Katalog

Cumhuriyet BlLİM TEKNİK Eski göllerde yeni türlerin oluşumunu araştıran biyologlar, sulardaki yeni canlı türlerinin sanılandan çok daha çabuk ortaya çıktığını keşfettiler. Afrika göllerinc*. hızlı K onstanz Unıveısıtesı evnmbılımcısı Walter Salzburger bıyolog Axel Meyer üe bırhkte Doğu Afrıka'nın buyuk gollenndekı çıkht (Chıchhtbır sus bahqı aüesı) balüdannı aıaştınyor Bolge bu araştırma ıçın çok uygun Tanganı ka Malawı ve Vıctoııa gollennde 1400'u aş km çıkht turu yaşıyor Bolgenın dunya genehnde eşsız bır tur çeşıthhgı sunmdsınm ne denı Doğu Afnkagolleımm çok eskıolmasına dayanıyor ve buıada dış dunyaddn yabtıl mış bır şeküde yaşayan balıklaı yuz bınlerce yıl boyu yeni bıçunlere burunmuş Molekuleı bıyolojinın yontemlenyle evnrnııı mekanızmdsım çozmeye çalışan biyologlar Doğu Aüıkd gollerı dışında Sıbırya dakı Bay kal golu Japonyadakı Bıwa golu, Guney Amerıkddakı Tıtıca golu ve Moğohstandakı Chubsugulgolleıınıde araştınyoı Meyer ta raundan genetık rezervler" olarak adldnduı lan gol balıkları gollenn ırmdklara karşm daha uzun omurlu olmdldn nedenıyle yeıu yeni turlere evnldıler ve göllerde yaşayan bahkldnn %801 sadece ıçınde bulunduklan suda yaşıyor, aym turlerden dunyanın başka hıçbıı yerınde buhonnıuyoı Victoria gölündekl balıkçı kayıklan 500 farklı turu yaşıyor İki türden gelişti Oysa Avmpd mn tum gollen ve ırmaklannda sadece 200 turu bulunrıidktd Ve buraddkı en ılgınç nokta ıse Vıctona golundekı çıklıtlerın 100 000 yıl ıçınde sadece ıkı turden gehşınış olmalan Araştumacılar turleıı bırbınne ka rıştırmamak ıçın davranışlanna gore sınıflan dıımışlar Sıvrı dışlerıyle salydiıgozlan kabuklanndan çıkaranlaı "Salyangoz soydn sadece bıtlayle beslenenler Yosun avcısı' bocekle beslenenler bocekçıl yavru bahk larla beslenenler "yavru bahk oburlan" ve dığer bahk turlerının pullanru sokenlerse pul oburu" olarak ddlandınlmış Beslenme konusundakı uzmanlaşma yeru tur Dünyanın en eskisi Araştırmarüdi 25 mılyon yülık geçmışıyle dunyamn en eskısı olan Baykal golunde 2500'u aşkın canlı turu saptadı Hex yü da olta veya ağlarla 20 yeni tur daha buluyorlar Ve Helsrnkı Doğa Büımlen Muzesı bıyologu Risto Vainöla nırı açıklamasına gore, tekbır golde normalde tum bır kıta uzeıınde bulanabdecek kadar tur yaşıyor Bıyolog Baykal golundekı yerıgeç turunun 1000 cıvannda oldugunu tahmm etmekte Darvm Galapagos adalannda farkb ıspınoz ya yuz metre uzakhkta kısa bır sure ıçınde genetık farkhhklar ortaya çıkabılıyor Bu koşullar alünda mılyonlarca yıl ıçınde değıl, sadece 1000 ıla 10 000 bahk neshnden sonra yeni tuıler evnhnekte dıyor Meyer ve evıımm sanılandan çok daha hızlı gelıştıgınden emın Biyologlar farklı zamanlarda gehşen ıkı turun kalıtımııu mceledıklerınde beüı başlı DNA sekanslannın ne surede gehştığını bulabıhyorlar Bu "molekuler sadtler'le de dığer tvulerın yaşlan saptanmakta lantısal oldiak qclıvtıgını ^avuıidn Meyer bu tezıyle ılgıh kanıtlan doğanın her koşesınde bulabıhyor Rastlantınm turleşmede etkıh oldugu ozeUıkle de sorumlu mekdnıznidldiın ıkıncı kez ıncelenmesıyle açıkça ortaya çıkıyor Sürpriz bulgular Meyer ve aıkddaşlan ışte bu şekılde araştırrnalan srrasında Nıkaıagua dakı 30 000 yühk krater golleımde sonderece ılgınç surprızlerle karşılaştüar Bu bolgede yaşayan Mıdas çıkhtlerı yahtümış yaşam ortdrnlanna rağmen farkh renklerde çeşıth turlere evrümış ler T&mdinen mekânsal ya da ekolojık engeller ohnaksızın yeni bahk turlerı gehşmış Oysa sımpatrık turleşme bıçımı U7iın bır suredır tartışmalıy dı Ayııca Meyer bır konuda artık kesuı hkle emın Aynı zamanda 'hıçten vaıolan yeni turleı de sanılandan çok daha fazla Araştırmacı bu fenomenı şu kuram la açıklamaya çahşıyor Bırmutdsyon sayesınde eıkegın rengı degışıyoı ve dışı ıçın çok ddha çekıcı olan bu renk turleşmeyı tetıklemekte Tek bır kuşakta bıle genetık fdiklıhklara yol açan bu sureç evrım bıyologları taranndan seksuel ayıklanma olarak adlandırılır Nıkaragua gollerınde yaşayan bahkların renklerı sadece 15 yıl ıçın de degışmıştır dıye açıklıyor Meyeı Meyer'ın duşu ftuklı çıkht genomlannı çoz erek karşılaştırabıhrıek Boylece evıımın molekuler ükelen de kesın bu şekılde açıkldnabılecek (Nılgun Ozbaşaran Dede Kay nak Spıegel 22/2003) Sorular orada gizli Sonuçta hayvanların kahtımında evrımın onemlı soruları gızh Omegrn yeni turlenn gelışmesınden sorumld olan "turleşme genı Victoria gölündekl zengln tür çefltllllğl: Tek blr gölde tüm Avnıpa göllerinden daha çok çlkllt türii bulunmakta. turlerı sayesınde efeanevı teonsını uretrmstı Bınlerce yıl geçmışı bulunan göllerde şımdı çacpmızın aıaştırmalan da benzer bır dene yımyaşıyorlaı Pekı ama evrım bu kadar çok 9 canlı turunu nasü gehştırebıhyor Ve yaşamın sureğerüıgmden sorumlu olan genler hangılendır' Doğu Afrıka çukurlugu ve Orta Afııka levhası ardsmdu yer alan ve evrım bıyolojısı açı smdan en mukemmel açık hava laboratuvarırusunanuç golunyaşı 200 000 ıla 12 mıl yon yıl arasmda degışmekte Gollerdekı en onemlı canlı dunya çapında en zengın ture sahıp olan çıkhttır Sadece Vıctona golunde 853/16 oluşumundakı en onemlı motoı 'Pul oburknnın" çene ve dış bıçımlerı o kadar değışken kı tek bır turde gorulen farkh beslenme alış kanlıklan büe farklı çerıe yapılarını dogura bılmekte Tur çeşıthhgı ayrıca ızole pdılrruş yaşarn bolgelerıyle de teşvık edümekte Çıklıtlerın %901 yaşamlannı bırkaç kaya arasında surduruyor Yahtıkmş yaşam alarılann da ıse Meyer a gore 'bagımsız bu evrım' qehşmekte Erkek çıkhtlenn kendılenne aıt bolgelen var mesela dışüerm yumurtalarını bıraktıklan kum tepelennı koruyorlar ve bu şekılde kıyının çozulmesı muthış bır adım olarak goruyor Meyeı Turlerrn sadece bır avuç genden turedıgını ogrendıgınde hıç şaşıımayacagını da soyleyen bıyologun en onemh hedeü genlenn kalıtımdakı kesm yeılerıru saptamak Bılım adamlan uzun bır sure yakın akrabahklar uzeıınde durduysalar da kahtım anahzle ı mden çok darıa ılgınç sonuçlar çıktı Evnm kendısıru tekrarldmıştı ve benzer ekolojık koşullar altında da dogada benzer yaşam bıçımlerı oluşmuştu Evnmın bellı bu hedefi ohnadığıru ve tur çeşıthlıgırurı daha çok rast