Katalog

HAYVANLARDA UYKU DÜZENİ • REM uykusu • REM'slz uyku REM uykulannın mlktan lle zekâ veya öğrenme kapaslteıl arasında bir Hlfkl olmadığı görülüyor Ozgüıiük evrimle gelişir' Bu hafta size bu köşede, yazdığı "Özgürlük Evrimle Gelişir" (Freedom Evolves) isimli kitobıyla dünya bilim ve düşün çevrelerinde geniş tartışmalara neden olan bilişsel (kognitif) araştırmaa tanınmış bilim insanı Daniel Dennett ile kitabı ve ilginç düşünceleri üzerine yapılmış bir söyleşiyi sunuyoruz. aniel Dennett Tufts Unıversıtesı Bıhşsel Arastırmalar Merkezı Başkanı Son yırmı yıl ıçınde aralannda 'Conscıousness Explaıned" ve "Darvnn's Dangerous Idea' gıbı kıtaplann da bulundu gu bu dızı yapıta ımzasını attı "Preedom Fvolves=Ozguıluk Evnmle Gelışu" adh son latdbmda Dennett felsefenın en can alıcı sorıılanndan bırıne el atıyor Ozgur ırade bılmısel bır dunya gorusuyle nasıl bağdasu 9 ,YUksek REM Toplam uyku Dahd sonrd PET gorantulerı alınmaya devam edeıken derıekleım uyuması saglandı Yavaş dalga uykusu sırasındd hıpokdiııpuslannrn ogrenmesııasındagosterıgı yogun faalıyetı surdurdugu ızlendı Ertesı sabah denekler yolldrıru daha kolay buldulaı ' 'Yavaş dalga uykusunun bel lek ue yakın bır ılqısı vaı" dıye konuşan Lıege Unıversıtesı nden Philippe Peigneux "Bu da uykuda ogrenme ıddıasıru haklı çıkaıtıyor" dıyor Ancak herkes boyle duşunmuyoı Bu gı up bılım adamı ısrarla uykunun bellek ve drıı oluşumu ıle bıı ügısırnn olmddıgını savunuyor Floııda Atlantıc Unıversıtesı'nden Robert Vertes uykunun ışlpvlerı konusunda yapüan araştırmalann yansınm uyku ılp bellek drasında bır ılışkının olmadı gım gosterdıgını ıddıa edıyoı Vertes ın en çarpırı kanıtı REM uykusuna geçeme yen beyın hasarh hastalaı Vakalaıdan bın 20 yaşında aldıgı şarapnel yarası nede ruyle REM uykusuna geçemeyen bır eskı askerdı Bu ddamın en kalıfplı uykusu yuzdc 1 veya ? oranırıda REM ıçenyordu Yıne de eQıümını başanyla tdrnaınlayaidk bdşanlı bn avukdt oldbüdı Vertes ışlevsel bellecjı bu kadar agır hasdi goıen bı rmın bu aşamaya gelmesının mumkuıı olamdydcagmı soyluyor Uyku ılp oğıenmr> arasında bu ılışkısı ulnıadıgı yonunde bır dıgeı olpştırı de hayvanlar uzennde yapılan gozlemle ıp dayarayor Heller turrı memelılenn aynı mıktarda REM uykusu uyuduklannı belu teıek ' Bu ınegın ınsanlar kadar çok sorunu olduı^unu sdnmıyorum' dıyor Los An geles Kalıfomıya Unıveısıtesı'nden Jerome Siegal da benzeı bır yorumda bulu nuyuı ' REM uykusu suıesı ıle zıhrnsel kapasıte arasında en ufak bır bdglantı yok Platypus (Avustralya dd yosayan bu hayvanornıtoıenk) sozgehmı g u n d e H s a a t uyuı ve bunun 8 saatı REM uykusudur Bu hayvanın oldukça aptal bır yaıatık oldu gunu soyleyebılırım" Ancak uykuda bılgının ışlemden geçtıgı varsdyunını savunanlar bu tuı eleşhrüeıe kulak asmıyor Harvard Tıp Fakultesı nden Robeıt Stickgold hayvan larla ınsanlann bu şekılde kıydslanması nın ' aptalca ve bıhmsellıkten uzak bu tu tum oldugımu beluterek kırkayagın çıtalardan ddlıa hızlı koşamadıc^ma dıkkat çekayoı D Tom Wolfe'un "Sorry, But Your Soul Just Died=Uzgiinüm, Ama Ruhunuz Az Önce Oldü" adh yazısından şöyle Sonuç Boylece modern uyku bılımının başldngınnddn bu yana geçen yıl boyunca uykunun rıe oldugu sorusunun yanıtına bııaz yaklaştık mP En azmdan uyku ditık hareketsızlık ve dıngınlık olaidk algılan mıyoı Aynra bazı sorulan yanıtlamak ıçuı pek çok yem teknık soz konusu Laboratuvaı kabında doku kesıtlermm uyutulması yenı beyın tarama cıhazldiı yenı genetık tarama tekruklerı uyku hdstdlıgı oldrı nıutant f.ıneklerın 24 saat boyıınra yaşam rıtımleıınm kontrol dltındd turula bılmesı ola^ılıgı gıbı pek çok yenılık bu bümprenın çozumune katkıda bulunacak Heıkesın gonış buugı ıçınde oldugu tek konu uyku konusunun araştırılınasının ne denlı gereklı oldugu lle ılgılı Heller 'Eger uykunun ışlevını büıyoı olsaydık heı şey çok taıklı olurdu dıyor Reyhan Oksay New Scıentıst, 28 Hazuan 20ÜJ umutsuz ve dehset verıcı bır goruş ortaya at rı O gun bugundur atomldr yalnızca donup dunıyor Her şeyın alünda b u tur belıılen mezcılığın (uıdetermıruzm) yattıgı ve nedenseuıgın b u bıçımde dışlandıgı yonundekı goruş çok eskılere dayansa da pek bır ışe yaramıyor Insanın kafasuıda onu edımlpıın den soyutlamdyan ya da yaptıklanndan so rumlu tutmayan bvr çarkm olması gıbı bır şeybu Buçok duşun addiru belulenımcıhkle (determmızm) ozgurluk arasında geı çekte hıçbır bağlantı olmadıguıa manıyor Ben de onlara katılıyorum Ancak, belırlenımcılıkle kaçınılmazlıgın ayru kefeye konmasırun ve bu ıkı kavrarrun bırbırlerının yerını tutabüecegını sanmanın yanlış oldugunu duşunuyorum Yine de, böyle bir anlam içeriyorlar. Kitabınızda belirttiğiniz gibi, fizik yasalarım ve Evren'deki her bir parçacığın konumunu kavrayabilen bilge bir "Laplace cini" olabüir. Bu cin için gelecek geçmiş denli kesin bir biçimde belirlenmiftir. Öyle ki, insanlar bunun belli bir geleceği kaçınılmaz kıldığını söyleyeceklerdir. Bunun neresi yanhy? Kanımcd bu duııım kaçınılmazlıCjin ne arüdma geldıgının anldşılııidmasından kaynaklanıyoı Kaçınılmazhk bır şeyın ger çekleşme ya da gerçekleşmemesının ınsanın elınde olmdtnası anlamına gelu Şmıdı bu şeyın 'kaçınılabüu" olması nedır dıye sorabılırsmız Sdlt belıılenımrı bu dunyada "kdçınanlaıın" ortaya çıkdbüecegını ve bunların kaçınma konusunda gıderek bır gelı^, rne gosterdıklennı ortaya koymaya çalışıyorum Kıtabmıda bunu en basıt kırnı bügısa yur oıtamlannda "kaçuıanlann" ortaya çıkış lannı gozleyeıck dçıklıyonım Britanyalı matematikçi John Conway 6O'lı yıllarda bilgisayar ekranınır noktalara bölünduğü bir "Yaşam Oyu nu" geliştirdi. Bu noktaların siyahabo yalı bir bölümünün "Açık", geri kalan lazının "Kapalı" oldugu oyunda komşı noktaların nasıl değişeceklerini bas: bir dizi kural belirliyor. Bu son derec basit ortamda karmaşık dizgelerin oı taya çıktığına tanık oluyorsunuz. Kin hücre dizgeleri ortalıkta gezinirkeı ötekiler tarafından yok edilmekten k< çınarak uzun bir süre dayanıyorlar. I te burada "kaçınılabilirliğin doğufiı adını verdiğim şeye tanık oluyorsunv ve tam da doğnm anında temel b | bir alıntı yapıyorsunuz: "Bilinç ve dttşünce, beyinle sinir sisteminin tümden fiziksel birer ürünü olduguna göre, özgür iradeye sahip olduğunuz yönünde bir düçünceye kapılmanızın nedeni ne olabüir? O zaman, özgür irade nereden kaynaklanıyor?" Bu alıntı çağdaf görüşü yansıtıyor mu? Bu dı^aııdan gomnenın hemen altında yatan korkuyu tam anlamıyla yansıtıyoı Çevrerruze bu duvar orup bılımı dışlamanm bu çozum getırmeyecegını anlatan bu kıtap yazınak ısüyoıdum Ozgurlugun korunması ve guçhı temelleıe otuı tıılmasmın yolu geı çekte büımsel anlayıştdn geçeı Bu tur kaygılann kokenı aslında bınlerce yıl gerüere uzanıyoı Yvınanhlar her şeyın atomlardan oluştugu goı\ısunu one surduklerınde ınsa noglunun her bır edımının de yamaçtan aşagıya yuvarlanan bır taş gıbı bu olaganustu nedensellık orusunun bır urunu cldu gunu fark etnler Derken msanoğlu nasıl devıeye gırdı, ınsanlaı seçımlerını nasıl yapabüıyorlardı konulan Bu yazgıcı tutumdan kurtulmanın bir yolu yok muydu? Yunanlılar rastlantısallık gıbı, tumden 853/10