Katalog

Üniversite • Kalite Tartışması Üniversitelerde üretkenlik ve Mustafa Tokyay * Üniversitelerin Sırala KULLANAN KURUM Şanghay[1] iskin BaMflcuflere örneTcTer ö Ç Ü T L E R S on aylarda Şanghay Jıao Tong Üniversitesı'nin 2004 yılının dünyadaki en ıyı 500 üniversitesini belirlediği bir çalışmanın sonuçlarına göre ülkemizden bir ünıversitenin bulunmaması konusu çokça işlendi. Bu yazıda yapılmaya çalışılacak olan, dünyada üniversitelerin sıralamasında kullanılan bazı ölçütleri hatırlatmak ve OÜTÜ'nün geçmışten bugüne öğrencilerine, ülkesine ve bilime daha yararlı olma çabalarını elden geldiğince ortaya koymaktır. Yazarın mevcut görevi nedeniyle bu yazıda ağırlıkla mühendislik alanındaki hususlara yer verilecektir. Şanghay Jiao Tong Üniversitesi tarafından yapılan çalışma sonrasında üniversitelerin sıralamalarında kullanılan ölçutler ülkemizde de tartışılır duruma gelmiştir. Çizelgede özetlenmeye çalışılan çeşitli kuruluşların ölçütleri farklı amaçlara yöneliktir. Eğitim kalitesi: Nobel ödüllü'veya Field Madalyalı mezun sayısı Öğretim Üyelerinin Niteliği: i) Nobel ödüllü veya Field Madalyalı öğretim üyesi sayısı, ii). Yüksek atıf alan araştırmacı sayısı Araştırma Çıkblan: i) Nature ve Science dergilerinde yayımlanan makale sayısı, ii) SCIe veya SSCI'e giren dergilerde yayımlanan makale sayısı Kurumun Büyüklüğü: Büyüklüğe oranla akademik başan (yukardaki beş ölçütün tam zamanlı öğretim uyesi eşdeğerine bölünmüş halinin toplamı) Öğretim Üyelerinin Niteliği: i) Lisansüstü dereceye sahip öğretim üyesi sayısı, n) Medyan maaş, iii) Bütçeden öğretim üyesi başına ayırılan pay, iv) Sınıf büyüklüğü, v) Öğrenciöğretim üyesi oranı Araştırma Çıktlan: i) Anf/öğretim üyesi, ii)Makale/öğretim üyesi, iii) Araştarma bütçesi, iv) Doktoralı araşürmacı sayısı, v) Lisansüstü öğrenci sayısı Öğrenci Kalitesi: i) Birinci smıfa giren öğrenci sayısmın toplam başvuruya oranı, ıi) Liselerin ilk %1'ine giren öğrencilerden kayıt yaptıranların oranı, iii) Üniversite giriş sınavlarındaki medyan puan. Kaynaklan i) Toplam bütçe, ii) Öğrenci başına düşen bütçe, iii) Öğrenci başına kütüphaneye ayrılan bütçe, iv) İnternet erişimi, v) eposta erişimi, vi) öğrenci başına kişisel bilgisayar sayısı i) Mezunların ilk altı ayda iş bulma oranı, ii) Şeref öğrencisi olarak mezun olanların oranı, iii) öğrenciöğretim üyesi oranı, iv) üniversiteyi bitirmeden ayrılma oranı, v) başanlı lise mezunlarmın tercih oranı, vi) lisanslisansüstü öğrenci oranı, vii) öğretim üyesi sayısı, viii) dersi almak isteyen öğrencilerin dersi alan öğrencilere oranı, ix) kontenjan boşluğu, x) burs olanağı, xi) uluslararası öğrenci oranı, xii) 21 yaş üstü lisans öğrencisi oranı, xüi) üniversiteye girme oranı düşük olan yörelerden alınan öğrenci sayısı, xiv) yerleşke içinde yaşayan öğrenci oranı, xv) spor olanakları i) Akademik tanınırlık (%25), ii) 6 yılda mezuniyet oranı (%16), iii) Finansal kaynaklar (%10), iv) öğretim üyesi dengesi (%7), v) Üniversite giriş sınavı sonuçlan (%6), vi) 20nin altındaki sınıf mevcudu oranı (%6), vii) Birinci sınıf öğrencilerinin lisedeki dereceleri (%5,25), viii) mezun olanlann mezuniyet durumunda olanlara oranı (%5), ix) Mezunların yardım oranı (%5), x) Birinci sınıf öğrencilerinin aynı üniversitede eğitimlerini sürdürme oranı (%4), xi) Profesör ünvanlı öğretim üyesi oranı (%3), xii) Birinci sımfa başvuranlann kabul oranı (%2,25), xiii) 50nin üstündeki sınıf mevcudu oranı (%2), xiv) Birinci sınıfa başvuranlann kayıt yaptırma oranı (%l,50), xv) öğrenciöğretim üyesi oranı (%1), xvi) Tam zamanlı öğretim üyesi oranı (%1) Asiavveek [2] ULUSLARARASI YAYINLAR VE ATIFLAR Yayın sayılarının önemli olduğu bir gerçek olmakla birlikte üniversitelerin üretkenlik göstergelerinden yalnızca birisi olduğunu unutmamak gerekir. Yayınların kalitesi ise onlara başka bilim insanlarının yaptığı atıfların sayısı ile ölçülebilir. Atıfların kalite değerlendirmesinde kullanılması her alan için belirli bir süre içindeki atıfmakale oranının dünya ortalamasıyla karşılaştırılmasıyla yapılabilir. Örneğin, klinik tıp alanında, 19972001 yılları arasında bu oran Harvard için 9,78 iken dünya ortalaması 4,54 olmuştur [7]. Henüz dünya ortalamalarıyla karşılaştırma olanağı bulunmamış olmakla birlikte, benzer bir çalışma 20002003 yılları için ODTÜ Mühendislik Fakültesi kaynaklı SCIe yayınlar için yapılmış ve 2004 sonu itibariyle atıfmakale oranı 4,52 olarak bulunmuştur. Aynı kapsamda sürmekte olan bir çalışma da Web of Science kullanılarak, bölümlerde öğretim üyesi başına düşen toplam atıfların saptanmasıdır. Elde edilen ilk sonuçlardan bir örnek vermek gerekirse, halen görev yapmakta olan profesörler için kişi başına, başkaları tarafından yapılmış olan, toplam atıf ElektrikElektronik Mühendisliği Bölümümüzde 36, Petrol ve Doğalgaz Mühendisliği Bölümümüzde ise 32,5dir. Yayın sayılanna yönelik karşılaştırmaların araştırmaya aynlan bütçelerle ve değişik alanlardaki dergi sayıları ve yayım sıklıklarıyla birlikte yapılmasında yarar vardır. ABD'de mühendislik alanındaki ilk 5 üniversitenin [8] ve ODTÜ'nün araştırma bütçelerinin kıyaslandığı Şekil l'deki karşılaştırnıayı diğer universıtelerimizın de Sunday Times University Guide [3] US News [4] Macleans [5] i) 1. sınıf öğrencilerinin lise not ortalamalan, ii) 1. sınıf öğrencilerinin lise not ortalamalan 75'in üstünde olanlann oranı, iii) Bölge dışı birinci sınıf öğrencisi oranı, iv) yabancı öğrenci oranı, iv) ikinci sınıf öğrencilerinin normal sürede mezuniyet oranı, v) son beş yılda ulusal başarı ödülü alan öğrenci sayısı, vi) sınıf mevcutlan (şube büyüklükleri), vii) deneyimli öğretim üyelerince verilen 1. sınıf derslerinin oranı, viii) doktoralı öğretim üyesi oranı, ix) ulusal ödül almış öğretim üyesi sayısı, x) öğrenci başına düşen bütçe, xi) öğrenci hizmetieri için harcanan bütçe payı, xii) burs olanakları, xiü) kütüphane koleksiyonunun büyüklüğü, xiv) kütüphane bütçesi, xv) mezunların sağladığı maddi desteklerin sayısı, xvi) ülke çapında tanınırlık (7528 kişiye uygulanan anket sonucu) The Times Higher [6] i) Eşdeğerlerin değerlendirmesi (%50), ii) Yabancı öğretim üyesi oranı (%5), iii) Yabancı öğrenci oranı (%5), Öğrenciöğretim üyesi oranı (%20), iv) atıföğretim üyesi oranı (%20) yapması yararlı olacaktır. Şekil l'le ilgili önemli bir husus da ABD'de en başanlı 20 araştırma üniversitesinin araştırma bütçelerinin kaynaklan hakkındadır. 19942001 yılları arasında bu üniversiteler araştırmaları için gerekli bütçenın %60ını federal hükümetten, %7,5ini yerel yönetimden, %7sini endüstriden, %19unu kendi araştırma fonlanndan ve kalan %7sinı de diğer tum kaynaklardan sağlamışlardır |8). Karşılaştırma açısından ODTÜ'nün 2000 yılı araştırma bütçesine bakıldığında, kaynakların %27sinin TÜBİTAK, DPT ve AFP'den, %l()unun uluslararası kuruluşlardan (NATO, AB, vb), %63'ünün ise döner sermayeden saglandığı görulmektedir [9]. Söz konusu farklılık, araştırmanın bir devlet polıtıkası olması gereklıliğini de go'stermek tedir. Değişik bilim alanlarında yayın yapmanın zorluğu veya kolaylığı akademik çevrelerde çokça tartışılan bir konudur. Bazı bilim alanlarındaki SCIe dergilerinin [10], bu alanlarda çalışan bilim ınsanlarının yayın yapma olasılıkları hakkında bir fikir vermek açısından, yıllık ortalama yayın sıklığı x dergi sayısı Şekil 2'de gösterilmiştir. 955/16 9 Temmuz 2005