Katalog

ARGE Destek FİRMALARA YÖNELİK ARGE DESTEĞİNİN 15 YILI Sanayi ArGe Yardımları: Bir değerlendirme TÜBİTAK TİDEB aracılığıyla Eylül 19952005 yılları arasında şirketlere ödenen ArGe hibe tutarı 284 milyon dolardır. Hibe destek alan firmaların da %62 oranında ve 463 milyon dolar harcama yaptıkları söylenebilir. Müfit Akyos * anayinin ArGe faaliyetlerine finansman desteği, 1991’de, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV)’nın kuruluşu ile başladı; ve bundan dört yıl sonra da, Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu'nun 1 Haziran 1995 günlü Resmi Gazete’de yayımlanan 95/2 sayılı ArGe Yardımı Kararı çerçevesinde hibe biçiminde finansman desteği sağlamak üzere TÜBİTAKTeknoloji İzleme ve Değerlendirme Başkanlığı (TİDEB) kuruldu. Bu iki önemli desteğin yanı sıra ArGe faaliyetlerinin desteklenmesi amacıyla oluşturulan kayda değer diğer araçlar; Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü’nce TÜBİTAKTİDEB eliyle devam edilmekte olan "Kurumlar Vergisinden ArGe indirimi" ile Hazine Müsteşarlığı’nın, Bakanlar Kurulu’nun "Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında" aldığı kararlar gereğince yapılan destekleri, KOSGEB’in KOBİ’lerin ArGe faaliyetleri için, geri ödemeli ve geri ödemesiz destekleri ve SSM’nin firmalarca yürütülen savunma araştırmalarını desteklemeye yönelik çabaları vardır. Bu yazıda, 1991 yılından bu yana uygulanmakta olan ArGe destek programlarındaki önemli ağırlıkları nedeniyle, TÜBİTAKTİDEB ve TTGV eliyle uygulanan programlar ve kuruluşunun onuncu yılı nedeniyle özellikle TÜBİTAKTİDEB üzerinde durulacaktır. TÜBİTAKTİDEB’in sanayi kuruluşlarına destek vermeye başladığı 1995 Eylül’ünden 31 Aralık 2005 tarihine kadar: • TİDEB’e 1594 firma toplam 3666 proje ile başvurdu. • Bunların içinde, değerlendirilmekte olanlar hariç, desteklenmeye değer bulunan proje sayısı 2641’dir. • 2641 projeden 399’u destek kararı verildikten sonra firmalar tarafından geri çekildiği için, fiilen desteklenen projelerin toplam sayısı 2242’dir. • 2242 projeden 1413’ü tamamlandı; diğerleri (829) devam etmektedir. • Sonuçta, 1995 Eylülü ile 31 Aralık 2005 arasında geçen yaklaşık on yıl içinde firmalara fiilen ödenen toplam hibe destek tutarı 284.2 milyon $’dır (yıllık yaklaşık ortalama 28.4 milyon $). TİDEB eliyle yürütülen yardım uygulamasında hibe biçiminde verilen bu yardımdan yararlanmak üzere baş vuran firma sayısı, on yılda ancak 1594’e, proje sayısı ise 3666’ya ulaşabilmiştir. 1992 yılından bu yana ArGe projeleri için finansman desteği veren TTGV’de ise, 2005 yıl sonu itibariyle durum: Bunun yanı sıra 1991 yılında kurulan TTGV’nin 19922005 döneminde "473 teknoloji geliştirme projesine sağladığı 165 milyon ABD Doları tutarında destekle TTGV, ülke genelinde toplam 326 milyon ABD Doları tutarında bir ArGe hacmi oluşturdu. %62 oranında ve 463 milyon dolar harcama yaptıkları söylenebilir. Buna göre TİDEB aracılığıyla yaratılan toplam ArGe hacminin yaklaşık 750 milyon dolar olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra 1991 yılında kurulan TTGV’nin 19922005 döneminde "473 teknoloji geliştirme projesine sağladığı 165 milyon ABD Doları tutarında destekle TTGV, ülke genelinde toplam 326 milyon ABD Doları tutarında bir ArGe hacmi oluşturmuştur." Burada sözü edilen iki destek aracı dışında KOSGEB tarafından verilen ArGe proje yardımları ile Maliye Bakanlığı’nca uygulanan "ArGe indirimi"nin de, yaratılan ArGe hacmine sınırlı da olsa katkısı olmakta ise de, sonucu fazlaca etkilemeyeceği için sözkonusu destek araçlarının etkisi hesaplaTablo1 Proje başvuruları S TTGV • TTGV’ye geçen 15 yıl içinde, toplam 1438 proje başvurusunda bulunulmuştur. • Bunlardan 473’ü desteklenmeye değer bulunmuştur. • 473 proje için sözleşmeye bağlanan toplam tahmini destek tutarı 165 milyon $’dır. • 165 milyon ABD Doları tutarında destek sağlayan TTGV, ülke genelinde toplam 326 milyon ABD Doları tutarında bir ArGe hacmi oluşturmuştur. "Özellikle son yıllarda pek çok ülke, finansal pazarlarında değişiklikler yaşamakta ve araştırma ve "startup" firmalar için daha çok özel finansman olanakları sağlanmaktadır. Farklı finans kaynaklarından gelen fonların miktarına bağlı olarak finans, arayüz ve uygulama ajans ve kurumları arasındaki ilişkilerde de esaslı değişiklikler yaşanmaktadır. Özellikle arayüz kurumlarının rolü giderek farklılaşmaktadır. Günümüzde inovasyonun firma, endüstri ve ülke düzeyinde verimliliği belirgin biçimde etkilediği ve ekonomik büyümede anahtar bir eleman olduğu konusunda oluşan genel kabule ugun olarak, inovasyonun canlandırılması yönündeki politikalar, hükümetlerin ilgilendikleri önemli bir konu olmaktadır. İnovasyonun çoğunlukla özel kesimde gerçekleştirilmesi nedeniyle hükümetler rollerini inovasyon ortamının iyileştirilmesi olarak tanımlamaktadırlar. Bu rolün gerçekleştirilmesinde kullanılan çeşitli araçlar, • finansal destekler • bilgi yönetimi ve bilginin yaygınlaştırılması yoluyla inovasyon ortamının geliştirilmesi • inovasyonun gerçekleştirileceği "düzenleyici ortam"ın oluşturulması olarak tanımlanabilir. maya katılmamıştır. Sonuç olarak; yaklaşık ononbeş yıllık bir süreçte ArGe yardımlarının özel kesimde yarattığı ArGe hacminin toplam olarak yaklaşık bir milyar dolar olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Ülkemizin üretim hacmi, imalat sanayisine yer alan işletme sayısı, yarattığı katma değer, son yıllarda erişilen dış satım hacmi dikkate alındığında, yıllık ortalama 100 milyon dolarlık bir özel kesim ArGe hacminin çok düşük olduğu söylenebilir. Sayısal değerlendirmede esas olarak; 19952005 yılları için tahminen 1 milyar dolar olarak hesaplanan özel kesim ArGe hacminin yaklaşık %75’inin oluşmasını sağlayan TİDEB verileri esas alınmış, yer yer de TTGV’den edinilen veriler de kullanılmıştır. (*)19921995 toplamı (!) TTGV projelerinden bir bölümü TİDEB’e de başvurduğundan genel toplam tabloda görünaenden az olabilir Tablo 1: Yorum 1: TİDEB’e yapılan başvurularda 2000 yılından itibaren sürekli ve olumlu bir artış (2000’de; 260, 2005’de; 595, %228 artış) gözlenmektedir. Benzer bir eğilim 2005 yılı hariç TTGV için de geçerlidir. Tablo 1: Yorum 2: TİDEB’e yapılan toplam proje başvurularının %42,4’ü (1554 adet) büyük firmalara, %57,6’sı (2112 adet) KOBİ’lere aittir. TİDEB’e yapılan KOBİ başvurularında sürekli bir artış gözlenmektedir. Buna karşın büyük firmaların başvuruları 2005 yılındaki artış dışında oldukça saTablo 2Başvuran yeni firma sayıları bit kalmıştır. KOBİ’lerin genellikle birer proje ile başvurdukları büyük firmaların ise birden çok başvuruda bulundukları düşünüldüğünde TİDEB desteklerinin KOBİ’ler arasında daha çok ilgi gördüğü söylenebilir. Tablo 2 ve 3 Yorum 1: Tablo 2’de TİDEB’e başvuran firmalardan %81,2’si (1295 firma) KOBİ, %18,8’i (299 firma) büyük firmadır. KOBİ firma sayılarındaki sürekli artış (son beş yılda 565’den 1295’e) Yorum 1’i desteklemektedir. Büyük boy firmalarda ise bu artış oldukça sınırlı kalmıştır (son beş yılda 199 dan 268’e). TİDEB firma büyüklük dağılımına paralel bir biçimde; TTGV’ce pro SAYILARIN DİLİ Ülkemizde yaklaşık on yıldır uygulanan sanayi ArGe yardımlarının yarattığı ArGe hacmi için TİDEB aracılığıyla ve TTGV tarafından verilen hibe ve kredi desteklerinden hareketle bir tahminde bulunulabilir. TİDEB aracılığıyla Eylül 19952005 yılları arasında ödenen hibe tutarı 284 milyon dolardır. Dolar esasında ortalama destekleme oranının %38 olmasından hareketle, hibe destek alan firmalarında %62 oranında ve 463 milyon dolar harcama yaptıkları söyle %62 oranında ve 463 milyon dolar harcama yaptıkları söylenebilir. Buna göre TİDEB aracılığıyla yaratılan toplam ArGe hacminin Tablo 3 Başvuran firma sayıları * Her yıl başvuran firma sayıları 994/18 8 Nisan 2006