Katalog

Tsunamî Erken uyarı sistemi olsayd yüzbinler bugün sağdı! Eğer Güney Asya'da bir erken uyarı sistemi olsaydı, Tsunaminin Hindistan sahillerine varmasının iki saati bulduğu düşünüliirse, Doğu Hindistan ve Sri Lanka sahillerini boşaltmak, hemen hemen bütiin herkesi sahiiden en az 3 veya 5 km içerilere çekmek için yeterli zaman vardı. Tsunami dalgalarının Endonezya, Malezya ve Tayland sahillerine varması Doğu Hindistan sahillerinden çok daha çabuk oldu ve de Tsunami bu sahillerde çok daha kuvvetli hissedildi. Fakat kıyıda yaşayan ve tatilini geçiren insanlar için üçbeş dakikalık erken uyarı bile birçok insanın sahiiden kaçmaları veya otellerin iist katlarına çıkmaları için gerekli zaman sağlayabilirdi.. İbrahim Çemen (*) < Aralık 2004 günü yerel saat ile ısabah 07:58 de vuku bulan ve Kuzey Sumatra depremi olarak adlandırılan deprem felaketı 125 bine yakin can kaybına yol açtı. Bu depremdeki kayıplar son 40 yıldakı birçok depremden farklı oldu. Çünkü deprem denız altında meydan ğeldi ve can kayıplarına depremde çöken binalar değil yuzlerce hatta binlerce kilometre ötelerdeki sahillerde oluşan Tsunamiler sebep oldu. En fazla can kaybı, depreme en yakın olan Endonezya sahillerinde oldu. Fakat Tsunami Güney Asya'da sahili olan bütiin ülkelerde hissedildi, Malezya, Tayland, Hindistan ve Sri Lanka'da geniş hasar ve can kayıplarına yol açtı. Bu yazıda önce Tsunami tanımlanacak, 26 Aralık 2004 Kuzey Sumatra depreminin jeolojik özellikleri kısaca özetlenecek ve bu deprem 17 Ağustos 2004 Marmara depreminin bazı önemli özellikleri ile kıyaslanacaktır. Yazının ikinci bolümünde Pasifık Okyanusu kıyıları için 1960'larda oluşturulan ve devamlı geliştirilen Tsunami erken uyarı sistemi ve Atlantik kıyıları için planlanan yeni sistem kısaca tanıtılacakür. Son bölümde, 26 Aralık felaketi önlenebilir miydi, sorusuna cevap aranacaktır. TSUNAMİ NEDİR? Denizalündaki bir fayın kırılması ile oluşan depremler deniz seviyesinin o bölgede birden yukarı doğru yükselmesine sebep olur ve deniz yüzeyinde su kabar GUNEYDOGU ASYA DEPREMIVE TSUNAM 26 ması meydana gelir (Şekil 1). Bu kabarma ile deniz yüzeyinde dairesel bir dalga sistemi oluşur (Durgun suya atılan bir taşın oluşturduğu dairesel dalgalar gibi). Bu dalgalar derin denizde bir jet uçağı hızı ile (saatte 800 km'nin üstünde) ilerleyebilirler. Sığ denizde, dalgalar saatte 50 km hıza kadar yavaşlarlar, fakat yükseklikleri artar ve bu sırada deniz suyu sahiiden geri çekilir. Dalgalar kıyıya yakın alanda deniz dibine çarpınca deniz suyu sahil den 1,5 2 ve hatta 2.5 km içerilere ka dar büyük bir hızla yayılır (Şekil 1). Bt dalgaya Japoncadan gelme bir terim olar Tsunami denir. KUZEY SUMATRA DEPREMİ Şekil 2 Kuzey Sumatra depreminiı hiposenter konumunu, bölgedeki plaki Şekil 1: Deniz dibindeki ters faylanma sonucu oluşan Tsunami dalgalarının oluşumu. dağılımını ve bunların birbirlerine gö'r Yayvan ve kısa yiikseklikli dalgalar fay kırığının oluştuğu alandaki suyun yukarı doğruolan hareket yönlerini göstermektediı hareketi ve denizin kabarması sonucu meydana gelirler. Bu dalgalar derin denizde bir 26 Aralık 2004 depremi Hindistan plak; jet uçağı hızı ile (saatte 800 km nin üstiinde) ilerleyebilirler. Sığ denizde, dalgalar saatte 50 sının okyanus kabuğu kısmının Sund km hıza kadar yavaşlar, fakal yükseklikleri artar ve bu sırada deniz suyu sahiiden geri çeokyanus hendeği (Sunda trench zonı kilir. Dalgalar kıyıya yakın alanda deniz dibine çarpınca deniz suyu sahiiden 1,5 2içinde senede ortalama 6 cm hız ile Bu ve hatta 2.5 km içerilere kadar büyük bir hızla yayılır. 929/18 8 Ocak 2005