Katalog

TartışmaEditöre mektup Felsefe biyoetiği tartışıyor Habermas, insan türünün sahip olduğu değerler açısından kendini tanımasının önemine dikkat çekmektedir... Somerville de, modern laik toplumlarda başta insan yaşamı olmak üzere, bütün yaşam biçimlerine saygının geliştirilmesi gerektiğini belirtmekte, bunu bir çeşit "dindışı kutsallık duygusu" olarak tanımlamaktadır. aşamın ozune saygı gosterılmesı ve modern toplumun kendı sınırlarını gozetmesı gereğı Bu alandakı tar tışmalarda, modern toplumlarda insan ya şamının ozune saygı konusunda egıtılmenın, gerek kışısel gerek toplumsal duzey de etık duyarlılık gelıştırılmesının onetnı uzerınde durulmaktadır Bıyoelıkle ılgılı felsefı kaygılan dıle getıren duşunurlerın başında, Alman Fılozof Jürgen Habermas gelmektedır Habermas, gen muhendıslıgının denetlenmesı gerektığı konusunda Almanya'da başlatı lan sıyası lartısmdldr uzerıne, 2000 ve 2001 yıllarmda vermış olduğu konferans ların metınlerını tnsan Doğasının Geleceğı ısımlı kıtapta derlemıştır Habermas, bu çalışmasında genlere yapılan mudahaleler ve ureme teknolojı sındekı gtlışmelere baglı olarak kok huc relerın rahım dışı denemelerde kullanıl masının, taşıyıcı annelık olgusunun, gızlı yumurta bagışlannın meııopoz sonrası hamılelıklerın, insan kuşakları arasmdakı ılışkının geleneksel yapısını şımdıden teh dıt etmekle olaıı uygulamalara yol açtıgı nı one surmektedır Bu goruşune karşın Habermas, Almanya da emplantasyon ontesı genetık tanı uygularridsına, insan embrıyosu uzenn de yapılan ve embrıyonun ımhasını gerek tıren araştırmalara, araştırma amaçlı klon lamaya, gızlı annelık ve tıbbı yardımla ıntıhara karşı getırılen yasaklamaları anlamlı ve yeterlı bulmamaktadır Habermas'a gore, bıreysel ozerklığın geliştirilmesi ılkesı uzerınde temelle nen çağdaş lıberal toplumlarda, sağlık koşullarının ıyıleştırılmesıne ve yaşam suresının uzatılmasına olanak sağlayan alanlardakı yasaklamalara uyulması beklenmemelıdır yaratılan embrıyolar uzerınde deney yapıl masının, embrıyonun ıçerdıgı yaşamsal oze saygısızlık oluşturduğunu belırtmektedır SONUÇ VE ÖNERILER Kuşkusuz, gen bılımlerındekı ve bı yoteknolojıdekı ılerlemeler, ınsanlıgın da ha lyı yaşam koşullarına kavuşturulması açısından buyuk oııem taşımaktadır Gelışmış ulkeler bakımından bır çok sorunu ve kaygıyı beraberınde getıren bu gelışmeler Turkıye nın de aralarında bu lunduğu gelışmekte olan ulkeler açısın daıı daha da karmaşık sosyal ekonomık hukukı ve etık sorunlar yaratmaktadır Bu çerçevede, Turkıye'nın bıyoteknolojı karşısında bılınçlı polıtıkalar ızlemesı uygun olacaktır Bılımsel araştırmalardan saglanan yararın, bu araştır malara genetık malzeme sağlayan ulkelerle paylaşımı, gelışmış ve gelışmekte olan ul keler arasında tek nolojı transferı yapılınası onerılmektedır Turkıye'nın, gm bu gelışmeler ıçe rısındekı konumu nu, bıyoteknolojı pazarındakı yerını ve pazarlık olanaklarını değerlendırmesı, bu de ğerlendırme ışı ğında uluslararası alanda tutum belırlemesı gerektığı duşunulmektedır Y duşunmeyc başlaması şeklınde ıfade et mektedır UNESCO'nun Bilımde Ehk tbnı Sına 2003 Ödülünü almaya deger bulunan Kanaddlı Dr Margaret Somerville de mo dern laık toplumlarda başta insan yaşamı olmak uzere, butun yaşam biçimlerine saygının gelıştırılmesı gerektıgını belirtmekte bunu bır çeşıt "dındışı kulsallık duygusu' olarak tanımlamaktadır Dr Somerville, modern laık toplum larda gen teknolojısındekı gelışmelerın, insan yaşamına uç temel konuda saygılı olunmasını zorunlu kıl dıgını belırtmektedır meler yapması, ulusuna olduğu kadar ın sanlığa karşı sorumluluğunun bır geregı dır Celışmış ulkelerde çagdaş bıyoetık sorunlarla ılgılı tartışmalarda kamuoyuna onculuk yapmak, toplumsal duyarlığı gelıştırmek ve karar verıcılere yol goster mek amacıyla bağımsız ve çok dısıplınlı ulusal bıyoetık komıtelerı gorev yapmaktadır Gen bılımlerındekı ve bıyoteknolojıdekı gelışmelere ılgı duyulan ve lyımserlıkle kucak açılan ulkemızde şımdıye ka dar bır Ulusal Bıyoebk Komıtesı kurulma mış olması onemlı bır eksıklıktır ÇOK DİSİPLİNLİ KOMİTELER Gelışmış ulkelerde ayrıca, bıyoteknolojıyı ve ınsanın saglıgının butuııunu ılgılendıren kararların ve duzenleınelerın yalnızca bılımadamlarına ve araştırmacılara bırakılmaması, teknolojının saglık ala nında uygulanmasına ılışkm kararların, hekımlerın yanısıra fılozofların, hukukçuların, ınsan hakları uzmanlarının ve hatta teologların temsıl edıldığı çeşıtlı duzey lerde faalıyet gosteren, çok dısıplınlı, ba gımsız bıyoetık komıtelerınde ele alınma sı da yaygın bır uygulamadır Batıda bıyoetık alanında gelenekselleşmış gorunen bu uygulama, UNESCO ve Avrupa Konse yı belgelerınde uye ulkelere onerılmekte dır Nıtekım İnsan Genetık Venlerı Hakkında Uluslararası Bildirge de ongorul muş olduğu ıçın, ulkemızde de 2000 yılın dan bu yana UNESCO Turkıye Mıllı Ko mısyonuna bağlı bır Bıyoetık Ihtısas Ko mıtesı gorev yapmaktadır Anılan komıtenın ışlevlerı arasında, başta UNESCO Bıldırgelerınde yeralan bıyoetık ılkelerı ve IBC tavsıyelerı olmak uzere UNESCO'nun bu alandakı çalışma larının Turkıye'ye tanıtılmasında oncu ro lu oynamak ve UNESCO bunyesınde ha zırlanan belgelere katkı yapmak bulunmaktadır Olanakları sınırlı olan bu komıtenın guçlendırılmesı ve bıyoetık alanında faalıyet gosterecek başka dısıplınlerarası komıtelerın kurulmasına olanak sağlanması gerekmektedır Gen bılımlerındekı ve bıyoteknolojıdekı ılerlemelerın yol açabıleceğı sosyal değışımler karşısında, yasal duzenlemelerın ışlevsız kalmasından buyuk endışe du yulmaktadır Bıyoetık eğıtımı bu bakımdan, bılımteknolojı ve ekonomı uçlusunün yarattığı ıvmeye karşı durabılecek, yaşamın özune saygılı ve kendı sınırları uzerınde duşunen modern toplumun yaratılmasının, dolayısıyla ınsanlıgın ve gele cek kuşakların tek guvencesı olarak gorulmektedır Bu alanda ıse, Turkıye nın bılım ve teknolojı polıtıkalarının oluştu rulmasından ve uygulanmasından soı uııı lu tum kurum ve kuruluşlara onemlı go revler duştnektedır Muzaffer O/yıldız NOT i i/iDin hmiKi kiiiııı j , n c i ı /) ul ı ı ı//» DOĞALLIĞA SAYGI Dr Somerville ınsanoglunun 800 mıl yon yıldır surmekte olan evrımı boyunca kuşaktan kuşağa taşı mış olduğu temel huc re dogrultusunu bır an lık bır mudahaleyle de ğıştırme gucune, ılk kez şımdı yeryuzunde yaşamakta olan bızlerın ulaşmış olduğuııa ışaret ederek, insan vasrlıgı olarak bızı bu lunduğumuz noktaya getırmış olan bu su recı korumamızın etık bır zorunluluk ol dugunu ıfade etmektedır Bu nedenle, "insan yaşamının ozunu oluşturan temel hucre çızgısıne saygı gosterılmesı" gerektıgını belırtmektedır Dr Somerville ikina olarak, "insan yaşamının bır kuşaktan dığerıne aktarımındakı doğallığa saygı gosterılmesı" gerektığını ıfade etmektedır insan klonlamasını yasaklamak konusunda genel bır oydaşma bulundugunu hatırlatan Dr Somerville, bu tutuma, daha çok klon olarak yaratılabılecek varlığa zarar vermeme kay gısının yol açtığını, ancak, klonlamada yanhş olan bır başka unsurun, insan yaşamının kuşaktan kuşaga aktarılmasındakı doğallığa saygı gosterılmemesı oldugunu vurgulamaktadır Üçuncu olarak, ınsanın en erken yaşam bıçımı olan embrıyon yaşamına say gı gosterılmesı' gerektıgını belırten Dr Somerville, doğal olmayan yontemlerle ve tuptt eınbrıyo uretımını ongortn araştır malarda olduğu gıbı, ınsan yaşamının, ım ha edılmek amauyla başlatılmasının etık açıdan yanlış oldugunu bunıın ınsanı araçlaştırmak anlamına geldıgını, tupte TÛRKİYE'NİN SORUMLULUĞU Ulkemızde, uluslararası ılaç ve bıyoteknolojı şırketlerının oldukça faal görunduğu bır alanda, ınsan onurunun, ınsan hak ve ozgurluklennın korunması bakımından, ınsan yaşamının başlangıcını oluşturan embrıyonun statusu başta olmak uzere, modern bıyoebk sorunlarını ele alan yasal duzenleme bulunmaması onemlı bır eksıklıktır Bıyoetık alanmdakı sorunlar butunuyle ulusal sınırlardan bağımsız olarak ınsanlıgın karşı karşıya olduğu sorunlar dır Çağdaş bıyoetık tartışmalarında embrıyo ureten bır merkezde yapılan çalışma ların, yeryuzunun neresınde olursa olsun, ınsanlıgın bır sorunu olduğu vurgulaıımakta, bu alanda etkın onlem alınabılme M ıçın uluslararası ışbırlıgının ve eşgudu mun onemı U7erınde durulmaktadır Gelışmış ulkelerde genel bıyoetık yasaları (.ıkartılınakUdır Bunıın en son ornegı Fraıısa dır Ayrıca, yaklaşık 40 ulkede ınsan klonlanmasının yasaklanması konusunda yasal du/enleme bulunmakta dır Turkıye'nın bu alanda bılınçlı bır ulu sal polıtıka gelıştırmesı ve yasal duzenle İNSAN ÜZERİNE DÜŞÛNMEK Bu noktada, Habermas, insan turu nun sahıp olduğu değerler açısından kendını tanımasının onemıne dikkat çekmektedır insan varlıgının gen yapısına muda hdlelerın onlenmesı, dogal uremenın gu vence allına alıııına.sı gıbı konularda getı rılebılecek yasaklar ancak, insan turunun kendı etık degerlerının bılınune varmasıy la ortaya çıkacak bır sosyal donusumun gerçeklesmesı halınde etkın olabılecektır Boyle bır sosyal donuşumun yaşanması halınde, sozkonusu yasaklar, modern toplumu ortaya çıkarmış olan sıııırla rın guvence altına alınması amacını taşı yan, anlamlı bır siyası tutumu yansıtacak tır Habermas bu yakldşımı, sosyolojık ola rak "modern toplumun kendı uzerınde hnıh UNFSCO ııun 2004 t m h l ı llumııı ( I ıınjî 1 tlııol Issuıs ullı kıtaçi({ındu hu UkmKııı lunılu aııl ını ıçeren ttddvı soycugıı ycııııi d ı t ı ı I>JIM t.ı^ıııı ıvjıı .uajlııııı ı tlıbı bır so/ctıklc adlaıalııılına.sı ontıılmcktedır Rıı yazıda bu oncrı dogıııllıısıındj arajtırma amaçlı klonlama kullanılmaktadır 915/21 2 Ekim 2004