Katalog

Evrim Biyolojisi adeta usta mimarlar gibi hareket ederek büyük planlar çiziyor, embriyodaki hücrelere kafa veya kuyruk olarak gelişeceklerini ve hangi kalıtım sekanslarının okunacağını, hangilerinin devre dışı kalacağını söylüyorlar. Aynı gen hem insandaki mercek gözde ve hem de kelebekteki petek gözde işliyor. GüncelTıp Dr. Mustafa Çetiner Sigarayı Bırakmak... Mark Twain diyor ki, "sigarayı bırakmak çok kolay, ben bunu binlerce kere yaptım". Ünlü hiciv yazarının kendine özgü itirafında olduğu gibi sigaradan vazgeçebilmek, gerçekten de tiryakiler için son derece güç bir iştir. Benjamin Franklin Üniversitesinde görevli Lutz Schmidt’in araştırması, sigarayı bırakmak isteyenlerin %35’inin bir yıl içinde en az 5 kez sigara bırakmayı denediklerini ortaya koymaktadır. Sigarayı bırakmak konusunda izlenecek yolları tartışmadan önce bazı hatırlatmalar yapmakta fayda vardır. Bu hatırlatmalardan ilki, kişinin daha önce birçok kez denediği halde yeniden sigaraya başlanmasının kesinlikle başarısızlık sayılmaması gerektiğidir. Tam tersine bu denemeler, sigarayı bırakma sürecine önemli katkı sağlamakta ve bir sonraki deneme için kişiyi daha donanımlı kılmaktadır. Sigarayı bırakırken bilinmesi gereken diğer önemli nokta, sigara sayısını azaltmanın veya "light" sigara kullanmanın sigaranın zararlarından korunmak veya sigarayı bırakmak anlamında hiçbir yarar sağlamadığıdır. Yapılan çalışmalar "light" sigara kullanan tiryakilerin dumanı çok daha fazla içine çektiklerini ve günde tek bir sigara içmenin bile kişiye sağlık açısından belirgin bir risk yüklediğini ortaya koymaktadır. Son hatırlatma ise, sigarayı bırakma girişimini belirsiz bir tarihe ertelemenin başarı şansını azaltıyor olduğu gerçeğidir. Kişi sigarayı bırakmak konusunda kararlı ise hemen bir tarih belirlemelidir. Sigarayı bırakmak, ileride şimdi olduğundan daha kolay olmayacaktır. SONA DOĞRU Bu yapı genlerinden sadece birinde yaBilim adamları en azından 500 milyon yıldır hayvanların bedenini biçimlen pılan bir değidiren bir gen saptadılar ve bu ister medüz ister yassı kurt ya da insan olsun şiklikle Kanada hepsinde işlemekte. gölünde iki dikence türüne rak teori yapısındaki bazı boşluklardan birini farklı yaşam alanı kazandırılmış. Biri açık sudoldurdular. larda dikenleriyle düşmanlarını kovalarken, diYaratılış yanlıları bu konuda Tanrı’nın parmağını kullanmayı pek seviyorlar. Çünkü ğeri dipte dolaşıyor. Burada ise saldırgan yubazı hayvan gruplarında niçin bu kadar büyük sufçuk larvaları, yavru balıkları dikenlerinden türleşmelerin olduğu bugüne kadar bilinmiyor yakalıyorlar. Yeni yapıların gelişmesi için aynı anda du. Örneğin ışın yüzgeçlilerin (Actinopterygii) tam 25.000 türü bulunuyor. Son araştırmalar yüzlerce genin değişmesi gerekmiyor, yapı genbu balıkların atalarının kalıtımlarını yaklaşık lerini bazen az bazen biraz daha fazla, bazen olarak 350 milyon yıl içinde ikiye katladıkları de bedenin başka bir yerinde veyahut da başka bir zamanda okumak yeterli, diye açıklıyor nı gösterdi. bu durumu Wisconsin Üniversitesi’nden Sean Carroll. Ve bilim adamları insan ve şempanze TÜRLEŞMENİN SIRRI arasındaki küçük farklılıklaBalık uzmanı Meyer, rın da bu şekilde açıklanabiçift kalıtıma dayanan türleşleceğini umuyorlar. me ilkesini şu şekilde açıklıÇünkü kısa bir süre önyor: A kopyası normal görece, insan beyninde, şempanze vini yaparken, B kopyası türbeynindekinden farklı işleyen leşiyor. Kalıtımlardan biri bilbir mekanizma keşfedildi. İndik üremeyi ve hayatta kalsan beynindeki hücreler, belmayı garantilerken, balıklar li başlı bir maddeyi çok daha kopyayla diledikleri gibi "oybüyük miktarda üretinayabiliyorlar". yorlar. Çeşitli nöroVe Meyer bu şepeptitlerin bir ön aşakilde türleşmek için ması olan bu madde, 20.000 yılın yeterli olalgılama, davranış, haduğunu buldu, ki bu tırlama ve sosyal bağdoğa tarihinde göz lar gibi bilinç süreçleaçıp kapayıncaya kari üzerinde etkili. dar geçen bir süre yalMaymundan nızca. Üreme ve çift Diğer doğa bilimcilerinin aksine Darwin, Homo sapiens’e giden kalıtım, doğa sanki yerli halklarla da ilişki kurmuştur. Güney Ameriyolda maddenin yapı bir an önce yeni türler ka’nın en güney ucunda yaşayan ilkel kabileleri planı değil, sadece bu yaratmak için geliştirgören Darwin’in aklına "Acaba atalarımız da böyle maddeden nerede ve miş bu iki mekanizmiydi ?" sorusu geldi. ne zaman ne miktarmayı. Aynı şaşırtıcı ilke başka bir bulguda da rastlandı ve şu sıralar da üretileceğini ayarlayan kalıtım sekansları evrimin anlaşılmasında yardımcı olacakların ba değişmiş. Amerikalı evrim genetikçisi Bruce Lahn’e şında geliyor. Bilim adamları en azından 500 milyon yıl göre bu değişimin, bizi insan yapan ana faktör dır hayvanların bedenini biçimlendiren bir gen olduğunu söylemek için henüz erken ama en saptadılar ve bu ister medüz ister yassı kurt ya azından mantıklı bir hipotez. Nilgün Özbaşaran Dede da insan olsun hepsinde işlemekte. Spiegel 52/2005’den derleme Homeobox olarak adlandırılan bu genler ÜÇ BASAMAKLI EYLEM Sigarayı bırakma eylemi üç basamaklı bir eylemdir. İlk basamak, sigarayı bırakmaya kesin karar verme, ikinci basamak bu eyleme hazırlanma, son basamak ise başlama ve eylemi kararlı biçimde devam ettirme aşamasıdır. Bu basamaklarda işe yarayabilecek öneriler şunlardır. İlk aşamada kararlılığınızı sınayın, bırakma nedenlerini defalarca düşünün. Hazırlık aşaması olan ikinci aşamada ise yanınızda çakmak taşımayın, sigara paketiniz bitmeden yenisini almayın, sigara paketlerinizi atmayın ve biriktirin. Kül tablanızı boşaltmayın, günlük içtiğiniz sigara sayısı ve zamanını bilin, kaydedin. Aynada sigara içerken nasıl göründüğünüzü izleyin. Sigarayı bırakma tarihinden önce içebildiğiniz kadar çok sigara için, çevrenizdeki herkese sigarayı bırakacağınızı ve bu konuda ne kadar kararlı olduğunuzu anlatın. Sigarayı bırakacağınız gün ise tablanızı temizleyin, sigara paketlerinizi atın, çakmak ve sigaraları yok edin. İlk günler çok miktarda sıvı almak önemlidir. Sigara içme isteği duyduğunuz her an sıvı almaya çalışın. Size sigarayı anımsatacak kahve, alkol gibi maddelerden uzak durun. Sakız çiğnemek başlangıç döneminde işe yarayabilir. Dişlerinizi her yemekten sonra düzenli olarak fırçalayın ve ağzınızdaki ferahlığın tadını çıkarın. Çevrenizde sigara içilmesine engel olun ve içenlere sigaranın zararlarından söz edin. Her fırsatta etrafınızdakilere sigarayı bıraktığınız için ne kadar mutlu olduğunuzu anlatın. Sigara içme isteği karşı konulmaz ise saatinize bakın ve bu isteği 1015 dakika erteleyin. Genellikle canınız bu süre sonunda sigara içmeyi o kadar da istemeyecektir. İsteğiniz hala sürüyorsa derin nefesler alın, yürüyün, hoşunuza giden şeyler düşünün. EN ÖNEMLİ NEDEN: PSİKLOJİK BAĞIMLILIK Sigaranın fiziksel bağımlılığı günler içinde giderek azalır ve kaybolur. Sigaraya yeniden başlamanın en önemli nedeni aslında psikolojik bağımlılıktır. Bırakma sürecinin ilk dönemlerinde nikotin eksikliğine bağlı bulgulara karşı bilgi sahibi ve hazırlıklı olmak önemlidir. Bu bulguların sık görülenleri depresyon, kızgınlık, uyku bozukluğu, yorgunluk, baş ağrısı ve iştah artışıdır. Fiziksel yoksunluğa ait bu bulgular ilk üç gün içinde şiddetli olup izleyen günlerde azalarak yok olur. Bu dönemde nikotin bantları ve nikotin sakızları işe yarayabilir. İzleyen dönemdeki bulguların tümü psikolojik bağımlılık ile ilintilidir. Çaresizliğe düştüğünüzde şunu hep hatırlayın. Yeryüzünde sigaraya yeniden başladığı için mutlu olan kimse yoktur. Yaşınız ne olursa olsun ve kaç yıldır sigara içiyor olursanız olun sigarayı bırakmak sağlığınızı mutlaka olumlu etkileyecektir. Unutmayın, sigarayı bırakmayı başarırsanız, sabah uyandığınızda ağzınızda o metalik tat olmayacak, öksürmeyecek, boğazınızı temizlemek zorunda kalmayacaksınız. Elbiseleriniz, çalışma odanız, eviniz, nefesiniz kötü kokmayacak, tablanızda bekleyen sönmüş sigara izmaritleri, onun etrafa uçuşan küllerinin pisliği hayatınızdan tamamen çıkacaktır. Paranız cebinizde kalacak ve hepsinden önemlisi çok daha sağlıklı yaşayacaksınız. cetiner.m@superonline.com Güney Amerikan yerlileri 997/15 29 Nisan 2006