Katalog

yaprak ve kozalaklan, kolaylıkla ateş alabüen reçme bakımından zengindir. Mangal ateşini başlatmak ıçm tutuşturucu olarak kullandıgımız çıra kızüçam odunundan elde edılır. • Kızüçam igne yaprakları mce, uzun, bukumlu ve ikilidir. Bu nedenle kuruyup dokuldukleı mde or:ıan tabanında gevşek, gö..eneklı (hava boşluklu) ve goreli olarak kalın ve en küçuk bır kıvücırnrrı büe kolaylüda bir yangma neden olabüecegı ideal bir ortu oluştururlar. En kuçügünden en buyugune tum yangınların orman tabarundakı bu tur mce ve kuru yanıcüatın tutuşmasıyla başladüda rı göz onımde bulundurulmalıdır. X Kızüçam orman ekosıstemlermde ıgne yaprak dökumu yangın doneıninde (haziranekim) en yuksek noktasma ulaşır. Bu yapraklaıın bü" bolumu yaş ve kuru dallann üzermde asılı kalarak, orman tabanmdaki ateşin ağacın tepe çatısı na ulaşmasmı saglayan bır merdıven ışlevı gorurleı • Dogal dal kurumalarının erken yaşlaıda başlaması, tohumlaruu dokmüş kuru kozalaklann tepe çatLsı içinde uzmı sure asılı kalması agaç bunyesinde kuru/yaş yamcı oranının büyümesine ve boylece yangın tehlikesiııin aı tmasına neden olur. • Kızüçam ormanları yangınların süclıkla çıktıgı 0800 rn rakınüı ve 23 ay mut lak yaz kuraklıgının etkılı oldugu cografyalarda yayılış gosteıuler. • Ülkemizde orman yangınlannın buyuk bolumunun kızüçam ormaıüaıında çıkayor olması bu kuramı desteklemektedir. lamaya ya da engellemeye yönelik her uy gulamanın sıstemm duzenııu bozucu sonuçlara yol açması kaçınümazdır. Bırakalım yansınlar mı? Bu soylenenlerden hıçbir bıçımde "o halde bırakalım ormanlar yansm" gıbı bır sonııç çıkmaz, çıkaıüamaz. Aksıne oımaıılann uçak ve helikopter gibi pahalı araçlarla ateşten uzak tutulmaya çalışılmasınuı be deli, beklenenin aksme, gıderek artan büyük yangm sayüarı ve sonduı nıe maliyetleri ve ekosistemlerin kendüermı yenileme düzeninin bozulması hatta engellenmesıyle ödenebümektedir. Kızüçamın ateş dansı tarafsız bır gozle, ne denü iyı kavicuıabüuse bu ekosistemlerin yonetimmde başanlı olma şansı o denli yuksek olur. Burada "tarafsız bir gozle" tamlaması temel ekolojık bır ilkeye dıkkat çekmek amacıyla kasten kullanümıştıı Iyıkotu, vahşıehlı, yeşüsarı, vb. kavramlar insan rrıeıkezlı kavramlardır ve insani değerlerı ifade ederler. Dogal olgu ya da kaynaklaıı, yonetim amacma yönelik olarak anlama bagla mmda, insan merkezlı kavranı ve degerlerle algüamaya çalışuıak, yaıultıcı sonuçlara gebedrr. Örneğuı; belgesellerde çıtanm antilobu boğazlaması bızurı degerlerımızle vahşettir. Ancak durum çıta için çok farklıdır. Berıım yeşü olarak gordugum yapıagı, gozu farklı dalga boyundakı ışıÇra duyarlı bir baykuş tarafmdan kırmızı olatak algüanabüır. Dogayı kavrayıp anlayabüme ve başarıyla yönetebüme, mumkun olabüdıgmce tarafsız, bir başka deyişle msanı degerlerden armdınlmış bir bakış açısmın, yaklaşmı yonteminin geliştirümesiyle olasıdır. Kızüçamın ateşle dansı geçmışm gelecek, gelecegm geçmişligini sımgeleyen, farklı cografyalarda farklı rıtımler ve faıklı ezgilerle surekli yinelenen ayınsel bır danstır ve boyle kabul edılmelidır, Tıpkı depıenüe yaşamaya alışmak onermesinde oldugu gıbı, orman yangınlanyla yaşamaya, ya da daha dogru bir deyimle, değer yargılarımıza ters duşse büe, ateşle kızüçam arasındaki evı imsel üışkiyi ıçmııze sin dırebümelı, bunu yonetım kaıaılanmıza yansıtabümeliyiz. Işte bu temel nedeıüe orman yangm larını orman ekosıstemleri dışmda tutma amaçlı "orman yangınlarıyla rnucadele" stıatejisinden, yangınlardan yararlanabılmeyi de içeren "orman yangmlan yonetinu" stratejısine geçümesi zoıunlulugu vardır. (*) Pıof. Dı., Akdeniz Üniv. Çevre Sorunlan Araştırma ve Uygulama Merkezı [email protected] Yararlanüan kaynaklar: Neyışçı. T 198fi AntnlyH Doyran Yorfisı Kızüçara Ormanlarında Yangınlann Tarıhsel Etkıleıı. ÜAK yayınlan. Tekrnk Rapoılaı Sensı No ?S Neyışçı.T 1987,OrmdnYaııgırıldıınmünlen mesınde Kullanilabüecek Yavoş Yaııaıi Bitld Turleri Uzerıne Bır Çalışma TUBITAK Doga Bilim Dergısi. TU.Taı ve Oı Neyisçi, T Et al. 1996. Yangına Üııençlı Oınidiı Kuım.ı ilkolorı. TUBITAK. TOOTAO1342. OMOYayınNo. 21 Neyışçı.T.Şııın, G.Saııbdşak. H 200?, Batı Akdeniz Bolgesınde Oıman Yangını Tehlıkesınm Duşuıulnıesınde Uenelınılı Yakniri Tokııı^ının Uygulanma Olanakları TIJBITAK, TAKI'2170, TOD Yayın No.2 diğer tum çam turlen tohumlannı doktukten sonra boşalmış kozalaklanndan hemen kurtulurken, kızüçam neden tepe çatısında yıllarca depolama geıegı duyuyor? Bunun iki temel nedeni var. Bırincisı, ateşü dansın buyusune kapılıp neslın devamuu sağlayacak tohum guvenligını zafiyete ugratrnamak. Kızüçam olguıüaşmış kozalaklarm hepsi tohumlarıru dökmez, bır kısmıru açılıp tohuırüanm dokmeden tepe çatısında ihtiyat olarak bekletır Ilginç olan nokta bu kozalaklaıın açüıp tohum doknıek içiıı yuksek sıcaklık derecelerine, yani alevlere (yangın) gerek duymalarıdır. Yaııgın sonrası gecikmeli olarak açüan tohumlar, alaru yenıden ele geçırmek uzere konfetı bulut ları gıbı kullerm uzerine dokülürler. Zorunlu olarak tohumla gençleşen, bır başka deyışle riGsliııi surdurebüen kızüçam türü için bu hayatı onemde bır tasarımdır. Açümış ve tohumlannı dökmüş eskı ve kuru kozalaklarm uzun yıllar tepede asılı kalmalaıırun nedeni ise tepe çatısı ıçınde iyi bır yanma sağlamakiır. Bu yolla geç açılan kozalaklarm açüması ve tohumlarıru dökmesı guvence altma alınmış olmaktadu. • Kızüçam kabuk altmdaki çok ince ve kırügan canlı dokularını (karnbiunı) yangınlaı aırasında oluşabüecek yüksek sıcaklık derecelerının oldurucu etküeıme kaışı koıuyabümek için, kalın ve son derece yalıcı bır kabuk gelıştırmıştır. Bu kabuk sıcaklık deıecelerinın daha yuksek oldugu topraga yakm kısımlarda daha kalmdır ve yukseklik arttıkça kabuk kalınlığı azalır. • Kızüçam çok erken yaşlarda, 4. yaşta, kozalak tutaı. Bunım nedeni herhangi bır nedenle ortalama yangın suresmden once çıkabüecek erken bır yangında büe neslinin devamını saglayabüeoek tohum kaynagını hazır bulundurmaktır. Antalya Doyran yöresinde yangın ızı taşıyan ağaçlar uzerinde yapüan bır çalışma kızüçam orman ekosistemlerinın 925 yüda bır yangın geçııdıklermı ortaya koymuştuı. • Kızüçam tohurrüarı, kabuklarırun yalıtıcı ozelligı nedeniyle, yuksek sıcakhk derecelerıne maruz kaldıklarında büe 150° C de 10 dakıka çimlenme yeteneklerini yıtırmemektedırler. Bu yangm sırası ve hemen sonrasırıda yuksek sıcaklıklara maruz kalabüecek çıplak tohumlarm zaıaı gormesini en aza indinci ve neslm devamı nı güvence altma alan bır ozelliktir. • Kızüçam tohumlarının çimlenme başarısı bazık ortamlarda yukselmektedıı. Yangm kızüçam ormanlannda, tohumlar için çimlenme engelı yaratan tohum yastıgının asıdık olan ozellıgmı, kul yardımıyla ba zıge çevirmekte ve böylece çimlenme hızı ve başarısmın artmasmı saglamaktadır. • Yaşlı ve dogal kızüçam orman ekosıstenüermı oluştuıan agaçlaım tumunun aynı yaşlı olmalan, bu ormanlann bır yangm sonrası gerıçleşmış olduklannı açüdıkla kamtlamakta ve ateş dansı sonrası kendılerini başarıyla yenüeyebüdikleri, gençleştirebüdiklerini belgelemektedır. Bu durumda kızüçamın ateş dansı ayinsel biı anlam kazanmaktadır. loste uzatılabiliı. Büyük başarı Goruldugu gıbi kızüçam ateşin olumsuz etküerini bertaraf edebüecek, ya da daha dogru bır deyışle, bu etküeri kendi yaraıuıa dönuşturebüecek özellıklerı oldugu kadar, ateşle sammıiyetini artıracak, üışkisini südaştıracak ozellüderı de gelıştırebılmış, bunyesmde toplayabümış, ekolojik anlamda başanlı bır turdur. Başarılıdır, çurıkü 135 müyon yüdan beri karşı karşıya kal dıgı tum sorularla baş edebümış, yaşdaşlan dınozorlarm (duıozorlar insarüa tanışma şansını yakalayamadılar) yok olup gitmelerıne ve son 400 bın yülarını insanlarla birükte geçirme zorunda kalmış olmalarma karşın, nesülerıni surdurmeye devam edebürnışlerdu". Bu nedenlerle, kızüçam orman ekosıstemlerinin yonetimmde, ateşkızüçam etkdeşımı mutlaka dıkkate alınmalıdır. Ateşi ya da yangını, insan merkezlı ve ekonomı agırlıklı bir tanınüamayla, tumuyle zararh ve dışlanması gereken bır etken kabıü ederek kızüçam orman ekosıstemlermi anlayabünıe ve başanyla yönetebüme olası degüdır. Ateşle dansın nıüyonlarca yülık bir süreçte yerine getirdigı ekolojık ışlevler, yangın dışı yontenüerle yerme getırüemedigi surece, bu ekosıstemlerm ateş dansını dış Ateşi ne kışkırtıyor? Bu ayiıısel dansm ekolojık boyutlaıını eksıksız kavrayabümek için paradoksal bır kuramdan da söz etmek gereklüıgı vardır. F.ger herhangi bır tur herhangi bir ekolojık etken ya da etkenler grubuna karşı uyum özellıklerı geliştırmiş ise, o tur aynı zamanda, o etken ya da etkenler grubunun ettasmde kalmayı kolaylaştıracak ozellikler de geliştıııı. Bunun konıımuzla ilgüi tercumesı; belırlı aralıklarla yinelenen yangmlara karşı yukarıda sıralanan ekolojık uyum ozelükleriııi geliştırmiş olan kızüçamın, kolaylıkla yanmasını saglayacak ozellikler de geliştnmış olırıası beklenir Bu rakıplerme karşı üstun oldugu becerüerinı kullanma strateji si ile ilgüi bir durumdur ve ateşle dans ustası kızüçam bu alanda da çaıpıcı ozellikler geliştiımiştir. Gelm şımdı de kızüçam agaç ve ormanlarınm ateşi kışkırtan, yangmı davet eden ozellıklerme bu goz atalım; • Kızüçam agaçlarınm odurı, ıgne 862/7