Katalog

Bilim ve Düşünce Tarihi GayLussac GayLussac, 19. yüzyılda deneysel kimyaya büyük kakılarda bulunmuş ve kimyayı sanayiye uygulamaya çalışmış bir bilim insanıdır. Hayat dergisi, bu öncii bilim insanının anısına doğumunun 150. yılında çalışmalarını tanıtma bilincini ve duyarlılığını göstermektedir. Dr. Avni Refik eşhur Fransız kimyagerlerinden GayLussac, 6 Aralık 1778'de S t Leonard adındaki küçük bir şehirde doğmuştur. Kendisinin gençliği çok zahmetli geçti. GayLussac daha genç yaşında ebeveyninin evinden uzaklaşmak zorunda kaldı. İhtilalin fırtınaları pederini hapishaneye atmıştı. Genç çocuk azimkâr müdahalesiyle pederini ölümden kurtardı. Genç çocuğun pek hızlı olan kavrama yeteneği, düşünüşündeki açıklık, büyük emek ve çabası, metin ve samimi karakteri kendisine her yerde saygı ve sevgi kazandırdı. Alman aliminin dostluğunu kazanmasına vesile oldu. Bunun üzerine iki alim ortak çalışmış ve önemli sonuçlar elde etmişlerdir. Bu incelemeden sonra birlikte İtalya'ya seyahat etmişler ve sonra Almanya'ya gitmişlerdir. GayLussac Paris'e döndükten sonra gazların nisbi sıcaklığı hakkında incelemelere gırişmiştir. Davy, alkalileri keşfettiği zaman Napoleon Politeknik okuluna araştırma için birçok paralar ve araçlar verdi. 1809'dan beri bu okulda kimya ve Sorbon'da fizik profesörü olan GayLussac bu araçlar yardımıyla Thenard 'la birlikte çalışarak Davy'nin sonuçlarını doğruladı. Kendileri elde ettikleri sonuçları da açıkladılar. İki arkadaş birçok tehlikeler karşısında potasyum ve sodyumu saf, kimyasal bir yoldan elde etmeyi başardılar. Basit bir cisim olduğu henüz bilinmeyen klor gazını tahlil etmek için yaptıkları bütün deneyler başarısızlıkla sonuçlandı. Bundan dolayı klorun bir unsur olduğuna kanaat getirmişlerse de muhterem hocaları Berthellot'nun hatırı için bu konudaki fikirlerini kesin olarak ifade etmekten çekinmişlerdir. Bu sırada Davy, klorun bir unsur olduğunu gösteren yeterli kanıtlar bulmuştu. GayLussac yeni keşfedilmiş olan, klora benzeyen ve kendisi tarafından iyot adı verilen diğer bir cisim üzerinde yaptığı mükemmel inceleme ile Davy'nin klor hakkındaki iddialarını doğrulamaya fırsat buldu. İyot 1811 yılında Courtois tarafından yapraklardan elde edilmişti. GayLussac kâşiften bir miktar iyot istemiş ve bununla birçok deney yaparak iyodun bir unsur olduğunu, kükürt ve klor gibi madenlerle doğrudan doğruya tuz ve hidrojen ile bir asit oluşturduğunu göstermıştir. Bu suretle Lavoisier'nin bütün asitlerin oksijen içerdiği hakkındaki eski nazariyesi çürütülerek hamızlık asitlik özelliğinin hidrojenden ileri geldiği ispat edildi. cisim olduğu gibi elde edilen sonuçlar da eksik olduğundan GayLussac oksitlenmiş bir vasıta olmak üzere bakır oksit kullanılmasını ve açığa çıkacak azot oksidi tahlil etmek için borunun sonuna bakır konmasını önermiştir. O zamandan beri bakır oksit organik kimyanın en gerekli bir maddesini oluşturmuştur.... M UYGULAMACI GAYLUSSAC Bu çalışmalardan sonra GayLussac'ın hayatında yeni bir devir başladı. Kendisi bu yeni devirde kuvvetlerini bilimin uygulamalarına hasretti. Hükümet birçok pratik meselede kendisinin açıklamalarından yararlanıyordu. Devletin barut fabrikaları, gümrük idaresi, darphane, GayLussac'ın bilgiierini kullanıyordu.. Bu büyük adam birçok özel teşebbüslere de girişiyordu. Kendisinin bilimden uzaklaşarak teknik işlerle uğraşması bazı âlimlerin ve özellikle de Mitscherlich'in şikâyetlerine yol açıyordu. Mitscherlich Paris'ten Berzelius'a yazdığı bir mektupta "GayLussac yıllardan beri sadece iktisadi spekülasyonlar ve özellikle de bir ölçü aletleri fabrikasının kurulmasıyla meşguldür. Bu nedenle ondan artık bilimsel çalışma beklenmemelidir" diyordu. GayLussac hakkında bu kadar ağır bir hüküm vermek doğru değildi. Çünkü sonradan büyük bir şöhret kazanmış olan Alman Justus Liebig'i laboratuvarına öğrenci olarak kabul etmesi ve kendisiyle bilimsel incelemelere girişmesi GayLussac'ın bilimle ilgilenmeyi birakmadığının bir kanıtıydı. Ayrıca kendisinin teknik alandaki çalışması temel bilimler için de faydalı oluyordu. Nitekim GayLussac hacimsel analiz yöntemleri ile klorometri ve alkalimetrinin yaratıcısı oldu. Kibrit üretiminde kurşun odalannın arkasına kuleler konarak çıkan gazları azot oksitlerden kurtarma yöntemi, teknik ve iktisadi bakış açısından büyük bir önem taşıyordu. Teknik incelemelerinin önemi çoğu defa hakkıyla takdir edilmemiştir. Fakat gerçekte teknik düşünce, bilimsel düşüncenin özel bir türünden başka bir şey değildir. GayLussac'ın teknik çalışmaları birçok bilimsel fikirleri de içeriyordu. Bu fıkirler ancak sonradan olgun bir hale gelmiş ve önemleri anlaşılmışür...GayLussac yukarıda saydığımız alanlarda önemli çalışmalar yapmaktan başka, grafık yöntemini de kimyaya sokmuştur. 9 Mayıs 1850'de vefat eden GayLussac kimya ve fizik bilimine çok büyük hizmetler vermiştir. İnsanlığm ender olarak yetiştirdiği bu büyük âlim her zaman saygı ve takdir ile anılmaya layıktır. Hayat, Sayı 106, 6 Aralık 1928, s. 1920., Ankara. Çok geçmeden GayLussac'ın bilimsel yetenekleri ortaya çıktı. Politeknik okulunda profesör olan meşhur kont Berthellot kendisini öğrenci olarak kabul etti.. Berthellot'nun o zaman öğrencisine söylediklerinden özellikle şu sözler dikkat çekicidir; "Genç adam, mukadderat sizi büyük keşifler yapmaya sevk edecektir. Bundan böyle siz benim sofra arkadaşım olacaksınız.Ben bilim işlerinde sizin pederiniz olmak istiyorum." Bu kehanet çok geçmeden gerçekleşti. 31 Ocak 1802'de, Mühendishane öğrencisinden GayLussac Fransa Bilimler Akademisi'ne "Gaz ve buharların sıcaklıkla genleşmesi hakkında inceleme" başlıklı bir tez gönderdi. Bu tez uzun yıllar çürütülemez bir gerçek olarak geçerli oldu. İŞE YARAR İLK TAHLİLLER GayLussac'ın bitkisel ve hayvansal maddelerin tahlili hakkında yaptığı teklifler organik kimya için az önemli değildir. Kendisinin Thenard ile birlikte yaptığı tahliller kimya tarihinin tanıdığı ilk işe yarar tahlillerdir. İki âlim organik maddeleri bir cam boru içinde potasyum kloratla birlikte ısıtarak ve yakarak oluşturdukları gazları civa üzerinde toplamışlardır. Elde edilen karbondioksidi potasyum kostik ile belirlemişler ve bu suretle C,O,H unsurlarını niceliksel olarak belirlemeyi başarmışlardır. Fakat potasyum klorat tehlikeli bir TEHLİKELİ DENEYLER Bu bilimsel başarı, Milli Enstitü tarafından genç âlime şerefli bir görev verilmesine neden oldu. GayLussac, Biot ile birlikte bir hava seyahati yaparak mıknatıs kuvvetinin yüksekliğin artışıyla azalıp azalmadığını incelemekle görevlendirildi. Fakat balonların devri hareketleri beklenmeyen zorluklar çıkardığından yaptıkları gözlemler bilim adamlarını pek az tatmin etti. 16 Eylül 1804'te GayLussac kendi başına tekrar havaya yükselerek deniz seviyesinden 7016 m. yüksekliğe kadar çıkmış ve solunum darlığına ve donma tehlikesine rağmen mıknatıs ibresinin hareketini çizmiş, sıcaklık derecesini ve havanın nemliliğini belirlemiştir. Bu seyahatte GayLussac büyük bir özenle hava örnekleri toplayarak daha sonra bunları tahlil etmiş ve havanın çok büyük yüksekliklerde de yer yüzeyinde olduğu oranda azot ve oksijenden oluştuğu ve hidrojen içermediği önemli sonucuna ulaşmıştır. Bu hava tahllilerinden, GayLussac herkesin takdirini kazanmış olan ünlü Alman âlimi Alexander v. Humboldt'un hava incelemelerinde yetersiz yöntemler kullandığını ve sağlıksız sonuçlar elde etmiş olduğunu görmüştür. Yaptığı eleştiriler büyük Avni Refik Bekman (18921971). Avni Refik Bekman 1910'da Ankara Idadisi'nden mezun olduktan sonra Almanya'ya giderek Reichenbach Realgimnasium'unda öğrenim gö'rdü (1912). Daha sonra Berlin Üniversitesi'nde genel kimya, fizik ve felsefe derslerini izledi ve yüksek kimyager ve felsefe doktoru olarak mezun oldu (1918). Almanya'dan dönüşünde Ankara'da öğretmenlikyaptı (1919). Daha sonra Sıhhiye Vekâleti Merkez Kimyahanesi müdürlu'ğü'ne atandı. Ankara Sultaniyesi'nde Almanca ve kimya öğretmenliği de yapan Avni Refik Bey, 1923 yılında Maarif Vekâleti müfettişliğine atandı. 1925'te Maarif Vekâleti Telif ve Tercüme Heyeti üyeliğine atandı. 19261933, 1935 ve 19371943 yıllarında MEB Talim ve Terbiye Kurulu üyeliğinde bulundu. Uzun birsiire zamanın cumhurbaşkanı olan Ismet Inö'nü'ye kimya dersleri verdi. 1943'te Ankara Fen Fakültesi'nde genel kimya profesörlüğü yapan Avni Refik Bekman, bu fakültenin kurucularındandır ve kürsii şefi ve fakülte dekanı olarak 1946 yılına kadar burada h'ızmet vermiştir. 1946'da Ankara milletvekili seçildi. 1952'de tekrar Ankara Fen Fakültesi'ne döndii ve 1963 yılında emekli oldu. Tabiat Felsefesine Giriş, Ders Aletleri, Anorganik Kimya 'nın Teorik Esasları adlı telif eserleri Bekman'ın çok sayıdaki eserlerinden bazılarıdır. 973/15 12 Kasım 2005