Katalog

Deprem Araştırmaları GönüldenBilime Ahmetlnam Depremler, kehanet ve bilimsel yaklaşım Gökyüzündeki tutulmalar ve gezegenlerin sıralanması ile deprem. Felsefe Kuşları İçin Şemsiye Felsefe, son zamanlarda Ulkemızde bırölçüdedünyada da, aşırı bır beklentıyle karşı karşıya Deyım yerındeyse lelsefeden sıhırlı bır değneğın değmesıyle kuş çıkmasının beklendığı bır çağda yaşıyoruz Kuş çıkaranlar arasında benım adımı da sayanlar, ustelık yaptığımı duşunduklerı ışe "şarlatanlık" dıyenler vardır "Fılozofotherapı" terımını kullandığım ıçın olabılır bır açıdan Felsefenın şıfa olabıleceğını savladığım ıçındır (Elbette yuzlerce ayrı sebeplerı olabılır, bu şarlatan avcılarının Kendılerının şarlatan olmadıklarından çok emındırler Aynaya bakmayı bılmezler çunku) Kuş çıkaranlar, kuş çıkarılmayı bekleyenlerın taleplerını karşılamak ıçın ortaya çıkmışlardır Pekı, neden bır kuş beklerler felsefeden? Ortaya çıkıp onların başlarına konar konmaz, neyse beklentılerı, hemen gerçekleşıverecektır Talıh kuşu gıbı, efsanelerden gelen bır kuş1 Felsefe denen buyulu bılgıler alanına gırenler o gızlı bılgı hazınesınden akıllı olmayı, çozumleyıcı duşunebılmeyı, yerınde ve delıcı eleştırıler gerçekleştırmeyı oğrenıvereceklerdıri Bılım okumuş kendılerıne gore bılgıyle donanmışlardır Kımılerınde "dın, ıman da yerındedır1" Sıra felsefeden alacakları guce gelmıştır Kalbı bozsa da, kuşkuya ıtse de, aklın yolunda onemlı bır meşrulaştırma aygıtıdıri Felsefe bılen bır bılımcı, felsefeyle tanışık bır ılâhıyatçı felsefenın soz varlığına egemen bırsanatçı kendılerını, aynı kulvarda yarıştıklarını duşunduklerı arkadaşlarından felsefe sayesınde (felsefenın ınayetıyle de dıyebılırdık') ustun görürler Nedendır? BOŞLUĞUNHABERCİSİ Bır ıkı neden ustunde ıpuçlan vermeye çalışacağım Bılımcı, ılShıyatçı ve sanatçı kendı atanlarında, genış ufuklu araştırıcı ırdeleyıcı, sorgulayıcı yaratıcı olabılıyorlarsa ayrıca (her ortalama okur yazarın edınmesı gerektığının dışında) felsefece malumat edınme gereksınımı duymayacaklardır (Bırkaç ıstısnası olabılır elbet') Demek kı felsefeden beklenen kuş çağımızın kultur alanındakı boşluğun bır habercısıdıri Kendı alanında kafa yoran bır kultur ınsanı bu alanın kendı sorunları açısından "felsefesını' yapabılır Gerekıyorsa felsele okumaları da gerçekleştıre1 bılır Tartışmak ıçın profesyonel yardım ısteyebılır felsefeden ama felsefecı eğer o alanın sorunları tanıyacak bır donanıma sahıp değılse ustelık haddını bılmez bır felsefe dangalağı ıse ukalalık etmenın dışında alanında uzman olan arkadaşa bır katkısı olamayacaktır Kendılerıne bu neolıberal duzende ış bulmaya çalışan meslekten felsefecıler bu talebı kendılerınce karşılamaya, danışmanlık hızmetı sunmaya çabalayacaklardır Elbette dunyada bunun sayıları az da olsa gereğı gıbı yapanlar olabılır Yıne de ortalıkta felsefe tacırlerının dolaştığı da açıktır Kımı tyı nıyetlı akademısyen felsefecılerın konferanslarda, panellerde kuş çıkarma çabalarını gordukçe duşunurum Içımden kızarım da1 (Elbette bana rakıp olduklarını duşunduğum ıçın değıl1) "Şunu şunu okuyun, zıhnınız açılsın1 Kant ahlâkını oğrenın Eskı Yunanı okuyun mantıktan nasıbınızı alın Bılım Felsefesı, Levınas, Heıdegger Sartre, okuyun yutar gıbı, bak nasıl çalışacak kafanız' Daha analıtıksentetık ayrımını bılmıyor Değer nedır, eylem nedır haberı yok Pekı onerme nedır çıkarım nedır, aprıorı nedır? Fenomen nedıfi Bunları bılmezsen yoksun arkadaş koskoca bır hıçsın' derler FELSEFE MALUMATYIĞINIDEĞİL Hatta kımılerı kendı kıtaplannı okumamış ınsanların "zır cahıl" (bbyle bır 1 deyım, alışılmış değıl belkı Kor cahıl" demelı, ama zır cahılde "zır delı" ıle 'kor 1 cahsl'ın bu bıreşımı var ) oldugunu soylerler Her yazılarında bol bol "bkz 13 1 eserımın 20 sayfası" gıbı kendılerıne gonderme yaparlar Felsefe Batıdakı doğumunun ardından, hep bır tavırla yaşanmıştır Bızonu sadece bır malömat yığını sanıyoruz Malumat oğrenıldığınde felsefenın de oğrenıleceğını duşunuyoruz Tam bırzırcatııllık orneğıi Felsefe, bılgıyle bellı bır tutum, tavır ıçınde ılışkıye geçılerek yaşanabılıri Bu tutum bırlıkte yaşanarak, konuşarak, tartışarakdevşırılebılır Felseffmalumatı, nasıl, nerede neadına hangı değerlerı yaşamak ıçın edıneceğımız sorusunun yanıtı malumattan daha onemlıdır Bu tutum bılgıye, yaşantıya saygıyla yaklaşma tutumudur Tarıhten çağdaş felsefeden, bu tutumla felsefî yapıtlar uretmış yaratıcı fılozofları okuyup, bunu bır felsefe ortamında yaşayarak felsefî tutumlar ıçselleştırılebılır (Elbette uygun bır yeteneğe sahıpsenız1) Felsefe kuşu çıkaranlara bır de uyarı Şemsıyelerınızı açın, sızın gıbılerın uzerıne pısleyebılır 1 999 Marmara depremlerınde oldugu gıbı Iz mır depremlerınden sonra da yıne depremı onceden hıssedenler turedı, fısıltı gazetelerı ışlemeye başladı Ay/guneş tutulmaları ve gezegenlerin dızılışlerıyle depreraler arasında ılışkı kurulması, bırkaç gün sonrakı buyuk depremlerle randevulaşmalar, depremı onceden kestırmeler Model, yasa, bilimsel yontem, gozlem, deney, sımu lasyon benzerı temel sozcuklenn/terımlerın an lamları bır yana bırakılarak adeta vahıy gelmış gı bı konuşan, tartışan kışıler, depremı onceden bılen kahınler kansere çare bulanlar, bılımın henuz açıklamada ya da çozum uretmede yetersız kaldığı konularda her zaman yer bulacak Depremın onceden bıhnmesı teknık bır konu, muhendıslık ışı Depremsellık ıle ılgılı olarak çok değışık frekanslı elektromanyetık alan degışımlerınden, atmosfer tabakalarının farklılaşması na, akustık ışaretlerden sısmık olaylara, canlı davranışlarından su radon gazı çıkışlarına kadar her turlu olası belırtı halen araştırma ve ınceleme konusu Bu çalışmalarda amaç kaydedılen verılerde deprem oncesı ano malılerın gozlenmesıyle ılgılı ve çabalar sağlıklı ılışkı kurabılme yonun de Burada anahtar soz cuk ılışkı Ilışkı ve neden sonuç bagı karıştırılmama h1 Genelde ıkı şeyın kar şılaşılmasında goz onu ne alınmaydn uçuncu, dorduncu etmenler be lırleyıcı oldugunda bu durum otaya çıkıyor Ilışkı olmaM her zanıan neden sonuç bagını gostermez, ancak ılışkı olmaması neden sonuç bagının olma dıgını gosterır Ornegın yazın mayo ve dondurma sdtışldrının drtmdsı bırının nedenının dıgerı oldu ğunu gostermez ması hayvanlarda huzursuzluk benzerı belırtıler de depremden bır gun once belırgın bır artış olma sı nedenıyle kasaba uyarılarak deprem kayıpsız at latılabıldı Bu olaydan bır yıl sonra ıse 7 6 buyuk lugundekı Tangshan depremı hıç belırtı vermedı ve 200 bın kışının olumuyle sonuçlandı ve deprem kestırımı çalışmalarında duş kırıklıgı yaşanmasına neden oldu AY/GÜNEŞ TUTULMASI VE DEPREMLER Ay/guneş tutulması ya da genel anlamda ge zegenlerın dızılışının depremlerle ılışkısı konusu her depremden sonra unıversıtelerde bıle bu ko nuşuluyor, ama nedense akıllara hesap yapmak gelmıyor1 Oysa, Kepler'ın gok mekanıgı New ton'un kutle çekım yasasını neredeyse orta ogre tımden berı bılmekteler Kepler yasası bellı uzak lık ve kutleye sahıp gezegenlerin ancak belırlı dolanma donemlerıne sahıp olacagını Newton yasası ıse gezegenlerin bırbırını kutlelerıyle orantılı, ara larındakı mesafenın ka resıyle de ters orantılı olarak çektıgını soyler Bu yasalar ışıgında gok cısımlerının hangı tarıh te nerede bulunacagı onceden hesaplanabıl mekte Bu yasalara gore yapılan hesaplar dunya ıçın Guneşın çekım gu cu 1 bırım alındıgında Ay ın 2 1 kat, Venus un 0 000113 Marsın 0 0000023 Neptun un ıse 0 000000002 kat oldu gunu gostermekte Goruldugu gıbı mesafe kutle den daha onemlı Yeryuzu uzerınde en yuksek çekım gucune sdhıp olaıı Ay dır Hesdpldr tum gezegenlerin dynı dogrultuda dızılse bıle oluşacak ılave çekım kuvve tının bınde bır cıvarında olacagını gostermekte Muhendıslık problemlerınde yuzde bırlık sonuçla rın genelde ıhmal edıldıgı goz onune alınırsa etkı nın boyutu ortaya çıkar Bolgede yeterlı gerılme enerjı bırıkımı olmaddn bu bınde bırlık tarkın bır tetıklemeye neden olması duşunulemez Enerjı bı rıkımı cıddı boyutlara geldıgınde ıse hemen her şe yın bır tetıkleme yaratabılecegı ıse unutulmamalı' Bilimsel kestırım geçerlılık analızlerı yapılmış ve verı dogruldmd surecınden geçmış sağlam model lerle oldsı Bilimsel bır çalışmada ıse algılama de gerlendırebılme ve kestırım ıçın araştırıcının verı toplama, ıhşkılendırme, neden/sonuç bagı kurabıl me yontem model, epıdemıyolojı rısk, gerek/ye ter koşullar bılgıye dayalı karar mekanızması ve en onemlısı bılımın sınırlan gıbı konular hakkında yeterlı bırıkımle donatılması ^orunlu (bkz CBT 897) Vatandaşın bu tartışmalara yabancı kalma ması ıse bılımde okur yazarlık egıtımı verılebıl mesıne baglı (bkz CBT 918) Prof Dr LeventSevgı Doguş Umversıtesı, Elektronık Haberleşme Muhendıslıgı 973/11 12 Kasım 2005 KESTİRİM VE ZAMAN Bellı dlgıldyıcılar kulldnarak depremın once den kestırebılmesıne gelınce yer kabugu kırıkları nı (fayları) ınceleyerek ve kayıtlı doneme aıt ıstdtıs tıksel verıler kulldnıldrdk yerbılımcıler çogunlukld hdngı bolgede ve ne buyuklukte deprem beklentı lerı oldugunu soyleyebılmekte Boyuna derınlıgı ne ve kayaç tıpıne vb bakarak bunu soyleyebıl mek olası, soyleyemedıklerı ne zaman ve tam olarak nerede olacagı' Kestırım dendıgınde belırlenmış belırsızlık sınırlan ıçerısınde nerede, ne zaman, ne buyukluk te ve ne olasılıkla olatagının soylenebılmesı gere kır kı bugun ıçın bunun olası olmadıgı herkes ta rafından bılınmekte Yuzeye yakın yerkabugunda kı kırıkların (fay hatlarırıın) saptanması amacıyla ornegın, Marmara denızınde yapılanlar çok onem h Ama, ne zaman olacagı ışte sorun burada' En çok dıle getırılen bır ornek kestırım, 1975 yılında Çın'de yapılan 7 3 buyuklugundekı Haıcheng depremı Depremden haftalar once goz lenen zemın yukselmesı, suların çekılmesı ve ısın