Katalog

FizikFelsefe Einstein'ın tanrı vergisi yetenedi: YALINLIK Dünyaya bundan böyle onun gibi birileri gelecek olursa, bu kişiler soruları yerinde ve açık seçik bır biçimde ortaya koyma yetenekleriyle göze çarpacaktır.. Bernard Shaw "Batlamyus iki bin yıllık bır evrene imza atarken, Newton'un evreni üç yüzyıl sürdü. Einstein ise, kanımca benden hiç sona ermeyeceğini duymak istediğiniz, ama ne denli süreceğini bilmediğim bir evren yarattı, Einstein çağdaşlarımızın en büyüğüdür" dedi. Einstein bir kahkaha attı, Biylojide ikinci Newton çoktan çıktı: Charles Oarvıin. Ancak, hem bilimsel görüşler hem de popüler imgelemde ikinci bir Einstein henüzçıkmadı. Einstein'ı Einstein yapan, onu ilahlaştıran şey olağanüstü yeteneklerini mevcut en görkemli gizlere odaklamasına olanak tanıyan bitmez tükenmez hırsıydı. Dıllere destan E=mc2 denklemı ddha sonra, son andd aklına gelmışçesıne, uç sayfalık ek bır yazı olarak yayımlandı Einstein artık bır aıridtor olmaktan çık ınıştı ve bundan boyle adı herkes tarafındaiı bılınecektı rıydı Eınsteın ıse, ydşamın sundugu lıazlarin olabıldığınce keyfmı çıkartmaya ça lışan ve dıne baglılığı boşa harcanan za man olarak goren bırıydı Yıne de, her ıkısını bırleştıreıı çok onemlı ortdk bır yeteneklerı vardı Soz konusu yetenek, gorunurde kolay kolay ıçınden çıkılmayan karmaşık sorunlarm altında ya tan basıt gerçeklerı su yuzune çıkartmadakı tanrı vergısı olağdiıustu yeteneklerıydı BASİT ÖZÜ YAKALAMAK Son Nobel oduluııu kdzaıidn lızıkçı Richard Feynman, gezegenlerın elıps bıçımıııde yorungeler ızledıklerını kanıtlddıgı bır koııuşmdsındd, Nevvton'u farklı kılan ıınsuru kısmen de olsd yakaladı Nevvton bu konudd bellı bır nokta ya uldşmış, Feynman da onun kanıt ola rdk suııduğu ve "basıt bır gosterı' olardk nıteluıdırdığı şeyı yenıden yaratnuşlı Feynıııan "bdsıf sozcuğunun kolay anla mına gelmedıgını, "olayın onceden kavra nabılınesı ıçın bitmez tükenmez bır zeka dışında pek bır şey gerekmedığını" soyluyordu Bır bdşka deyışle, sorunun çozuınune olanak tanıydiı en basıt ozune mmek olaganustu guç bır şeydı ve Nevvton ıle Eınsteın'ı otekılerden farklı kılan da ışte bu ozellıklerıydı Einstein olayların kokune ınılmesınde duşunce deneylerı adını verdığı bır yontemden yararlandı Bır ışık huzmesının ızınden gıdıle bılseydı neler olurdu, sorusuııdan yola çıkan Einstein, sonunda ozel gorelılık kuramına ulaştı Kııtleçekımıyle ılgılı geııel gorelılık kuramı ıse, kışının damdan duşmesının nelere yol açabıleceğı duşuncesınden ortaya çıktı Pekı bırı damdan duştuğunde ne olur' Tabıı kı, kut dıye yere çakılır ve, bılım ınsanları da dahıl, buyuk çoğunluğumuz gerısını kurcalamayız Oysa, Eınste ın oyle yapmadı "Yaşamım boyunca benı en mutlu eden duşunce" olarak nıtelen dırdığı sureçte damdan duşen talıhsız kışinııı yere çakılmasından once geçen sureye odaklandı Einstein kışının düşerken kendı ağırlığını hissetmedığını anında fark ettı Bu da, onun ıçın, kutleçekımsel bır alanda duşmeyle kutleçekımınden yoksun bır alanda yuzmenın eşdeger şeyler olduğu anlamına gelıyordu Bu da, denklık ılkesı adını verdığı ve genel gorelılık kuramının ozunde yatan goruşun temelım oluşturuyordu 1 § 930 guzunun bır akşamındd miıthiş buyükler her zamankı buluşma yerlerı olan Londra Savoy Otelı'nde bıraraya geldıler Muhteşem balo salonu resmı gıysılerıne burunmuş ınsanlarla dolııp taşıyor Doğu Avrupalı Yahudı goçmenlere yardım amacıyla duzenlenen gecenın ev sahıplığını Baron Rothschild yapıyor Elkınlığın sunueuluğunu ıse, gecenın onur konuğunu takdım edecek denlı tanınma dığından oturıı once bu onerıye pek sıcak bdkmayan, George Bernard Shaw ustlenıyor Shavv bu gorevın Brıtanya Başbakdiıı tarafından yerıne getırılmesı gereklıgını one surse de, Başbakan o sırada ulkede olmadığmddn onerıyı kabul etmek zorunda kalıyor Gelgelelım, oyun yazarı goz kamaştırıcı bır performans sergıleyerek gecenın onur konuğunun nedeıı ddhılığın çagdaş bır sımgesı sayıldığını anlatan kısa, diıcak son derece ozlu bır konuşma yapıyor karşıtlık soz konusu," der) Shavv'un yerden goğe haklı oldugıı artık su gohırmez bır gerçek Einstein'ın bugune dek gelmış geçmış en buyuk bılım ınsanı oldugu konu sunda hemen herkes hemflkır Yarattıgı evren şımdılık 100 yılı devırdı Bırılerının çıkıp da başka bır evrene damgd.sını vurup vurmayacağı, tabıı kı bılmeme/: Ancak aradan geçen zaman Eınsteııı'ı boylesıne ustun kılan şeyın ne oldugunu daha yakından gormemıze ve ıkıncı bır Eınste ın'ın kolay kolay dunyaya gelmeyecegını kavramamıza olanak tanıyor ORTAK ÖZELLİKLERİ Gelgelelım, bu onun Nevvton ıle ay nı keteye konması demek değıldı En azından o sırada boylesı bır şey soz konusu bıle olamazdı Gorelılık kuramının tum evreni kapsaması Einstein'ın bır on İKİNCİ EİNSTEİN ? Ikıncı bır Einstein m\> Bır yuzyıl once bu soru, "Ikıncı bır Nevvton dunyaya gelebılır mı?" bıçiınını alır ve yanıtı da kesınlıkle,"Gelemez," olurdu 1904 yılında, Isvıçre'de patent burosunda gorevlı genç bır adamın Nevvton'un pabucuna dama atabılecegı goruşune saçmalıgın da otesınde, kımsenın cıddıye bıle almayacağı ıpe sapa gelmez bır şaka gozuyle bakılırdı 25 yaşındakı Einstein o sıralar, bır bdkıma ası bır unıversıte oğrencısı olarak dradığmı bulmuş, mutlu bır yaşam surdurmekteydı Patent burosunda başarılı bır teknık eleman olarak el ustunde tutuluyor, kuçuk burjuva yaşamının tddını çıkartıyordu Gorunuşe bakılırsa, genç adam fizıkçı yonunu hafta sonlarında one çıkaran parlak zekalı bır amdtordu Bır başka deyışle, Nevvton'un elıne su bıle doke mezdı Bu da utanılatak bır şey değıldı, çunku kımse Nevvton'un elıne su dokemezdı Derken, bırkaç dy sonra, her şey degışıverdı 1905 yılıııın ıkıncı yarısında genç adam Brovvn harekeünı ve atomla rın ardındakı gerçeklığı açıklayan, ışığın kuantum kuramını ve dalıa da onernlısı unlu görelilik kuramını ortaya attığı çok onemlı yazılar yayımlddı GÜLDÜREN KONUŞMA Shavv konuşmasında, "Batlamyus iki bın yıllık bır evrene ımza atarken, Nevvton'un evreni uç yuzyıl surdu Einstein ise, kanımca benden hıç sona ermeyeceğini duymak ıstedığınız, ama ne denlı sureceğını bilmediğim bir evren yarattı," dedı Einstein bır kahkaha attı, ızleyıcıler de onunla bırlıkte gulduler Her zamankı gıbı, Shavv kıvrak zekasıyla can alıcı bır gerçeğe parmak basmaktaydı Konuşmasında Nevvton ve Einstein'ın tum evreni kapsayan bilimsel gerçeklere ımza attıklarma dıkkat çeken Shavv, "Einstein çağdaşlarımızın en buyugudur," dıyerek sozlerını bıtırıyordu Buna tepkı olarak Einstein "yaşamı kendısı ıçın bır haylı guçleştıren soylencesel kışılığı" goklere çıkartığı ıçın Shavv'u şaka yollu azarlar (Yıllar soııra Emsleın, "halk arasında yaygın guç ve başarılarımla gerçekler arasında garıp bır Albert bir gün şu soruyu sordu: "Düşerken kendimi niçin ağırlıksız hissederim" %£*?zyılını daha aldı Ancak, mucızevı, yıl ıkı bılım ınsanı arasındakı en onemlı ortak ozellığı gozler onune sermekten gerı kalmadı. Einstein ıle Nevvton arasındakı ortak ozellık, ne garıptır kı, ışlenmemış bılek gucu ve katıksız yetenek değıldı Nevvton matematık konusunda olağanustu bır yetenege sahıptı Einstein ıse, mdtemdtıkte hıç de kotu olmasa bıle, Nevvton'un ozgunlugunden bır haylı uzaklı Ikısı arasındakı ortak nokta kışılık de değıldı Bılım dışında, ıkısı arasında daglar kaddr fark vardı Nevvton dınıne son derece baglı, cınsellıkten uzak ve delılığın sınırlarında gezınen takmtılı bı EİNSTEİNDAKİ KATIR İNADI Einstein'ın duşunce deneylerı tumden boylesıne yalııı ve basıt goruşlere dayanmaktaydı Ustun yeteneğının gızı kesınlıkle ozune ındırgenmış bu tur basıt ımgelerı bulup, ardından o sonsuz zekâsıyld daha dd ılerıye gıderek bu ımgelerın gerçekte ne anlama geldıgını araştırmasından kayndkldiımdktaydı Olayların basıtleştırılmesı yonunde sahıp oldugu bu tdiırı vergısı yetenegın tek bdşına yeterlı olmadıgı bır gerçek Ozel yaşdmında pek de kural koşul lanımayan Einstein meslek yaşamına ınanıl 915/6 2 Ekim 2004