bilgilerin kendilerine de yararlı olmasını isterler. yının niteliği de önem kazanır. Yayına atıflar bir başka dergide yayımlanan makalede bilimsel kitap ve ansiklopedilerde, benzeri başka tezlerde, firma kataloglarında, broşürlerde yapılabilir. ISI (Institute Scientific Information) gibi elektronik ulaşıma acık ticari firmalar sadece uluslar arası saygın ve sürekli yayımlanan dergilerdeki makale ve atıfları indekslerine alıp taradığından her bilimci en yüksek etki faktörlü dergide yayın yapmak ister. Bu tür dergilere yayımlanmak üzere dünyanın her yerinden çok sayıda makale gönderildiğinden ince eleyip, sık dokurlar. Kendilerine gelen makalelerin çok az bir kesrini yayımlarlar. Etki faktörleri hep yüksek kalır. Kitaplar ve ansiklopedilerde yapılan atıflar daha önemli ve prestijli olmasına farklı indeks olmasına rağmen bunlardan ISI tarafından tarananlar dünyaca en çok tercih edilenlerdir. ISI, Institute Scientific Information, Thomson Publisching Co. nin bir kuruluşu olup SCI, SSCI,AHCI indekslerini yayınlar. ISI, 1958 yılında kurulan bir şirket olup dünyadaki 150.000 süreli yayından 8950 tanesini her zaman 800 elemanı ile tarar. Yaşam bilimleri (Life Sciences): Bioloji, Çevre, Ziraat,Orman : Kimya, Fizik, Yer Bilimleri: Klinik Tıp: Mühendislik (tüm alanlar ve Bilgis): Sosyal ve Davranış Bilimleri: Sanat ve İnsan Bilimleri: İşletme : 1350 1070 1080 1150 1100 1630 1100 235 B İşte bu nedenle böyle taranan dergilerdeki yayınlar, bunların etki faktörü en yüksek olanlar dünyanın her yerinde en tercih edilen yayınlar olup, yine bu tür dergilerde yapılan atıflar o yayının kalitesinin göstergeleri olarak kabul edilir. ISI’nin yukarıdaki indeksleri dışında diğer kuruluşların da "Medline, Mat. Science Net, LISA, Chemical Abstract" gibi daha birçok tarama indeksleri de vardır. DİĞER AKADEMİK BAŞARI ÖLÇÜTLERİ Bilimcinin yayın ve atıflar dışında bilimsel kitap yazarlığı, bilimsel kitap ve ansiklopedilerde bölüm yazarlığı, lisansı satın alınan patentler (tüm patentler değil, sadece lisansı satılanlar), çağrılı tebliğ ve makaleler, üniversitesi dışı destekli bilimsel projeler, kazandığı ödüller, aldığı araştırma davetleri, dergilerde editörlük ve hakemlikler ve bu başarıların kazanıldığı süreler de değerlendirilir. Tez yönetmesi ve doktora sonrası çalışmalar yönetmesi de önemlidir. Kişi bir kurumun veya araştırma merkezinin başına getirilecekse ayrıca bir uzman grubu önünde tebliğ sunması ve ileriye dönük projelerini, seçileceği veya atanacağı görevle ilgili projeleri ve insani ilişkileri de değerlendirilir. ÇAĞDAŞ BAŞARI ÖDÜLLERİ Kimya, Fizik, Tıp, Edebiyat Barış ve İktisat alanlarında "NOBEL" ödülleri halen en prestijli ödüllendirmedir. Kıtalar ve ülkelerin belirli alanlarda verdiği ödüller, kurumların ve kuruluşların belirli alanlarda, özellikle sanat dallarında kriterlerini kendileri belirleyerek verdiği ödüller, patent ve lisans hakları, ürün ve bilgi satarak (telif ücreti, bilirkişi raporu, gelişim planı, proje gibi) kazanımlar da bir tür ödüllendirmedir. Bu değerlendirmede etkili olan kri Bazı hallerde evrensel kriter yerine yerel kriterler saptayabilirler. İyi bir bilimcinin ürünlerinin de evrensel düzeyde başarılı olması istenir. Bilimsel sonucu yine bilimciler değerlendirir. Bilimci bilimini ve kendini evrensel düzeyde tanıtmak için çaba harcar, çalışır. Yayınların kalitesi yayınlandığı derginin evrensel kabul edilen kalitesi, yani etki faktörü (impact factor) ve yayına başka tanınmış yazarlar tarafından yapılan atıflar ve alıntılarla ölçülür. Bilimcinin başarısında ilk sırayı başarılı bilimsel yayın sayısı ve yayınlarına yapılan atıf sayıları alır. Bir yayına atıf yine başka bilimsel yayınlarda yapılacağından atıf yapılan ya rağmen bunlar atıf indekslerinde taranmadığından ulaşılması kolay olmayabilir ve bazı değerlendirmelerde göz ardı edilir. BİLİMSEL DERGİLER VE KALİTELERİ Bilimsel dergiler genellikle hakemli ve hakemsiz olarak süreli yayımlanan dergiler olup, değişik ticari ve kamusal kuruluşlar tarafından değişik dillerde ve ülkelerde yayımlanan dergilerdir. Bunların bir kısmı uluslararası nitelik kazanmıştır. Bir kısmı ise yerel, ülkesel ve uluslararası olmasına rağmen genel indeksler tarafından taranmayan dergilerdir. Genel ticari çok YAYGIN BAŞARI DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Her ülke için geçerli evrensel nitelikli saptanmış başarı değerlendirme kriterleri yoktur. Her ülke, her başarı ödüllendiren kurum, hatta üniversite seçme, atama ve ödüllendirme kriterlerini evrensel kabul gören başarı göstergelerine ve 994/6 8 Nisan 2006