Katalog

Gökyüzü Bu ay gökyüzünde neler var? 2 Mayısta Ay–Mars buluşması 4’ünde Ay–Satürn yakınlaşması 6’sında göktaşı yağmuru 11’inde Ay Spicayı örtecek 24’ünde Ay–Venüs buluşması 31’inde Satürn–Ay–Mars bir arada ve Ay küçük gezegen Vestayı örtecek Hasan H. Esenoğlu(*) üneş, gökyüzünde günlük yaklaşık 1 derecelik bilinen hareketiyle ilerleyerek 19 Nisan–14 Mayıs 2006 tarihleri arasında 26 gün boyunca Koç (Aries) takım yıldızında ve 15 Mayıs–21 Haziran 2006 tarihleri arasında 38 gün boyunca da Boğa (Taurus) takım yıldızında kalıyor. Ocak’tan itibaren Aralık ayına kadar yıl boyunca sıralı takım yıldızlar şöyle: 1–Yay (Sagittarius), 2– Oğlak (Capricornus), 3– Kova (Aquarius), 4– Balıklar (Pisces), 5– Koç, 6– Boğa, 7– İkizler (Gemini), 8– Yengeç (Cancer), 9– Aslan (Leo), 10– Başak (Virgo), 11– Terazi (Libra), 12– Akrep (Scorpius) ve 13– Yılancı (Ophiuchus). Ayın ortasında 15 Mayıs’ta Güneş’in yükselerek en tepeye çıktığı öğlen saat 13:00 olup bulunduğu burç Boğa takım yıldızıdır. Ancak gün aydınlığında yıldızlar ve dolayısıyla Boğa burcu görülemez. Güneş batımından hemen sonra takip eden akşam saatlerinde hava kararınca doğuda yükselerek ilk gözlenen burç Terazi olup ancak bu şekilde öğle saatinde Güneş’in hangi burçta olduğunu sayarak anlayabiliyoruz. Yer’in dönmesinden dolayı ilerleyerek gece yarısında saat 24’de Güneş’in gün ortasında yer aldığı Boğa takım yıldızındaki yerinde (meridyenimizde) bu sefer artık Terazi burcunu görürüz. Asıl zamanları olan gündüzleri asla göremediğimiz burçların parlak yıldızlarını belki tam Güneş tutulmalarında görmek yine de olası. Sanal ortamdaki gök atlaslarında ise bu iş çok kolay olmakta. Çeşitli astronomi sitelerinde yer almakta olan 29 Mart’taki Tam Güneş tutulması resimleri böylesi işler için kullanılabilir: (1) beliren gök cisimlerin tanıları sanal gök atlasları yardımıyla bulunabilir, (2) tanısı yapılanlar yardımıyla takım yıldızları da bilinebilir, (3) tutulma ortamında kaç yıldız görüldüğü öğrenilebilir, (4) tutulma anında görülebilen yıldızların kayıtlı bilgisi gelecek için önemli, aynı yıldızların akşam karanlığında kaç tanesinin görüleceği ile karşılaştırılması belki tutulmanın kaç kadirlik bir parlaklık azalmasına neden olduğu kestirilebilir. yani GÖKATLAS Mayıs ayının gök atlasını içeren ve 15 Mayıs akşamı saat 22 itibarıyla görülebilecek gezegenler (resimde sürekli yarım daire çizgi ile gösterilmiş olan Güneş hattının üzerine veya yakınına bakınız) ve takım yıldızlar şekilde verildi. Bu gök atlası yardımıyla gökyüzü seyredilirken atlas gökyüzüne bakar şekilde doğru yönlerde yukarıya kaldırılarak bakıldığında gece gökyüzündeki görünüm ile tamamen örtüşür. Fark sadece gözlemlenebilen yıldız sayılarında ortaya çıkar: büyük kentlerde olduğu gibi gökyüzüsü parlak olan yerleşimlerde daha az yıldız gözlemlenirken, ışık kirliliğinden uzaklaştıkça yıldızların görünümü de artar öyleki çok yıldızlı gökyüzünde bilinen takım yıldızları bulmak bile güçleşir. Gök atlasında yer alan, doğup–batmayan özelliğinden olsa gerek yaygın olarak tanınan Büyükayı takım yıldızının (Ursa Majör) uzun süreyle izlenmesi, dünyanın dönmesi gereği dairesel nasıl yer değiştirdiği kolaylıkla farkedilecek. Gök atlası ayrıca, bir ufuktan bir ufka uzanan Samanyolu’muz kolları altında geçirilecek bol yıldızlı ve içinde bulunduğumuz mevsimin bol takım yıldızlı bahar gecelerinde gökcisimlerini tanımada ve kolay bulmada yardımcı olacaktır. İlkbahar mevsiminin (Mart–Nisan–Mayıs) bu son ayında gökyüzünde görülebilecek takım yıldızlar da şöyle: Büyük Ayı, Küçük Ayı, Ejderha (Draco), Çoban (Bootes), Kuzey tacı (Corona Borealis), Başak, Aslan, Yengeç, İkizler. G tutulmanın ışık şiddeti sınır değerleri belirlenebilir... güncel ve ilk olmaları ve denemelerin ilerletilmeye açık olması konuyu değerli kılıyor sanki... BURÇLAR DA YER DEGİŞTİRİR Yer dönerken aynı zamanda yılda yaklaşık 50 yay saniyesi kadar bir salınım da yapar. Yer’in bu salınımı bizden çok uzaklardaki nokta kaynak görünümlü yıldızların da uzayda yer değiştirmesine sebep olur. Burçlar da yıldız olduklarına göre onların da yer değiştirmesi gerekir. Bu yüzden alışık olunan Koç burcunun 21 Mart–20 Nisan eskimiş tarihleri yerine güncel tarihleri olan 19 Nisan–14 Mayıs 2006 ve Boğa burcunun 21 Nisan–21 Mayıs eskide kalan tarihleri yerine de güncel tarihleri olan 15 Mayıs–21 Haziran 2006 yazıldı. Mayıs ayında Güneş’in bulunacağı Koç ve Boğa burçlarının yer değişimleri ne kadar sürer? Sırasıyla yaklaşık 1930 ve 2875 yılı bulmakta. İnsan ömrü ile karşılaştırıldığında burçların bu yer değişimleri oldukça uzun süreler görünümünde, öyle ki birkaç on kuşak geçmesi gerekiyor. Buradan, güncel burç tarihlerini kullanarak doğulan tarihteki burcun bir ömür değişmediğini de söyleyebiliriz... Cüce ve evrende en çok bulunan türden ve üstelik değişen bir yıldız olarak Güneş’in gezegenler gibi disk görünümü kolaylığından günlük yüzey görünümünü, bazılarının büyüklüğü dünyamızın belki 5–10 veya daha da büyük katına ulaşabilen ilginç yapılardaki leke gruplarını, leke sayılarını ve ayrıca Güneş’ten yıldız maddesi atımları, parlama türü olaylar, manyetik fırtınalar, kutup ışıması (aurora) gibi Yer’i doğrudan etkileyebilecek diğer Güneş olaylarına ilişkin resimliayrıntılı süreli ve güncel bilgilere http://www.koeri.boun.edu.tr/astronomy/solneş tutulması aractivity.html, http://www.sunspotcycle.com ve http://science.msfc.nasa.gov/ssl/pad/solar/default.htm adreslerinden ulaşılabilir. Bize en yakın yıldız konumundaki Güneş’i ne kadar öğrenilebilirsek diğer yıldızları da belki daha iyi anlayabileceğiz… AY Mayıs ayı boyunca Ay’ın evreleri resimde gösterildi. 2006 yılının beşinci ayına ait takvim gibi de kullanılabilecek olan bu gökyüzü takvimine göre Ay, İlk dördün evresine 5’inde saat 08:13’de ulaşır ve bu evre yaklaşık 20:30–02 arasında görülür. Tam dolunay evresine 13’ünde saat 09:51’de girer, dolunay Güneş’in batımına yakın akşam 19:41’de doğup yine Güneş’in doğumuna yakın sabah 05:27’de batacağından tüm gece görülür. Son dördün evresine de 20’sinde saat 12:21’de ulaşır ve sabaha karşı iki saat kadar görülür. Yeniay evresine ise 27’sinde saat 08:26’da girer. Yeniay dolunayın tersine Güneş’le birlikte sabah saat 05:14’de doğup akşam 21:12’de batacağından artık gece görülmez. Son dördün ve ilk dördün evrelerinin daha iyi tanınması için resimde doğu (D) ve batı (B) yönleri de belirtildi. Ay’ın bu temel dört evresine geçişlerde şekillenen hilal evrenin doğuş veya batışta saniye saniye ufuktan ilk görünüş anları eşsiz fotoğraf tabloları sergilemeli… Ay’ın yeniay ve dolunay evrelerine tam ulaşma saatleri ile Yer’e en yakın ve en uzak konumda bulunduğu tarihlerdeki mesafeleri de resimde belirtildi. 11–15 Mayıs tarihleri arası 5 gün süreyle mehtaplı geceler olup Ay’ın dolunay ve dolunaya yakın evrelerde kaldığı söylenebilir; dolunay bu tarihlerde yaklaşık –12.7 kadir parlaklığı ile tüm gece boyunca herzamankinden daha fazlası Ay ışığı ile Yer’i aydınlatmakta. Takipli teleskop veya dürbünü olan okuyucuların Ay’ı gözü kamaştırmadan rahat gözlemleyebileceği tarih aralıkları: 1–4, 22–25 ve 30 Mayıs arası. Ay–Mars yakınlaşması: 2 Mayıs saat 14’de +1.5 kadir parlaklığındaki Mars, hilal evredeki Ay’ın 4 derece güneyinde yer alacak. Ancak bu yakınlaşma saatinde Ay ve gezegen gün ışığında görülemeyece 997/8 29 Nisan 2006